Tvxs.grΥπογραμμίζοντας πως «το παρελθόν μάς καθορίζει αλλά δεν μας καταδικάζει», η ψυχολόγος Χάρις Κατάκη, ιδρύτρια του Εργαστηρίου Διερεύνησης Ανθρωπίνων Σχέσεων, μία εκ των κορυφαίων Ελλήνων θεραπευτών και ειδικών του χώρου της ψυχικής υγείας με διεθνή αναγνώριση, μιλά στη σύμβουλο ανθρωπίνων σχέσεων και δημοσιογράφο Κρυσταλία Πατούλη, για τις σχέσεις με τον εαυτό μας και τους άλλους, την ψυχοθεραπεία και τις μεθόδους της, την ελληνική οικογένεια, με αφορμή την επανέκδοση του τελευταίου της αυτοβιογραφικού βιβλίου: «Το ημερολόγιο ενός θεραπευτή» (εκδ. Πατάκη), που είναι σαν να «συνομιλεί» με το τελευταίο επίσης αυτοβιογραφικό βιβλίο του Ίρβιν Γιάλομ «Αυτό ήταν η ζωή; Τότε άλλη μια φορά!» (Εκδ. Άγρα)
Τι είναι πιο σημαντικό στις σχέσεις με τον εαυτό μας και τους άλλους;
Στις σχέσεις μας με τους άλλους σημαντικό είναι να ισορροπούμε το παίρνω και το δίνω. Να αποποιούμαστε τον ρόλο του θύματος αλλά και το θύτη γιατί όταν αυτό δεν επιτυγχάνεται καθόμαστε σε άβολες τραμπάλες και καταλήγουμε να γινόμαστε θύτες και θύματα. Όταν καταφέρνουμε να αγαπήσουμε, να συγχωρήσουμε και να φροντίσουμε τον εαυτό μας είμαστε σε αρμονία και με το περιβάλλον μας.
Ποια είναι η μεγαλύτερη πρόκληση για έναν ψυχοθεραπευτή;
Να αντιμετωπίσει επιτυχώς την μετακίνηση από άκαμπτες, δυσλειτουργικές προσωπικές και συλλογικές κατασκευές που μπλοκάρουν την ψυχοθεραπευτική διαδικασία. Επειδή προσωπικά με κινητοποιούν οι προκλήσεις, έχω πολλές εμπειρίες όπου έγινα δημιουργική στην προσπάθειά μου να πέσουν τοίχοι που εμποδίζουν τη θέαση της ζωής από άλλη οπτική γωνία.
Τι θεωρείτε πιο σημαντικό στην ψυχοθεραπεία;
Την αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού. Η διερεύνηση του εγκεφάλου που τις τελευταίες δεκαετίες επιχειρούν οι νευροεπιστήμες, έχει δώσει ήδη σαφείς ενδείξεις βασισμένες σε διακλαδικές έρευνες για την πλαστικότητά του, που επιτρέπει στον άνθρωπο να μετακινείται από εμπλοκές και αγκυλώσεις και να αναζητάει τρόπους να πετυχαίνει μια πιο λειτουργική ύπαρξη και συνύπαρξη. Ένα από τα αποφθέγματά μου κυκλοφορούν στο διαδίκτυο λέει: Το παρελθόν μάς καθορίζει αλλά δεν μας καταδικάζει.
Πώς καταλαβαίνετε ότι μία θεραπεία -με ένα συγκεκριμένο αρχικό αίτημα- ολοκληρώνεται;
Όπως δεν καλείται ο θεραπευτής να παίρνει αποφάσεις για τον θεραπευόμενό του και να του λέει τι να κάνει με τη ζωή του, έτσι δεν αποφασίζει μονομερώς αν ο θεραπευόμενός του έχει ολοκληρώσει τον κύκλο της θεραπείας του σε κάποια συγκεκριμένη φάση της εξελικτικής πορείας της ζωής του και της θεραπείας του. Μέσα από τον διάλογο με τον θεραπευόμενο και την ομάδα του αυτό που επιδιώκεται είναι να συνειδητοποιεί τους λόγους που εκείνος θεωρεί ότι είναι ώρα να ‘αποφοιτήσει’ ή να παραμείνει στην θεραπεία του. Επειδή όμως ένα από τα επιμέρους θεωρητικά μοντέλα που απαρτίζουν το συνθετικό μοντέλο θεραπείας, που έχω επεξεργαστεί, αφορά τα στάδια της θεραπείας ως μια αυτοαναφορική πορεία αυτοργάνωσης, η ολοκλήρωση της ψυχοθεραπείας συνδέεται με την απόφαση του θεραπευόμενου να ζήσει, έχοντας αναγνωρίσει τόσο τις θετικές πλευρές του εαυτού του όσο και τις αυτοκαταστροφικές εγγραφές που δεν σβύνουν αλλά καλούμαστε να μάθουμε να τις διαχειριζόμαστε.
