Απόσπασμα από τη συζήτηση* με τίτλο «Ψωμί – Παιδεία – Ελευθερία» στην κρίση, και θέμα τα αιτήματα του Πολυτεχνείου σε σχέση με τα αποτελέσματα της ακτιβιστικής «Έρευνας για την κρίση (2010-2014)», της Κρυσταλίας Πατούλη, Εκδόσεις Κέδρος:
Χαράλαμπος Πουλόπουλος: Παρακολουθώ αποσβολωμένος το τι συμβαίνει
«Σήμερα, πέντε χρόνια από τότε που η Ελλάδα μπήκε στα μνημόνια, το σύνθημα «Ψωμί- Παιδεία-Ελευθερία» έχει γίνει δραματικά επίκαιρο.
Βαθμιαία καταργείται το δικαίωμα στην εργασία, το δικαίωμα στη ζωή, το δικαίωμα στην αξιοπρεπή διαβίωση. Οι άνεργοι αυξάνονται συνεχώς, 6,5 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν ήδη στα όρια και κάτω από τα όρια της φτώχειας ή κινδυνεύουν από φτωχοποίηση, κι αυτή η κατάσταση συνεχίζεται. Κάποιοι κερδίζουν από αυτή την ιστορία, και στο όνομα των μεταρρυθμίσεων –ποιών μεταρρυθμίσεων άραγε;- επιβάλλονται πολιτικές που περιορίζουν κάθε μορφή δικαιώματος: τα ανθρώπινα δικαιώματα, τα εργασιακά δικαιώματα, τα κοινωνικά δικαιώματα.
Φτάσαμε πλέον, σε ένα σημείο όπου οι άνθρωποι έχουν χάσει την ανθρώπινη οντότητά τους και έχουν μετατραπεί σε αριθμούς στο πλαίσιο προγραμμάτων οικονομικής ανάκαμψης με αμφισβητούμενη αποτελεσματικότητα. Η επιταγή του Συντάγματος για προστασία της αξίας της ανθρώπινης ζωής από την πολιτεία ως βασική της υποχρέωση παραμερίζεται. Η ανθρώπινη αξιοπρέπεια γίνεται φυσαρμόνικα, καθώς επιβάλλονται αλλεπάλληλα μέτρα λιτότητας και πολιτικές περιορισμού των ατομικών ελευθεριών.
Δεν είμαι αισιόδοξος και πολύ φοβάμαι ότι το επόμενο διάστημα οι αυταρχικές πολιτικές θα ενταθούν.
Δεν είναι τυχαίο το παιχνίδι που παίζεται, να υποστηρίζεται από έναν πρώην υπουργό της κυβέρνησης, ότι κάποια στελέχη του κυβερνόντος κόμματος έχουν σχέση με την τρομοκρατία και η κοινή γνώμη επικεντρώνεται σε αυτό το γεγονός, την ίδια περίοδο που παίρνονται επώδυνα μέτρα . Από αυτή την κατάσταση δείχνει να ωφελείται μια ισχνή αντιπολίτευση που επένδυσε στο δόγμα «νόμος και τάξη», αλλά και η κυβέρνηση που αναδεικνύει σε εσωτερικό εχθρό κομμάτι από τον ίδιο της τον εαυτό για να αποπροσανατολίσει τον κόσμο και να περάσει τα μέτρα. Δεν είναι τυχαίο που επαναλαμβάνονται φαινόμενα του παρελθόντος, όπου άνθρωποι που προασπίζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα κατηγορούνται ως τρομοκράτες ή ως συνεργάτες τρομοκρατών.
Η επιθετική τακτική επίσης, που ακολούθησε η Χρυσή Αυγή στο παρελθόν, επανέρχεται στο προσκήνιο με το προσφυγικό και με την ξενοφοβική στάση που βρίσκει έδαφος στο φόβο και την οργή. Ενισχύει την ταυτότητά της και με την επιθετικότητά της απέναντι στους άλλους, προσπαθεί να σφυρηλατήσει την έννοια του «εμείς» και μιας εθνικής ταυτότητας που βασίζεται στους αποκλεισμούς, με τη βία και επιθέσεις απέναντι σε ανθρώπους που είναι αδύναμοι.
Αναρωτιέμαι, σε τι διαφέρουν τέτοιες τακτικές από το παρελθόν και από την περιστολή των δικαιωμάτων την προηγούμενη περίοδο, με πρόσχημα το καλό της πλειοψηφίας, την ώρα που η πλειοψηφία βάλλεται και βρίσκεται σε κίνδυνο από την συνεχή επιβολή των μέτρων λιτότητας;
Περικοπές σε μισθούς, σε συντάξεις, σε επιδόματα, ραγδαία ιδιωτικοποίηση της δημόσιας περιουσίας, περιστολή των δικαιωμάτων, αυτά σίγουρα δεν είναι αριστερή πολιτική.
Όμως γιατί ο κόσμος σήμερα δεν αντιδρά; Θα ήθελα εδώ να μιλήσω για μία κατάσταση που αποκαλείται «εσωτερικευμένη καταπίεση». Τον πρώτο χρόνο του μνημονίου υπήρχαν αντιδράσεις, όπως για παράδειγμα από τους Αγανακτισμένους και άλλες ομάδες πολιτών. Ωστόσο, τα απανωτά χτυπήματα έχουν εξαντλήσει τον κόσμο. Φτάσαμε κάποια στιγμή οι πολίτες να αισθάνονται ενοχή και ντροπή, και οτιδήποτε τους «δίνεται» πια, να εμφανίζεται ως δώρο!
