Η ανακάλυψη του εαυτού μέσα από τη δημιουργική γραφή

Γράφει η Ειρήνη Δερμιτζάκη // «Fractal», Ιούνιος 2019

«Αδέσποτα», 45 αφηγήσεις για την παιδική και εφηβική ηλικία, Επιμέλεια: Κρυσταλία Πατούλη, εκδ. Ταξιδευτής, σελ. 257

«Είναι πέρα για πέρα αληθινό πως με έκανε να έχω εμμονή μαζί της, μέχρι τα σαράντα τέσσερά μου χρόνια, παρόλο που πέθανε όταν ήμουν δεκατριών. Γράφοντας για τη μητέρα μου, έκανα στον εαυτό μου ό,τι οι ψυχολόγοι στους ασθενείς τους. Εξέφρασα βαθιά κρυμμένα και έντονα συναισθήματα».[1] Βιρτζίνια Γουλφ

Πριν μιλήσουμε για την αφήγηση της ζωής ή του εαυτού είναι σημαντικό να δούμε συνοπτικά το παρακάτω ιστορικό πλαίσιο με τους εξής τρεις σημαντικούς σταθμούς. Πρώτος ο Ηράκλειτος, εισάγει τον ορισμό του «εαυτού» (540-480 π.Χ). Έπειτα ο Άγιος Αυγουστίνος γράφει την πρώτη αντικειμενική βιογραφία (350-430 μ.Χ), και τέλος ο Ρουσσώ εισάγει την ψυχαναλυτική ερμηνεία στη βιογραφία (1712-1778 μ.Χ).[2]

Έκτοτε, πολλοί συγγραφείς και ψυχίατροι ασχολήθηκαν με τη σύνδεση της δημιουργικής γραφής και της βελτίωσης του εαυτού, με το φαινόμενο αυτό να γίνεται εντονότερο τα τελευταία τριάντα χρόνια. Αυτή τη σύνδεση που συνάντησα στη βιβλιογραφία των μεταπτυχιακών μου σπουδών στη δημιουργική γραφή, στο Teeside University της Βρετανίας, την ανακάλυψα, ερχόμενη στην Ελλάδα, στα σεμινάρια της κυρίας Πατούλη και θα έλεγα είναι η μοναδική εμπεριστατωμένη προσέγγιση της δημιουργικής γραφής σαν εργαλείο αυτοβελτίωσης.

Πέρα από την αδιαμφισβήτητη θεραπευτική διάσταση της γραφής, είναι σημαντικό να καταλάβουμε πως γράφοντας για το παρελθόν καταλαβαίνουμε καλύτερα τον εαυτό μας. Μέσα από τις προσωπικές αφηγήσεις των συμμετεχόντων στα σεμινάρια «Αφήγηση ζωής», διακρίνεται έντονη η ανάγκη του ανθρώπου να γράψει για το παρελθόν του. Το παρελθόν μας αλλάζει υπόσταση όταν καταγράφεται στο χαρτί. Γίνεται προσωπικό ντοκουμέντο. Ο αφηγητής γίνεται αναγνώστης των προσωπικών του αναμνήσεων και αυτή η «απόσταση», το ότι η ανάμνηση φεύγει από τη μνήμη και καταγράφεται σε ένα εξωτερικό αντικείμενο, αφενός δίνει την αίσθηση μιας «ψυχαναλυτικής» διαδικασίας, αφετέρου αποκαλύπτει άγνωστες ή κρυμμένες πτυχές της ζωής του αφηγητή. Διαδικασία που γίνεται αυτόματα εάν και εφόσον αφήσει ο συγγραφέας ελεύθερο το συγγραφικό του εαυτό να εκφραστεί χωρίς να τον λογοκρίνει.

Ο εκάστοτε συγγραφέας γράφει για το παρελθόν μέσα από το πρίσμα του παρόντος. Αυτή η αναγκαστική χρονική απόσταση αλλοιώνει αναπόφευκτα την ανάμνηση. Όπως λέει και ο Paul Eakin «Τα στοιχεία του παρελθόντος μορφοποιούνται από τη μνήμη και τη φαντασία για να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες της παροντικής μας συνείδησης. Αυτές οι ανάγκες που έχουμε στο παρόν εκφράζονται μέσα από τις λογοτεχνικές μας αφηγήσεις του παρελθόντος, και αναπόφευκτα φωτίζουν κομμάτια του εαυτού μας στο παρόν»[3]. Συνεπώς, γράφοντας για το παρελθόν αυτόματα το διαφοροποιούμε αφού το αφηγούμαστε στο παρόν. Όπως ακριβώς συμβαίνει και με τις παλιές φωτογραφίες που ο χρόνος ξεθωριάζει το τυπωμένο θέμα. «Ο εαυτός μας όπως τον θυμόμαστε σήμερα δεν είναι ο ίδιος με τον εαυτό μας στο παρελθόν, αλλά μια ανακατασκευασμένη βερσιόν του. Μια μίξη από πραγματικά γεγονότα και φανταστικά στοιχεία, ή και σε κάποιες περιπτώσεις εντελώς φανταστικός»[4] έγραψε ο Neisser. Στις ιστορίες λοιπόν αυτού του βιβλίου, είναι σχεδόν αδύνατον, ενδεχομένως ακόμα και για τους ίδιους τους συγγραφείς, να πουν με σιγουριά πότε σταματά η απλή καταγραφή των γεγονότων και αρχίζει η μυθοπλασία και το ανάποδο.