Ως μία από τις σημαντικότερες και καινοτόμες ψυχολόγους της Ελλάδας, που δημιουργήσατε νέα σχολή παγκοσμίως, την Συνθετική Συστημική Ψυχοθεραπεία, στο Εργαστήριο Διερεύνησης Ανθρωπίνων Σχέσεων που -εκτός των άλλων- εκπαιδεύετε πλήθος ψυχοθεραπευτών και έχετε εκδώσει πολλά βιβλία δικά σας και άλλων, και συνεχίζετε την έρευνα, τι θα λέγατε για τη δύναμη της αυτογνωσίας, ένα από εκείνα που κερδίζει κάποιος με την ψυχοθεραπεία;
Η αυτογνωσία, μια αρχετυπική ανάγκη που υπήρξε βασικό κίνητρο για τις φιλοσοφικές και θρησκευτικές αναζητήσεις του ανθρώπινου είδους αλλά και την δημιουργική έκφραση μέσω όλων των μορφών τέχνης, στον σημερινό κόσμο που ανατρέπει συνεχώς τα σταθερά σημεία αναφοράς μας αποτελεί καίριο και γενικευμένο αίτημα του σύγχρονου ανθρώπου που αναζητά κατευθυντήριες γραμμές μέσα στον ωκεανό των αντιφατικών και ασαφών προδιαγραφών για τη ζωή. Η ψυχοθεραπεία είναι το όχημα που οδηγεί στην αναζήτηση απαντήσεων σε ερωτήματα που αφορούν στους βαθύτερους λόγους που τον οδήγησαν στις επιλογές και τις εμπλοκές οι οποίες σφράγισαν την πορεία της ζωής του. Με τη βουτιά στον εσωτερικό του κόσμο που συνδέει το ορατό με το αόρατο, το συνειδητό με το ασυνείδητο, ο θεραπευόμενος αποκτά μια πιο ολοκληρωμένη και πιο συνεκτική εικόνα του εαυτού η οποία τον εφοδιάζει με κατευθυντήριες γραμμές και νόημα ζωής.
Σε τι κυρίως διαφέρει το Συνθετικό Μοντέλο Συστημικής Ψυχοθεραπείας, από άλλες θεραπείες;
Από τότε που άρχισα να ασχολούμαι θεωρητικά με την ψυχοθεραπεία και όσο εμβάθυνα στην αναζήτηση μιας κοινής οπτικής για το τι είναι χρήσιμο και αποτελεσματικό στην ψυχοθεραπευτική διαδικασία, έβλεπα όλο και πιο καθαρά την ανάγκη για την ανάπτυξη μιας κοινής γλώσσας, η οποία να διευκολύνει την επικοινωνία ανάμεσα σε θεραπευτές που ανήκουν σε διαφορετικές σχολές και προσεγγίσεις. Το Συνθετικό μας μοντέλο βασίζεται σε δύο πυλώνες: τη συστημική επιστημολογία και μία ευρύτερη συνθετική αντίληψη για τη ζωή και τη γνώση. Αυτός ο συνδυασμός οδήγησε σε πρωτότυπα μοτίβα θεωρητικών εννοιών και αρχών καθώς και των εφαρμογών τους. Μέσα σ’ αυτό το ολιστικό πλαίσιο, ενσωματώνονται στη θεραπευτική μας πρακτική διαφορετικές θεραπευτικές προσεγγίσεις και παρεμβάσεις που αφορούν στη διάρκεια (π.χ. μακράς και βραχείας διάρκειας θεραπεία), στη μορφή (ατομική, οικογενειακή και ομαδική θεραπεία), στις μεθόδους και τις τεχνικές που έχουν αναπτυχθεί τόσο στον κλάδο της οικογενειακής θεραπείας όσο και στον ευρύτερο χώρο της ψυχοθεραπείας.