Οι τρίμηνες ή πεντάμηνες συμβάσεις εργασίας των πεντακοσίων ευρώ, με τις οποίες είναι αδύνατον να ζήσει κανείς, εμφανίζονται ως μεταρρύθμιση. Αυτοί που οδήγησαν στην κρίση και συνεχίζουν να την τροφοδοτούν, που κερδίζουν από αυτήν εμφανίζονται ως σωτήρες, δίνοντας κάποια χρήματα υπό μορφή φιλανθρωπίας στο κράτος που καταρρέει. Η ασθένεια και η διαφορετικότητα ποινικοποιούνται, όπως περίτρανα φάνηκε με την ιστορία των οροθετικών γυναικών και συνεχίζουμε να βλέπουμε να εφαρμόζονται κοινωνικές πολιτικές του 19ο αιώνα, όπου οι φτωχοί αφήνονται στη μοίρα τους ή την φιλανθρωπία.
Η κατάσταση είναι άκρως απογοητευτική, αν και όλοι προσδοκούμε κάτι καλύτερο. Κατά τη γνώμη μου τίποτα δεν προμηνύει ότι το τέλος του 2015 θα είναι καλύτερο το τέλος του 2014.
[…]«Τι κάνουμε τώρα;» αναρωτήθηκε ο Βαγγέλης Ραπτόπουλος στην αρχή της εκδήλωσης. Το ερώτημα μας φέρνει στην καρδιά της έρευνας της Κρυσταλίας Πατούλη, η οποία από το 2010 μέχρι το 2014 έθεσε σε δεκάδες επιστήμονες, καλλιτέχνες και διανοούμενους τα ερωτήματα: «Ποιες αιτίες μας έφεραν ως εδώ, και, κυρίως, τι πρέπει να κάνουμε;».
Βλέπει κάποιος στο βιβλίο της Κρυσταλίας, ότι οι περισσότεροι από τους συμμετέχοντες προσδοκούσαν μια αντιμνημονιακή πολιτική, μια πολιτική ενάντια στην λιτότητα, είχαν επενδύσει στην αλληλεγγύη, στην κοινωνική δικαιοσύνη.
Πολλοί από μας από τον Ιούλιο και μετά, έχουμε υποστεί, σοκ και ματαίωση και ακόμη προσπαθούμε να συνέλθουμε και να κατανοήσουμε τι συνέβη.
Μια αριστερή κυβέρνηση έρχεται να εφαρμόσει το τρίτο μνημόνιο, μία ακραία νεοφιλελεύθερη πολιτική την οποία δύσκολα θα τολμούσε να εφαρμόσει ακόμα και μια δεξιά κυβέρνηση. Ψηφίσαμε αριστερά για να πάμε δεξιά.
Βλέπουμε ότι ο ΣΥΡΙΖΑ εξελίσσεται σε ένα αυταρχικό κόμμα, σε μια μικρή ομάδα στην εξουσία, με έναν προβεβλημένο αρχηγό: Ο αρχηγός έδωσε τη μάχη, όχι ένα κόμμα ή ένα κίνημα πλέον, και κέρδισε…
Η κοινωνία όμως είναι εδώ και πολύ καιρό σε κρίση. Τώρα έρχονται τα απόνερα της προηγούμενης πενταετίας, και οι άνθρωποι αναζητούν μεσσίες. Ανέλαβε, λοιπόν, ο Τσίπρας να παίξει το ρόλο του Μεσσία. Αυτό θα δημιουργήσει –αυτή είναι η δική μου, τουλάχιστον, πρόβλεψη- μια νέα ματαίωση.
Είναι βέβαιο επίσης ότι θα ενισχυθεί η ακροδεξιά το επόμενο διάστημα. Δηλαδή, όσο απογοητεύεται ο κόσμος από την αριστερά, όλα αυτά τα γκρουπούσκουλα της ακροδεξιάς –το βλέπουμε και στην Ευρώπη- η ακροδεξιά κερδίζει έδαφος. Θα έλεγα μάλιστα –γιατί έχω γράψει, όπως αναφέρθηκε ένα βιβλίο με θέμα «Κρίση, φόβος και διάρρηξη της κοινωνικής συνοχής»- ότι επενδύοντας στην αλληλεγγύη, στα κινήματα, στην πρωτοπορία, επενδύοντας σε μια πολιτική ενάντια στη λιτότητα, μπορεί να έρθει κάτι καλλίτερο. Ωστόσο, αυτή τη στιγμή τουλάχιστον παρακολουθώ αποσβολωμένος τα όσα συμβαίνουν.
Στο Πανεπιστήμιο όπου διδάσκω, εισαγάγαμε τα τελευταία χρόνια ένα μάθημα για την οικονομική κρίση και τις επιπτώσεις της. Το βιβλίο της Κρυσταλίας Πατούλη είναι ένα από τα συγγράμματα που χρησιμοποιούνται, γιατί αποτελεί μια πολύ σημαντική εργασία με πλούσιο υλικό που δίνει στους φοιτητές πολλά ερεθίσματα για να διαβάσουν, να κατανοήσουν και να σκεφτούν τις αιτίες πού μας οδήγησαν στην κρίση και κάποιες εναλλακτικές προτάσεις.