Παιδικά τραύματα, κακοποίηση, η απώλεια ενός γονιού ή και των δύο, σχολικές αναμνήσεις, ρατσισμός, στιγμές και καταστάσεις που σημάδεψαν την παιδική ή την εφηβική ηλικία αφηγούνται οι συγγραφείς ετούτου του βιβλίου. Τις περισσότερες φορές με ρεαλιστική αφήγηση, που μπορεί και μετατρέπεται σε υπερρεαλιστική, μέσα από παρομοιώσεις και μεταφορές όταν φτάνει το μαχαίρι στο κόκαλο και ο αφηγητής της αναγκάζεται να αλλάξει λογοτεχνικό ύφος για να αντέξει το επώδυνο των γεγραμμένων.

Μέσα από κείμενα που δημιούργησαν οι συμμετέχοντες στα σεμινάρια «Αφήγηση ζωής», της Κρυσταλίας Πατούλη, ο τωρινός εαυτός έχει τη δυνατότητα να συναντηθεί με τον παρελθοντικό του εαυτό. Ενδεχομένως να συμφιλιωθεί με τους «προσωπικούς δαίμονές» του και να αγκαλιάσει το τραυματισμένο παιδί που κρύβει μέσα του. Αυτή η «γραπτή» συνάντηση του ενήλικα με τον παιδικό/εφηβικό εαυτό δημιουργεί μια μοναδική ευκαιρία συμφιλίωσης και γιατί όχι προσωπικού επαναπροσδιορισμού.

Ειρήνη Δερμιτζάκη, συγγραφέας

• Το κείμενο γράφτηκε για το βιβλίο «Αδέσποτα» και περιλαμβάνεται σε αυτό.

«Ο Σταύρος στο οικογενειακό τραπέζι των δακρύων, η Κατερίνα που περιμένει την μαμά της, ο Πέτρος που τον κατάντησαν γουλί, η Ganna που είναι αλλοδαπή, η Αγγελική, η Εφούλα και τόσα άλλα παιδιά, όλα περνάνε και αφήνουν μικρές ιστορίες ζωής, να κρέμονται σαν τραύματα-τάματα, μπροστά στις εικόνες των γονιών τους.

Διαβάζοντας τις ιστορίες των Αδέσποτων, ακούω από παντού τον ψίθυρο “μπορώ”, και είναι σαν να ανάβουν μικρά φανάρια, που με οδηγούν να βρω τον δρόμο για μια αυθεντική και στοργική συνεύρεση με άγνωστους ανθρώπους και με το αδέσποτο παιδί μέσα μου» Ελένη Νίνα, κλινικός ψυχολόγος – ψυχοθεραπεύτρια

Η παρούσα έκδοση συστήνει το βιωματικό σεμινάριο «Αφήγηση ζωής» και το έργο που παράγεται στο πλαίσιό του επί 10 χρόνια, με 45 αφηγήματα -επιλεγμένα ανάμεσα από εκατοντάδες άλλα- είτε αυτοβιογραφικά, είτε βασισμένα σε πραγματικές ιστορίες, εστιασμένα κυρίως στην παιδική και στην εφηβική ηλικία, μία θεματική που λείπει σε μεγάλο βαθμό από την παγκόσμια βιβλιογραφία.

Γράφουν οι: Milenko Ganna, Papara Entela, Rizk Μαίρη, Α.Θ., Άννα, Αντωνοπούλου Βάσια, Γαβράς Γιάννης, Γονιδάκης Βαγγέλης, Δερμιτζάκη Ειρήνη, Διαμαντής Π. Γιώργος, Εμμανουήλ Μάνος, Ζαχαρογιάννη Έλλη, Καλ. Π., Καλαχώρας Λεώνικος, Καρέζης Σταύρος, Καρρά Καλλιόπη, Κόρδα Αθανασία, Κυβέλου Αγγελική, Μακρής Πέτρος, Π. Εφ., Π. Ιωσήφ., Π. Κύρα, Πατούλη Κρυσταλία, Ραφτοπούλου Χρυσούλα, Σ. Κατερίνα, Σταματιάδου Κάτια, Τ. Ανδρονίκη, Ταυρή – Παπαϊωάννου Κατερίνα, Χρυσουλάκη Βιργινία.