Με αφορμή την επανέκδοση του βιβλίου σας, «Το ημερολόγιο ενός θεραπευτή» από τις εκδόσεις Πατάκη, τι θα σχολιάζατε;
Σκέπτομαι συχνά αν και πώς θα συνεχίσω να μοιράζομαι σκέψεις, θέσεις και βιώματα που μπορεί να βρίσκουν οι αναγνώστες χρήσιμα για την πορεία της δικής τους ζωής. Εκείνο που είναι σίγουρο είναι ότι θα συνεχίσω να γράφω. Καινούργια βιβλία και διάφορες εκδοτικές δραστηριότητες είναι στα σκαριά. Επειδή όμως όλα τα χρόνια που ασχολούμαι με την ψυχοθεραπεία ακούω συγκλονιστικές ανθρώπινες αφηγήσεις, σκέπτομαι καμμιά φορά αν θα τολμήσω να εκπληρώσω το εφηβικό μου όνειρο να λέω και να γράφω ιστορίες.
Με αφορμή το τελευταίο και επίσης αυτοβιογραφικό βιβλίο του Ίρβιν Γιάλομ «Αυτό ήταν η ζωή; Τότε άλλη μια φορά!» (εκδ. Άγρα), τι είναι αυτό -νομίζετε- που τον έχει κάνει τόσο δημοφιλή στην Ελλάδα;
Πιστεύω ότι η σύνδεση μας με τον Γιάλομ στηρίζεται σε κοινά πολιτισμικά στοιχεία. Τον αγαπήσαμε γιατί κι εκείνος αγάπησε τις βαθιές πολιτισμικές μας ρίζες που βρίσκονται εκεί πίσω στην Αρχαία Ελλάδα. Μέσα από τη γλώσσα μας που τη μιλάμε για χιλιετίες -και είμαστε οι μόνοι που τη μιλάμε- παραμένουμε συνδεδεμένοι με την αρχαιοελληνική γραμματεία και τις τέχνες.
Έχετε συνομιλήσει και η ίδια με τον Ίρβιν Γιάλομ. Τι αποκομίσατε;
Ο Γιάλομ ήταν ένας από τους διάσημους επιστήμονες και ψυχοθεραπευτές με τους οποίους συνομιλήσαμε με αφορμή την διημερίδα που διοργανώσαμε πριν λίγα χρόνια για την επέτειο των τριάντα χρόνων από την ίδρυση του Κέντρου μας. Παρόλο που οι θέσεις και οι πρακτικές του μεγαλύτερου ονόματος στο χώρο της ψυχοθεραπείας διεθνώς είναι γνωστές, είναι πάντα μια πολύ ξεχωριστή εμπειρία να μιλάς απευθείας με κάποιον που έχεις αποδεχθεί ως αυθεντία. Πολλές από τις ερωτήσεις που του κάναμε μέσω skype έχουν απαντηθεί εκ των υστέρων στο αυτοβιογραφικό τελευταίο του βιβλίο.
Σε τι ίσως διαφέρει η ψυχοθεραπεία του Γιάλομ από τη δική σας μέθοδο;
Μια που σε προηγούμενη ερώτηση αναφέρθηκα σε κοινά πολιτισμικά στοιχεία που μας συνδέουν, ας μιλήσουμε καλύτερα για τις κοινές θέσεις και πρακτικές. Κατ’ αρχήν η σημασία που και εμείς όπως και ο ίδιος έδωσε στην ομαδική ψυχοθεραπεία. Όπως είναι γνωστό, το βιβλίο του για την ομαδική θεραπεία είναι κάτι σαν τη βίβλο που διαβάζουν όλοι οι εκπαιδευόμενοι θεραπευτές σε όλο τον κόσμο. Σε μας, από την άλλη μεριά, η ομαδική θεραπεία με οικογενειακό προσανατολισμό αποτέλεσε τον βασικό άξονα του συνθετικού μοντέλου συστημικής θεραπείας το οποίο αναπτύξαμε και εφαρμόζουμε στη θεραπευτική μας δουλειά. Και αυτό γιατί η θεραπευτική πορεία μέσα σε ομάδες απαλλάσσει τον θεραπευόμενο από την μοναχική διαδικασία της ατομικής ψυχοθεραπείας, τον τροφοδοτεί με πλούσια γνωστικοσυγκινησιακά ερεθίσματα και έτσι καταργούνται πολλές από τις δυσλειτουργικές και άγονες διαστάσεις της ανθρώπινης επικοινωνίας. Παρακολουθώντας μια ομάδα να κατασκευάζει τις δικές της αλήθειες είναι σαν να παρακολουθεί κανείς ένα συλλογικό νου να δρα. Είναι αυτοί οι λόγοι που με οδήγησαν στο να ονομάσω αυτές τις ομάδες, σχολεία ζωής.