Ωστόσο, είναι γνωστό ότι η αλλαγή περνάει μέσα από την κρίση; Αυτό σημαίνει ότι πρέπει καταρχήν να πενθήσουμε την απώλεια του οικείου, του γνώριμου, μια ισορροπία που έχουμε κατακτήσει, ακόμα και αν είναι παθολογική – γιατί μερικές φορές μπορούμε να βρίσκουμε ισορροπία και στην πιο παθολογική κατάσταση- και να αναζητήσουμε κάτι νέο. Όμως πολύ συχνά έχουμε το φόβο ότι αυτό μπορεί να είναι χειρότερο. Κι έχουμε το άγχος για το κόστος και αν το κόστος αυτό θα είναι μεγαλύτερο από το όφελος.
Είμαστε λοιπόν σε μια κατάσταση κρίσης και κανείς νομίζω ότι δεν ξέρει τη λύση – όποιοι λένε ότι την ξέρουν ενδεχομένως είναι ευτυχείς. Η αλλαγή θα πάρει χρόνο και θα είναι μια επώδυνη διαδικασία, και σε προσωπικό και σε κοινωνικό επίπεδο. Νομίζω ότι το βιβλίο της Κρυσταλίας Πατούλη μπορεί να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε λίγο περισσότερο τα πράγματα, βλέποντας την κατάσταση από τη σκοπιά άλλων ανθρώπων. Γι’ αυτό το προτείνω ανεπιφύλακτα σε όσους δεν το έχουν ήδη διαβάσει…»
*Οι Εκδόσεις Κέδρος με τη Βιβλιοθήκη Βολανάκη και το White Rabbit διοργάνωσαν συζήτηση με θέμα τα αιτήματα της εξέγερσης του Πολυτεχνείου και τα αποτελέσματα της ακτιβιστικής έρευνας για την κρίση της δημοσιογράφου και συμβούλου ανθρωπίνων σχέσεων Κρυσταλίας Πατούλη, στο βιβλίο:
«Η Έρευνα για την κρίση (2010-2014)»
τη Δευτέρα 9 Νοεμβρίου 2015 στις 8μμ
Για το σύνθημα «Ψωμί – Παιδεία – Ελευθερία» και το πόσο καίριο παραμένει σήμερα σε σχέση με τα αποτελέσματα της εν λόγω έρευνας -που συμμετείχαν 180 άνθρωποι των Γραμμάτων, των Επιστημών και των Τεχνών, απαντώντας στο ερώτημα «Ποιες αιτίες μας έφεραν ως εδώ, και κυρίως τι πρέπει να κάνουμε;»- μίλησαν η συγγραφέας και οι:
- • Χριστόφορος Κάσδαγλης, συγγραφέας – δημοσιογράφος
- • Περικλής Κοροβέσης, συγγραφέας – δημοσιογράφος
- • Χαϊνης Δημήτρης Αποστολάκης, καλλιτέχνης
- • Χαράλαμπος Πουλόπουλος, Αναπληρωτής Καθηγητής Κοινωνικής Εργασίας στο Τμήμα Κοινωνικής Διοίκησης και Πολιτικής Επιστήμης του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης
Επίσης και ο συγγραφέας Βαγγέλης Ραπτόπουλος παρενέβη… στη συζήτηση.
- Τα έσοδα της έκδοσης θα διατεθούν συμβολικά στο ΚΕΘΕΑ και τη ΜΕΡΙΜΝΑ.
Περισσότερα για την έρευνα : https://afigisizois.wordpress.com/2012/12/31/ τι-πρέπει-να-κάνουμε/ – και τα αποτελέσματά της (στα ελληνικά / en français / in english): http://tvxs.gr/news/ellada/ereyna-aities-kai-lyseis-tis-krisis
(Σημείωση: Ο Δημήτρης Πουλικάκος, που αρχικά είχε ανακοινωθεί πως θα συμμετέχει στη συζήτηση, δυστυχώς δεν μπόρεσε λόγω επαγγελματικών υποχρεώσεων.)
(Επάνω, από αριστερά προς τα δεξιά: Περικλής Κοροβέσης, χαϊνης Δημήτρης Αποστολάκης, Κρυσταλία Πατούλη, Χριστόφορος Κάσδαγλης, Χαράλαμπος Πουλόπουλος)
Επιπλέον αποσπάσματα από την συζήτηση:
Περικλής Κοροβέσης: Πολύ φοβάμαι, ότι ο Τσίπρας, θα πάρει την πορεία των δικτατόρων
Περικλής Κοροβέσης: «Θέλω να κάνω μια εισαγωγή λίγο παράξενη. Μια σύζευξη λαϊκού λόγου και λόγιου λόγου. Εγώ έχω μεγαλώσει στον Πειραιά και είχα έναν θείο ναυτεργάτη. Mια από τις κουβέντες του που μου έχουν μείνει είναι: «Περικλή, τον κωλομπαρά πρέπει να τον δεις από τα 100 μέτρα και να στρίψεις. Γιατί αν σε γαμήσει και μετά διαμαρτυρηθείς είναι αργά». Κι αυτό το συνδυάζω με το ποίημα του Καβάφη «Σοφοί δε προσιόντων», που έχει το ίδιο νόημα. Είναι ακριβώς το ίδιο νόημα.
[…] Αν θέλουμε να κάνουμε κάτι, πρέπει να δούμε αυτά που έρχονται. Αν δεν μπορούμε να δούμε αυτά που έρχονται, είμαστε χαμένοι από χέρι.
Κι αυτό που πρέπει να δούμε είναι ότι μπήκαμε σ’ ένα λούκι που δεν έχει έξοδο, ούτε σε πέντε ούτε σε δέκα, ούτε σε είκοσι χρόνια.
