Για την τέχνη της ζωής…

«Κατά τη γνώμη μου, αν δεν έχουμε συνείδηση τι μας συνέβη κατά τα πρώτα στάδια της ζωής μας, όλη η υπόθεση του πολιτισμού δεν ειναι παρά μια φάρσα. Οι συγγραφείς θέλουν να γράφουν καλή λογοτεχνία, αλλά δεν αναζητούν την ασυνείδητη πηγή της δημιουργικότητάς τους, την έντονη επιθυμία τους για έκφραση και επικοινωνία. Οι περισσότεροι φοβούνται μήπως χάσουν την ικανότητά τους. Παρόμοιο φόβο διακρίνω και σε πολλούς ζωγράφους, ακόμα και σε αυτούς που (κατά τη γνώμη μου) στους πίνακές τους εκφράζουν σαφώς τους ασυνείδητους φόβους τους, όπως παραδείγματος χάρη στον Φράνσις Μπέικον, στον Ιερώνυμο Μπος, στον Σαλβαδόρ Νταλί και σε πολλούς ακόμα σουρεαλιστές. Με το έργο τους επιζητούν βέβαια την επικοινωνία, αλλά σε ένα επίπεδο που να υπηρετεί την άρνηση των εμπειριών της παιδικής ηλικίας – και αυτήν την κατάσταση την ονομαζουν τέχνη.» έχει πει η Άλις Μίλερ.

Και πώς να μην είναι έτσι; Αφού η δημιουργικότητα(εν δυνάμει η τέχνη – κατά Φράνσις Μπέικον), δεν είναι κομμάτι μόνο της λογικής(του αριστερού ημισφαιρίου του εγκεφάλου) αλλά κομμάτι της συνεργασίας – σύνθεσης, της λογικής και του βιώματος(δεξιού ημισφαιρίου).

O μεγάλος Ρώσος θεωρητικός Μιχαήλ Μπαχτίν, πρώτος ανέφερε πριν πολλά χρόνια, ότι σε ένα συγγραφικό έργο δεν υπάρχει μόνο μία φωνή, αυτή του καλλιτέχνη, αλλά και πολλές άλλες φωνές…

Ο ψυχαναλυτής και πανεπιστημιακός Νίκος Παπαχριστόπουλος, έχει γράψει πως κάνουμε έργο ό,τι δεν απωθούμε, και πως ό,τι αντίθετα απωθούμε το κάνουμε νεύρωση.  Τέλος, ό,τι ούτε το απωθούμε αλλά ούτε το κάνουμε έργο, το κάνουμε διαστροφή…

Παράλληλα, και ο Ίρβιν Γιάλομ έχει αναφέρει το περίφημο Παράθυρο Joharry, που υποδεικνύει ότι ο εαυτός μας χωρίζεται ουσιαστικά σε… τέσσερις εαυτούς: τον δημόσιο(που γνωρίζουμε και εμείς και οι άλλοι), τον κρυφό(που γνωρίζουμε εμείς, αλλά όχι οι άλλοι), τον τυφλό(που γνωρίζουν οι άλλοι αλλά όχι εμείς), και τέλος τον άγνωστο(που δεν γνωρίζει κανείς), τη μαύρη τρύπα του ασυνειδήτου).

Από τα παραπάνω, καταλαβαίνουμε, ότι συνειδητά ή ασυνείδητα, όλοι αυτοί οι διαφορετικοί μεταξύ τους εαυτοί μας, συνειδητοί ή ασυνείδητοι, όπως και οι «πολλές διαφορετικές φωνές» μέσα σε αυτούς, εκφράζονται κατά καιρούς, σε κομμάτια, μέσα στο έργο ενός ανθρώπου.

Όσο περισσότερο ένας άνθρωπος, καλλιτέχνης ή μη, γνωρίζει τα κομμάτια του εαυτού του, όσο δηλαδή περισσότερο κατακτά την αυτογνωσία, τόσο αφήνει όλο και βαθύτερα ασυνείδητα κομμάτια του να έρθουν στην επιφάνεια στο έργο του.

Δεν είναι λοιπόν, περίεργο, που η ψυχαναλύτρια Άλις Μίλερ, έδωσε τόσο μεγάλη έμφαση στα παιδικά χρόνια για την πηγή της δημιουργικότητας, εφόσον στα παιδικά χρόνια, κρύβονται και τα κυριότερα απωθημένα(κομμάτια που απωθήσαμε γιατί δεν αντέξαμε οταν ημασταν παιδιά, να τα διαχειριστούμε με κάποιον τρόπο), που είναι πιθανά και τα σημαντικότερα που κάποιος καλείται να κάνει έργο…

Το ταλέντο όσο και η συναισθηματική νοημοσύνη, σίγουρα εξελίσσονται και πλάθονται, αλλά η πηγή της έμπνευσής τους, έχουν την αφετηρία τους στα παιδικά χρόνια. Όσο και η «άδεια», ο χώρος,  για να αναπτύξει κάποιος τη βάση των ιδιαίτερων δεξιοτήτων του, τους ρόλους, και τον μοναδικό του χαρακτήρα, που θα τον αναπτύσσει ως το… τέλος. 

Τα πάντα είναι αφήγηση έχει πει και ο Ντεριντά… Και η τέχνη φυσικά είναι μία μορφή αφήγησης.

Πώς να αφηγηθείς κάτι, που δεν το γνωρίζεις; Γι’ αυτό η τέχνη αγωνίζεται αέναα να συμπληρώσει το πασλ…. μιας ενιαίας, ολοκληρωμένης αφήγησης, απέναντι σε μια ζωή με συνεχείς ρωγμές.

Γι αυτό ίσως και πάντα το έργο θα είναι πιο μπροστά από τον δημιουργό του, γιατί η μετουσίωσή του γίνεται και με ασυνείδητα κομμάτια, με πολλές φωνές απωθημένες, ξεχασμένες, αποκλεισμένες και αδικημένες…

Όταν κάποτε οι άνθρωποι, μπορέσουν να ξεπεράσουν το έργο τους, και να κάνουν Τέχνη την ίδια τη ζωή τους και την συνύπαρξή τους με τον εαυτό τους, τους συνανθρώπους τους και τη φύση, τότε θα μπορέσουμε να πούμε ότι τα καταφέραμε… εμείς οι άνθρωποι, κατά τη διάρκεια της ελάχιστης παρουσίας μας στο σύμπαν.

Κι αν υπάρχει ένας και μοναδικός στόχος -μέχρι τότε- για την τέχνη, σχετίζεται ακριβώς με αυτό: την αυτοκατάργησή της, όταν πια θα είναι άχρηστη για τη ζωή, αφού θα έχουμε φροντίσει να την αντικαταστήσουμε μ’ αυτήν…

Μέχρι τότε, θα αναζητάμε απεγνωσμένα υποκατάστατα και θα ντρεπόμαστε -μόνο κατά καιρούς δυστυχώς- για την ύπαρξή μας.

Και μέχρι τότε, τα πραγματικά έργα τέχνης της ζωής και της φύσης, θα στέκουν γύρω μας καθώς θα τα μεταμορφώνουμε π.χ. σε… ποιήματα, για να αντέξουμε την ομορφιά τους.

—

*Περισσότερα – όπως και παραπομπές – βιβλιογραφία, κλπ. στο Σεμινάριο “Αφήγηση Ζωής”

---

Φωτογραφία από έργο του ζωγράφου Χρήστου Μποκόρου