Μια άλλη κοινή θέση είναι ότι και εμείς όπως και ο Γιάλομ θεωρούμε την μακρόχρονη και βαθιά προσωπική θεραπεία των θεραπευτών απαραίτητη. Προσωπικά θεωρώ την θεραπεία των εκκολαπτόμενων θεραπευτών ως την πιο νευραλγική διάσταση της προετοιμασίας τους για να αναλάβουν τον θεραπευτικό ρόλο. Με έναν άμεσο και βαθιά βιωματικό τρόπο, ο μελλοντικός θεραπευτής ζυμώνει την προσωπική με τη θεωρητική και την πρακτική γνώση που συγκεντρώνει κατά τη διάρκεια της ειδίκευσής του και που συνεχίζει να συσσωρεύει καθ’ όλη τη διάρκεια της επαγγελματικής του πορείας. Μέσα από αυτή την προσωπική διαδρομή -πέρα από την ενίσχυση της αποτελεσματικότητάς του – ο μελλοντικός θεραπευτής προχωράει προς τη δημιουργία μιας συνθετικής προσωπικής και επαγγελματικής ταυτότητας που προσφέρει στον ίδιο κατεύθυνση αλλά και νόημα ζωής.
Μια διαφορά που μπορώ να επισημάνω ανάμεσα στη δική του πρακτική και τη δική μας είναι ότι σύμφωνα με τον Γιάλομ οι καίριες, βαθιές αλλαγές επιτυγχάνονται στο πλαίσιο της ατομικής ψυχοθεραπείας, ενώ για μας επιτυγχάνονται στο πλαίσιο της μακρόχρονης ομαδικής θεραπείας με οικογενειακό προσανατολισμό. Ίσως γιατί εκείνος έχει πίσω του την ψυχανάλυση και εμείς τη συστημική οικογενειακή θεραπεία.
Υπάρχει κάτι που σας ανησυχεί σήμερα στην ελληνική οικογένεια;
Έχοντας ασχοληθεί με την ελληνική οικογένεια ερευνητικά, θεωρητικά και θεραπευτικά για πολλές δεκαετίες, θεωρώ ότι η οικογένεια στον τόπο μας καθορίζει, σε μεγάλο βαθμό, τις προσωπικές, τις οικογενειακές και τις εθνικές μας συμπεριφορές και επιλογές. Όμως, ενώ δε διανοούμαστε να απαρνηθούμε τις ευεργετικές επιδράσεις και τα σοβαρά πλεονεκτήματα της αλληλεγγύης και της αλληλεξάρτησης με τους κοντινούς μας ανθρώπους, στο επίπεδο της επικοινωνίας, τις τελευταίες δεκαετίες, οι διαπροσωπικές συγκρούσεις, οι διχασμοί και οι ρήξεις είναι σε ημερησία διάταξη. Σε μια εποχή που οι οικογενειακοί δεσμοί βασίζονται όλο και περισσότερο στην άυλη επικοινωνία και τους αόρατους κρίκους των συναισθηματικών δεσμών, το ζητούμενο είναι να καταφέρουμε να διατηρήσουμε τα εφόδια που μας προσφέρει το διαχρονικό μας κάστρο οριοθετώντας συγχρόνως τον προσωπικό μας χώρο. Όπως λέει ένα δικό μου απόφθεγμα: Την πραγματική ελευθερία τη βρίσκεις μέσα στις δεσμεύσεις σου.
Τι θα θέλατε να μην ξεχνάνε οι άνθρωποι;
Ότι η θετική στάση προς τη ζωή μπορεί να οδηγήσει σε ανοιχτούς ορίζοντες.