Δηλαδή, ό,τι είμαστε μέχρι τώρα, ξεχάστε το, αν δε βρούμε αυτό που είμαστε, και που είναι η βάση. Και η μόνη σίγουρη βάση είναι αυτό που ζήσαμε ως βίωμα, όχι ως έθνος, αλλά ως λαϊκή κουλτούρα!
Το έθνος… Τι είναι το έθνος; Ξέρει κανείς από εσάς να μου δώσει μια διεύθυνση, κανά τηλέφωνο, κανένα ιμέιλ; Που δεν ξέρω και απ’ τα ιμέιλ, έχω μεσάνυχτα… αλλά και με ένα ιμέηλ ακόμα, να γνωρίσω αυτό το έθνος!
Αλλά ξέρω τι σημαίνει «φιλέτο» στην Κω ή στη Ρόδο, που το έχουν ετοιμάσει προς πώληση στους δανειστές. Αυτή δεν είναι πατρίδα μου; Ή στην Κρήτη; Ή οπουδήποτε αλλού; Δεν είναι αυτή πατρίδα μου;
Όταν το έθνος γίνεται μια ιδεολογία τραμπουκισμού και επιτρέπει, π.χ. να χτυπάμε τους μετανάστες, αυτό το έθνος γίνεται εχθρικό και για μας που ζούμε σ’ αυτή τη χώρα.
Για να τα δούμε όλα αυτά…
Λοιπόν, νομίζω ότι σε μια στέρεη βάση, μας έχει φέρει η λαϊκή κουλτούρα, κι αυτοί που καλλιεργήσανε τη λαϊκή κουλτούρα, και την κάνανε λόγια.
Δεν θα υπήρχε ούτε Θεοδωράκης, ούτε Χατζιδάκις, ούτε τίποτα, αν δεν υπήρχε αυτό τό από κάτω της λαϊκής κουλτούρας…
Ούτε ο Μουζόφσκι… Ούτε καν ο Σοπέν δεν θα υπήρχε. Όταν ο Σοπέν γράφει για παράδειγμα τις Πολωνέζες, δεν είναι μπαλαρίνες, αλλά ωδές για την απελευθέρωση της Πολωνίας.
Λοιπόν, αν δεν μπούμε σε μια βαθειά κουλτούρα, διαμορφωμένη σ’ αυτό το χώρο της παραδοσιακής λαϊκής κουλτούρας, δεν μπορούμε να κάνουμε απολύτως τίποτα.
Διότι διαμορφώνονται γραφειοκρατίες, οι γραφειοκρατίες μπαίνουμε στην εκλογοκρατία, γίνονται εξουσία, και λειτουργούν για πάρτη τους. Δε πα΄ να είπαν τα δικά μας τα λόγια, τα δικά μας συνθήματα; Λειτουργούν για πάρτη τους! Είναι καλά αυτοί!
Και να πω κάτι, δημοσίως:
Πολύ φοβάμαι, ότι ο ΣΥΡΙΖΑ, θα καταλήξει σε αυταρχικό καθεστώς. Και πολύ φοβάμαι, ότι ο Τσίπρας, θα πάρει την πορεία των δικτατόρων, γιατί δεν έχει κανένα λαϊκό έρεισμα πια΄ φαίνεται από τώρα… Κι αυτό που μπορούμε να κάνουμε εμείς οι τίμιοι αριστεροί, είναι τουλάχιστον τα δακρυγόνα μας να έχουνε μια άλλη ποιότητα, δηλαδή να ξέρουμε ποιά είναι τα αριστερά δακρυγόνα και ποιά είναι τα δεξιά; […]
Πολλοί άνθρωποι που μπήκανε στην επανάσταση, δεν είχαν επαναστατήσει καθόλου! Δεν τους ενδιέφερε η επανάσταση αλλά η εξουσία.
[…] Το αριστερίστικο κίνημα στην Ελλάδα, είναι μια πτυχή που δεν προσέχτηκε ιδιαίτερα. Κατά την άποψή μου, το αριστερίστικο κίνημα υποβαθμίστηκε τόσο πολύ, ενώ είχε δημιουργήσει σκέψη. Πολλά παιδιά είχαν δημιουργήσει πολιτική σκέψη, που δεν πέρασε καν το κατώφλι της ελληνικής κοινωνίας.
Μείναμε μεταξύ μας, να κατεβαίνουμε στους δρόμους και να φωνάζουμε, σα να ‘μαστε οι λεπροί της αριστερής ιδέας.
[…] Φανταστείτε μια ριζοσπαστική αριστερά που βγαίνει από τον γαλλικό Μάη. Εγώ προέρχομαι από την ΕΔΑ. Με το Μάη του ’68 πήγα στην άκρα αριστερά. Εκεί πέρα, λοιπόν, ειδικά αυτόν τον καιρό που τακτοποιώ το αρχείο μου, βλέπω ότι υπάρχει ένας όγκος κειμένων, παρεμβάσεων, π.χ. για τη Χιλή, κείμενα, κείμενα, κείμενα… Κι αυτό που βγαίνει σαν συμπέρασμα, είναι πως αντί να διαμορφώσουμε μια αντίληψη για δράση, διαμορφώσαμε μια αντίληψη για ουτοπία, που ήταν αδύνατον να περάσει στην κοινωνία. Τι τον ένοιαζε τον άλλον, για παράδειγμα, τι γινόταν στη Χιλή; Ή αν είχε γίνει μια σφαγή στην Ινδοκίνα, ή τι έγινε στο Κονγκό, ή οτιδήποτε άλλο… Όλα αυτά τους φαινόντουσαν φούσκες, που δεν του δίνανε μια απάντηση στο δικό τους πρόβλημα. Κι αυτό δεν μπορέσαμε να το δώσουμε, γιατί θα ‘πρεπε… καλώς τα διαβάσαμε, καλώς τα ψάξαμε, καλώς τα επεξεργαστήκαμε, αλλά αυτό έπρεπε να μας δώσει ένα βήμα χορού, να χορέψουμε μαζί του. Και δεν είχαμε τον ίδιο λόγο… Δεν είχαμε τον ίδιο λόγο, συν, επιπλέον, πιστεύω, έπαιξε σημαντικό ρόλο ότι πολλοί άνθρωποι που μπήκανε στην επανάσταση, δεν είχαν επαναστατήσει καθόλου! Απλά θέλανε να ‘ναι κάτι. Γινήκανε κάτι μετά… Ο Τατούλης λόγου χάριν, από το ΕΚΚΕ ξεκίνησε, περιφερειάρχης τώρα, και πολλοί άλλοι. Δηλαδή, αυτό που τους ενδιέφερε δεν ήταν η επανάσταση, αλλά η εξουσία. Έστω και η μικρή εξουσία των 5 ατόμων που είμαστε.
Άρα λοιπόν, η επόμενη επανάσταση που εγώ προσδοκώ, θα ξεκινάει από τους ίδιους ανθρώπους που τους αφορά η ζωή τους. Και μεις, ας πούμε, κάποια τραγούδια που ξέρουμε, κάποιο χορό να προτείνουμε να ‘ναι κυκλικός, να χωράει όλους… Ενδεχόμενα μια γνώση ιστορική που σαν κίνημα είχαμε και νίκες, είχαμε και θριάμβους. Έχουν γίνει πολλά πράγματα στην ιστορία της ανθρωπότητας, αυτά θα τα δώσουμε. Αλλά στο σημείο που πάμε, ως θεωρία, δηλαδή ένα άδειο πουκάμισο και όχι ως πράξη, πρέπει να το πάμε ως πράξη, να είμαστε μέσα. Μέσα στους μετανάστες, μέσα στους εργάτες, μέσα στην κοινωνία, να μιλήσουμε την δικιά τους την γλώσσα, την γλώσσα του μπάρμπα μου του λιμενεργάτη, και εκεί πέρα να βάλουμε τις μεγάλες μας ιδέες. Αλλιώτικα δεν γίνεται! […]
Εμείς ξεβρακώνουμε την κουλτούρα μας
Εγώ πιστεύω, όταν λέμε παράδοση δεν είναι ούτε οι παππαδιές ούτε οι παππάδες, ούτε οι μαλακίες κλπ. Είναι το αλέτρι της κουλτούρας που σηκώνει από κάτω χιλιάδες χρόνια. Να μην κάνω τώρα τον φιλόλογο κλπ., αλλά ξέρουμε με σιγουριά ότι υπάρχουν παραμύθια πριν από τον Όμηρο που έχουν διασωθεί στην λαϊκή παράδοση.
[…] Είναι η δικιά μας η επαναστατική κουλτούρα, είναι η κουλτούρα του λαού. Δηλαδή, ό,τι έχει να κάνει με την κουλτούρα του λαού, είναι αυτοί οι διάφοροι μεγαλόσχημοι Μάρξ, Μπουχάριν, Μπακούνιν, Κροπότκιν κλπ., κλπ.
Στην ουσία πήγαν να εφαρμόσουν την επανάσταση που ήδη προϋπήρχε από τα λαϊκά στρώματα. Αυτά πήγανε να βάλουν σε μια άκρη. Άρα η επανάσταση είναι copyright του λαού. Οι άλλοι είπανε 5 λέξεις ωραίες, είσαι μάγκας και καλός θεωρητικός στον μαρξισμό. Δεν είναι εκεί το πρόβλημα. Το πρόβλημα είναι ότι εξεγείρονται από κάτω, δημιουργούν, κάνουν, δείχνουν, και εμείς ανήκουμε σε αυτούς. Δεν ήρθαμε από το Χάρβαρντ να ανακαλύψουμε το Κερατσίνι. Μπορεί από το Κερατσίνι να πήγαμε στο Χάρβαρντ, καλές ήταν οι σπουδές της Ευρώπης, αλλά το Κερατσίνι είναι Κερατσίνι, δεν αλλάζει.
[…] Οπότε, πάνω σ’ αυτό, αν θέλουμε να κάνουμε κάτι, εγώ έχω μια μικρή θεωρία, το να αποκτήσουμε συνείδηση, ότι η Γαλλική Επανάσταση, έγινε από τους αβράκωτους, και μεις είμαστε στους ξεβράκωτους!
Οι αβράκωτοι από τους ξεβράκωτους έχει διαφορά σαν έννοια, γιατί εμείς ξεβρακώνουμε την κουλτούρα μας! Δηλαδή, είναι πλούσιο το ποτάμι που έχει έρθει, υπέροχοι άνθρωποι, φανταστικοί!
[…] Να μην αρχίσω να λέω τώρα ονόματα, περιπτώσεις, κείμενα, ή οτιδήποτε άλλο, αλλά αυτός ο λαός, είναι επαναστατικός, μ’ αυτούς που έχουν εκφράσει την επανάσταση, και όχι με τους γερμανοτσολιάδες!