Τι θα ευχόσασταν να μείνει στο μυαλό μας, από το… Ημερολόγιό σας;
Αυτό που ήθελα να θυμούνται οι αναγνώστες του προσωπικού αυτού κειμένου είναι ότι το μοίρασμα και η ανοιχτή έκφραση εμπειριών, συναισθημάτων συμβάλουν σε μια πιο ποιοτική ζωή και τη δημιουργία ενός καλύτερου κόσμου. Στην εσωτερική σελίδα του βιβλίου υπάρχει ένας στίχος από ένα ποίημα: Δώσε μου το φτερούγισμα, χάρισμά σου η νίκη.
Η Χάρις Κατάκη, διδάκτωρ Ψυχολογίας, έχει ιδρύσει το Εργαστήριο Διερεύνησης Ανθρώπινων Σχέσεων, το οποίο, εδώ και πάνω από τριάντα χρόνια, προσφέρει θεραπευτικές και συμβουλευτικές υπηρεσίες σε άτομα, οικογένειες και ζευγάρια, εκπαίδευση και εποπτεία σε ευρύ φάσμα επαγγελματιών και οργανισμών, διοργανώνει σεμινάρια, ημερίδες και συνέδρια, ασχολείται με την έρευνα και τις εκδόσεις. Το 2010 εξήγγειλε το Εθελοντικό Πρόγραμμα Κοινωνικών Δράσεων ΓΕΦΥΡΕΣ ΠΑΝΤΟΥ του Εργαστηρίου το οποίο υλοποιείται σε διάφορες περιοχές της χώρας.
Η θεωρητική και η ερευνητική της εργασία, οδήγησε στη σύλληψη και στην ανάπτυξη του Συνθετικού Μοντέλου Συστημικής Θεραπείας (ΣΥΜΟΣΥΘ), το οποίο έχει παρουσιαστεί σε μεγάλο αριθμό δημοσιεύσεων σε ελληνικά και ξένα επιστημονικά περιοδικά και βιβλία και αποτελεί το θεωρητικό υπόβαθρο όλων των εκπαιδευτικών προγραμμάτων του Εργαστηρίου.
Έχει διαδραματίσει πρωτεύοντα ρόλο στην ανάπτυξη και στη διάδοση της Ελληνικής Συστημικής Σκέψης μέσα από το θεωρητικό, ερευνητικό, εκπαιδευτικό και εποπτικό της ρόλο και την συγγραφική και εκδοτική της δραστηριότητα.
Με την εκπαιδευτική της ιδιότητα έχει εκπαιδεύσει μεγάλο αριθμό συστημικών θεραπευτών, πολλούς επαγγελματίες ψυχικής υγείας και συναφών ειδικοτήτων (εκπαιδευτικούς, επαγγελματίες παροχής υπηρεσιών υγείας).
Για δεκαετίες επισκέπτεται ως καλεσμένη ομιλήτρια πολλές πόλεις και περιοχές της χώρας και του εξωτερικού, κέντρα που παρέχουν εκπαίδευση σε επαγγελματίες του χώρου ψυχικής υγείας, πανεπιστήμια και άλλους οργανισμούς.
Έχει ιδρύσει και διευθύνει την γνωστή δημοφιλή σειρά Ανθρώπινα Συστήματα στην οποία έχουν ενταχθεί πάνω από 30 βιβλία που απευθύνονται στο ευρύ κοινό, σε κοινωνικούς επιστήμονες και επαγγελματίες που ασχολούνται με τον άνθρωπο όπως και αρκετά παιδικά βιβλία βασισμένα στο συστημικό τρόπο σκέψης.
Στην σειρά αυτή ανήκουν και τα δικά της επτά βιβλία (Οι τρεις ταυτότητες της Ελληνικής οικογένειας, Το μωβ υγρό, Το ήμερο φίδι του θεού, Το φυλαχτό, Με γόμα και καθρέφτη, Με χάρτη και πυξίδα, Το ημερολόγιο ενός θεραπευτή).
Επιπλέον, έχει παίξει πρωτεύοντα ρόλο σε πολλές επιστημονικές εταιρείες και οργανισμούς στην Ελλάδα και το εξωτερικό.
Crystalia Patouli -------- 