[…] Και έχει πιο δύναμη το δικό μας το βόλι, από το δικό τους το βόλι, έστω κι αν είμαστε λίγοι. Το θαύμα του Μαραθώνα, το οποίο το μελετούν ακόμα πολεμικές σχολές, από δω από κει, ποιο ήτανε; Είχανε αδύναμο κέντρο, και ισχυρές πτέρυγες!
Αλλά δεν ήταν μόνο αυτό, ήταν ότι υπερασπιζόντουσαν κάτι! Οι άλλοι ήτανε μισθοφόροι. Δεν ξέρανε γιατί πολεμάγανε, εκτός από ένα μισθό. Αλλά οι άλλοι ξέρανε γιατί πολεμάγανε. Για έναν κόσμο υπέροχο, την Αθηναϊκή Δημοκρατία! Την υπέροχη Αθηναϊκή Δημοκρατία! […]
Αυτούς βλέπετε, αυτά φάτε!
[…] Στη χούντα ήταν σκληρά τα πράγματα. Ήταν η ξεφτίλα του νέου ανθρώπου […] Όταν έρχεται η στιγμή υπερασπίζομαι. Κι αυτό που υπερασπίζομαι; Σκεφτόμουνα. Το μόνο μου παράπτωμα ήταν ότι σκεφτόμουνα […] Εν τούτοις αυτό που δεν ήξερα και που θεωρούσα δίκαιο, είναι αυτό που με κράτησε, και δεν είπα λέξη. Χωρίς να έχω Θεό, χωρίς καμία αναφορά, χωρίς τίποτα. Και είναι ακόμα αυτός ο κόσμος που υπηρετώ.
[…] Πρέπει να πω ότι το βιβλίο της Πατούλη, μπορεί να διαβαστεί και με έναν άλλο τρόπο: Ότι 180 άνθρωποι που είχανε κάτι να πούνε, γιατί οι περισσότεροι αποκλείονται; Γιατί δεν εντάχθηκε αυτό που λένε στον πολιτικό λόγο; Δηλαδή, ακόμα και μεγάλα ονόματα, όλοι αυτοί οι άνθρωποι αποκλείστηκαν από τη διαμόρφωση της πολιτικής σκέψης στην Ελλάδα. Και έχουμε τώρα π.χ. την Τρέμη και οποιαδήποτε άλλη Τρέμη και μπορώ να πω και δεκάδες ανάλογα ονόματα που διαμορφώνουν την πολιτική σκέψη. Οπότε, μην λέμε για προβλήματα… Αυτούς βλέπετε, αυτά φάτε!
[…] Αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι ότι αν δεις όλη την ιστορία της ανθρωπότητας, έχουν κάνει τόσα θαυμαστά πράγματα, βιβλία, μουσικές, πίνακες, οτιδήποτε άλλο και λες γιατί, για το όνομα του θεού δεν ανήκουμε σε αυτή την πίστη και ανήκουμε στην τηλεόραση;
Δηλαδή, όταν δεις πραγματικούς πίνακες, που μου έχει τύχει εμένα να δω σε διάφορα μουσεία του κόσμου, είναι άλλο να δεις έναν Πικάσο ζωντανό και άλλο από ένα βιβλίο. Η δύναμη του Πικάσο και η επανάσταση του παραμένει ζωντανή μέσα από τον πίνακα. Ο πίνακας εκπέμπει, όπως και οι αγιογραφίες εκπέμπουν, όπως και τα αγάλματα τα αρχαία εκπέμπουν. Δεν είναι νεκρά. Δίνουν ζωή, φτάνει εμείς να μπορέσουμε να την πάρουμε.
Οπότε έχουμε όλη την ανθρωπότητα με το μέρος μας, με την δημιουργία της και μας κάνει κουμάντο ο Πρετεντέρης ή ο οποιοσδήποτε ασήμαντος; Είναι να καταλάβουμε την δικιά μας επιθυμία για το όμορφο που προϋπάρχει σε αυτό που έχει κάνει η ανθρωπότητα. Και από εκεί και πέρα, τι σημασία έχει αν πεθάνω εγώ σε ένα οδόφραγμα; Έχω ζήσει την ιστορία της ανθρωπότητας. Η ζωή μου ήταν μεγάλη. Η ζωή μου είχε αφομοιώσει όλους τους συντρόφους από όλες τις εποχές. Η ζωή είναι ενιαία και η ιστορία είναι ενιαία.
Άρα λοιπόν, γιατί να δεχόμαστε την σκλαβιά, γιατί στην ουσία, όταν βλέπουμε τους ανθρώπους που δεν αντιδρούν, σημαίνει ότι έχουν δεχτεί την υπάρχουσα άρχουσα νοοτροπία και τάξη. Είναι ασήμαντοι, είναι άνθρωποι που τους έχουν πατήσει το κεφάλι και υποστηρίζουν την καταπίεση τους. Δεν έχουμε σχέση εμείς με αυτούς.
Αλλά αν ανάψει φωτιά και αυτοί θα έρθουν. Να μην αρχίσω τώρα να λέω εξεγέρσεις ανά τους αιώνες. Αλλά στην ουσία, η ανθρωπότητα έτσι περνάει. Έτσι περνάει σε άλλα στάδια και έτσι διαμορφώνονται τέτοιες εκτάσεις που μόνο η μουσική μπορεί να τις πιάσει, γιατί δεν έχουν λόγο. […]Σημασία έχει πως ό,τι δημιουργείται για το κοινό καλό, για την κοινή συνείδηση είναι ελευθερία και αυτά μας χρειάζονται. Αλλά αυτό δεν έχει πολιτική έκφραση.»
Χαϊνης Δημήτρης Αποστολάκης: Πιστεύω ότι οποιαδήποτε αλλαγή θα έρθει με ζύμωση από τα κάτω
«[…] Νομίζω ότι το πράγμα το βλέπουμε χωρικά και χρονικά πολύ ενταγμένο, και είναι καλύτερα να το δούμε πιο μακροσκοπικά. Γιατί όπως είπε ο Αριστοτέλης, «Ἀναιρουμένου τοῦ ὅλου οὐκ ἔσται ποῦς οὐδέ χεῖρες», δηλαδή όταν δεν υπάρχει το όλον δεν υπάρχουν ούτε πόδια ούτε χέρια. Δε με αφορά καθόλου το εθνικό συμφέρον. Ας πάρουμε τον άνθρωπο ως ύπαρξη. Κι όπως είπε ο Σαρτρ, η ύπαρξη προηγείται της ουσίας. Ποια είναι η διαφορά του πολίτη από τον καταναλωτή; Η διακρισιμότητα!
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Από τη δεκαετία του ’90 καταλαβαίνω ότι τα πράγματα δεν πάνε καλά. Οργίζομαι μέσα από την τραγουδοποιϊα και την αρθογραφία, λέω ότι μαστιζόμαστε από αδυσώπητη κρίση. Όλοι με παίρνουνε στο ψιλό. Όλοι γελάνε μαζί μου.
Αλλά είναι πολύ απλό. Βλέπω ένα στρώμα στα σύννεφα και κοιμούνται όλοι με εορτοδάνεια και διακοποδάνεια για μαξιλάρι, και τα πόδια του κρεβατιού δεν υπάρχουν. Δηλαδή, είχα τρελαθεί. Έλεγα, που πάτε όλοι; Είσαστε βαθιά πτωχευμένοι, πολιτικά, ηθικά και αισθητικά. Δηλαδή, το πολιτικόν είναι οικονομικό και το οικονομικόν είναι ηθικό και το ηθικόν είναι αισθητικόν.
Οπότε λοιπόν κατάλαβα, ότι έχουν πέσει όλοι σε μια μαρμίτα της παραφροσύνης, μια μαρμίτα ομαδικής ευμάρειας. Εδώ και είκοσι χρόνια ουρλιάζω αυτό το πράγμα. Οι αιτίες είναι βαθιές.
Καταλαβαίνετε πολύ καλά, ότι αν θέλουμε να τοποθετήσουμε το ζήτημα, πρέπει να το τοποθετήσουμε σε μια πιο πρωταρχική βάση. Δηλαδή, έχουμε να κάνουμε με Βαλκάνια, και τα Βαλκάνια αν με ρωτήσετε τι είναι, θα σας πω ότι είναι Ευρασία. Εθιμικά και διοικητικά.
Ευρασία, είναι, τι; Αυτή τη στιγμή οποιοσδήποτε Οθωμανός ξέρει τους δυο πυλώνες της ελληνικής διοίκησης. Δηλαδή, ρουσφέτ και μπαξίς.
Πρέπει να δούμε τι ακριβώς συμβαίνει. Τι ακριβώς συμβαίνει στον άνθρωπο του 21ου αιώνα. Ο άνθρωπος στον 21ου αιώνα μην ξεχνάτε ότι το 1871 η Γερμανία αποκτά πρώτη φορά εθνικό κράτος, θα ‘τανε πολύ μεγάλη κουβέντα να αναλύσουμε το συλλογικό φαντασιακό των νεόδμητων λαών της Ευρώπης, που παίζει καθοριστικό ρόλο τον 19ο και 20ο αιώνα, και επίσης την εξής ειδοποιό διαφορά που είναι ότι ο άνθρωπος για πρώτη φορά ζει με τον τρόμο της Ιστορίας. Δηλαδή, ο κυκλικός χρόνος αντικαθίσταται με τον γραμμικό χρόνο, και ο άνθρωπος υπόκειται στον έλεγχο και στο βάρος της ιστορίας. Αυτό είναι αδυσώπητο.
Ερχόμαστε στη δεκαετία του ΄60 που είναι η πρώτη φορά που τα παιδιά μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, αμφισβητούν τους γονείς τους. Τότε για πρώτη φορά γίνεται έξαρση καλλιτεχνικών κινημάτων, πνευματικών κινημάτων, κοινωνικών κινημάτων, και πρώτη φορά, μοναδική στην ιστορία του πλανήτη, έχουμε σμίκρυνση του χάσματος πλουσίων – φτωχών.
Και ερχόμαστε τώρα στην Ελλάδα, ας πούμε, του ΣΥΡΙΖΑ. Δεν καταλαβαίνω πως απογοητευτήκατε. Το καταλαβαίνω, αλλά δεν καταλαβαίνω πως γοητευτήκατε. Δηλαδή, δεν το καταλαβαίνω. Πριν από λίγο καιρό, πριν από ένα μήνα, έκανε η Αμίτα μόσιον γιορτή και μάζεψε 65 χιλιάδες αλλαλάζοντες νεολαίους. Δεν το καταλαβαίνω. Δηλαδή, τα ανθρώπινα συστήματα είναι χαοτικά συστήματα. Για να βγει μια φυσαλίδα εμπνευσμένης διαχείρισης των κοινωνικών αγαθών πρέπει να βράσει από κάτω ένα υγρό. Ποιο υγρό είδατε να βράζει από κάτω για να βγάλει φυσαλίδα; Δεν το καταλαβαίνω αυτό το πράγμα…
Τώρα, το «Ψωμί – Παιδεία – Ελευθερία» του Πολυτεχνείου, κι αυτό που θύμισε* η Κρυσταλία με τα όνειρα του Κουροσάβα, ότι περπατώντας στο παγωμένο χιόνι πρέπει να σκουντιόμαστε για να μην κοιμηθούμε/πεθάνουμε, τι μετράει τη θερμοκρασία; Ελάτε παιδιά! Η θερμοκρασία μετρά την κίνηση! Η θερμοκρασία μετρά δηλαδή τι πράγμα; Πόσο κινητικό είναι ένα σύστημα! Αν είναι παγωμένο, σημαίνει, ότι τα μόρια, είναι κουρνιασμένα σα τσι όρνιθες, σα τσι κότες πού ‘χουν αρρωστήσει, και πεθαίνουνε μέσα στον πάγο.
Οπότε, λοιπόν, το καταλαβαίνετε πολύ καλά, ότι […] ζούμε μια αποφορά πλανητικής εσωστρέφειας, μετά τη δεκαετία του ’60, κι αυτό που είπε ο Περικλής συμφωνώ απολύτως, ότι η κατάσταση θ’ αρχίσει να αλλάζει όταν γίνουμε υπέρμαχοι μιας μετα-ιστορικής ερμηνείας, δηλαδή ρηξικέλευθη – για όσους ασχολούνται με τον ιστορικισμό-, μιας αιώνιας αναγέννησης.
Πιστεύω ότι ο άνθρωπος του χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού… Καταλαβαίνετε ότι η κατάσταση άλλαξε από τις αρχές του ΄70, τότε έχουμε την επικυριαρχία των αγορών, δηλαδή μορφώματα που καταργούν την ιστορική μνήμη. Αυτό είναι τρομερό! Δηλαδή αν το εμβαθύνετε, μορφώματα που αλλάζουν ονόματα και υποστάσεις, καθορίζουν το βασικό φαντασιακό που θέσμισε η Αρχαία Τραγωδία, όπως είναι η μοίρα, τότε μπορεί να καταλάβετε τι ακριβώς εννοώ.
Πιστεύω ότι οποιαδήποτε αλλαγή θα έρθει με ζύμωση από τα κάτω, ότι οι κοινωνίες του μέλλοντος θα ‘ναι κοινωνίες λιγότερο δαπανηρές, σε ενέργεια. Και ποιες είναι οι λιγότερο δαπανηρές κοινωνίες σε ενέργεια;
Κοιτάξτε να δείτε. Από την μικρή μου εμπειρία, κι από το λίγο μυαλό που διαθέτω, είναι οι κοινωνίες του «Όπως με θωρείς με γράψε». Του ότι έχω, αυτό καταθέτω ανά πάσα στιγμή. Δηλαδή οι κοινωνίες του ανθρώπου γιουνιβερσάλις, του ανθρώπου που δεν σκέπτεται τι θα πει. Γιατί, το να πω εγώ την αλήθεια, σημαίνει ότι το πρώτο που ήρθε στο μυαλό, λόγω λογικής διαλεκτικής ή ας πούμε παρόρμησης της στιγμής είναι μια πολύ οικονομική συνθήκη. Γιατί εάν πω ένα ψέμα, πρέπει να θυμάμαι τι είπα στον καθέναν, κι αυτό το πράγμα σημαίνει μια δυσλειτουργία, μια σπατάλη αποθήκευσης, μια σπατάλη ενέργειας.
Οπότε δηλαδή με την έννοια του όρου ότι ο καλλιτέχνης είναι κέντρο αφηγηματικής βαρύτητας, η καλλιτεχνική πραγμάτωση ενός νέου ανθρωπολογικού τύπου, το βασικό δηλαδή, είναι να μπορούμε να κάνουμε παρέα μόνο με ανθρώπους που είμαστε περήφανοι γι’ αυτούς.»
- Αναφορά σε απόσπασμα από την συμμετοχή στην εν λόγω έρευνα της κλινικού ψυχολόγου και ψυχοθεραπεύτριας Ελένης Νίνα: «Έχουμε πόλεμο αξιών και αρχών. Υπάρχουν λοιπόν πολλών ειδών πόλεμοι και πολλών ειδών θάνατοι. Και ο λήθαργος είναι ένα βήμα πριν το θάνατο. Θυμίζει τα Όνειρα του Κουροσάβα που σε ένα σημείο της ταινίας βλέπουμε τους ανθρώπους να βαδίζουν μέσα στη χιονοθύελα και σιγά σιγά κουράζονται και αρχίζουν να αποκοιμούνται… ενώ ο αρχηγός της αποστολής προσπαθεί να τους ξυπνήσει για να μην πεθάνουν. Κάπως έτσι είναι και σήμερα. Πέφτει το χιόνι, πέφτουν δηλαδή συνεχώς όλα αυτά τα μέτρα, πέφτουν οι ενοχές, οι φόβοι και οι απειλές από πάνω μας, και σιγά σιγά αποκοιμιόμαστε. Και κινδυνεύουμε να πεθάνουμε. Πρέπει λοιπόν να σκουντάμε ο ένας τον άλλον.»
Ευχαριστούμε για την απομαγνητοφώνηση τη Μαριάνθη Μαρκοπούλου, και την motamot – http://motamot.gr
Crystalia Patouli -------- 