• Οι εκδόσεις Ταξιδευτής την Τετάρτη στις 26/6/19 και ώρα 8:30μμ, διοργανώνουν στον κήπο του Πολυχώρου Τέχνης Αλεξάνδρεια (Σπάρτης 14, Αθήνα 112 52, Πλατεία Αμερικής, 210 867 3655) την πρώτη παρουσίαση του βιβλίου ΑΔΕΣΠΟΤΑ που επιμελήθηκε η Κρυσταλία Πατούλη.

Θα μιλήσουν:

–Χάρις Κατάκη, PhD ψυχολόγος – ιδρύτρια του Εργαστηρίου Διερεύνησης Ανθρωπίνων Σχέσεων

–Ελένη Νίνα, κλινικός ψυχολόγος – ψυχοθεραπεύτρια

–Βαγγέλης Ραπτόπουλος, συγγραφέας

και η σκηνοθέτις Μαρία Αιγινίτου με την ομάδα της θα ζωντανέψουν αποσπάσματα του βιβλίου.

—

H Κρυσταλία Πατούλη (cpatouli@yahoo.gr) γεννήθηκε στον Πειραιά, σπούδασε Ψυχολογία και ειδικεύτηκε στη Συστημική Συμβουλευτική στο ΕΔΑΣ, δίπλα και στην Χάρις Κατάκη, στο Ψυχόδραμα και στην πρόληψη εξαρτήσεων (Θησέας, ΚΕΘΕΑ, 18 Άνω). Εργάζεται ως Συστημικός Σύμβουλος Ψ.Υ. (Μέλος της Ελληνικής και Ευρωπαϊκής Ένωσης Συμβούλων Ψ.Υ.). Από το 1990 έως σήμερα, εργάζεται κυρίως ως συντάκτις και αρχισυντάκτις σε ΜΜΕ (Μέλος της ΕΣΠΗΤ) και αναλαμβάνει επιμέλειες βιβλίων. Από το 2009 παραδίδει το σεμινάριο «Αφήγηση ζωής» (afigisizois.wordpress.com). Το πρώτο της βιβλίο με τα αποτελέσματα της ακτιβιστικής Έρευνας για την Κρίση (2010-2014), κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Κέδρος το Δεκέμβριο του 2014.

---

[1] Στο φάρο, Ύψιλον, Αθήνα 1995.

^[2] Celia Hunt, αναπληρώτρια καθηγήτρια Δημιουργικής Γραφής στο πανεπιστήμιο του Σάσεξ. Μετάφραση από το βιβλίο: The Self on the Page, JKP, σελ. 118).

^[3] Paul Eakin, αμερικανός συγγραφέας και ομότιμος καθηγητής αγγλικής γλώσσας του Πανεπιστημίου Ιντιάνα, με πλούσιο ιστορικό στην έρευνα για τη σύνδεση μυθιστορήματος και βιογραφίας. Μετάφραση από το βιβλίο: Fictions in Autobiography:Studies in the Art of Self-Invention  (Princeton University Press, σελ.5, 1985).

[4] Ulric Neisser, αμερικανός κλινικός ψυχίατρος. Μετάφραση από το βιβλίο: Self-narratives: True and false (Emory University, Atlanta, σσ. 6-8, 1994).

Εκπομπές για το βιβλίο ΑΔΕΣΠΟΤΑ _ Εκδόσεις Ταξιδευτής

* 17/6 – Εκπομπή της Θέκλας Τσελεπή – ΣΤΟ ΚΟΚΚΙΝΟ 105,5 : ΕΔΩ

—

*19/6 – Εκπομπή με την Φωτεινη Λαμπρίδη (Fotini Lambridi) και τον Yiannis Panagiotopoulos στην ΕΡΤ1 : (στο 01:29:00 – ΕΔΩ) 

—

*21/6 – 9-10μμ – Εκπομπή της Ζέτας Καραγιάννη «Το πρόσωπο της εβδομάδας» – The Voice of Greece – μέσω τηλεόρασης ή Live Streaming: radiostreaming.ert.gr/ert-voiceofgreece

—

*21/6 – 11μμ-12πμ – Εκπομπή του Γιώργου Παπαζαχαρίου – Πρώτο πρόγραμμα Ερτ – Ραδιοφωνία

—

22/7/19 – 6-7μμ, Εκπομπή της Ευανθίας Ξυνού, Υπεράνω πάσης υποψίας, Πρώτο πρόγγραμμα Ερτ – ραδιοφωνία

—

8/8/19 – Ερτ1 – τηλεοπτική ενημερωτική εκπομπή «Μαζί το Σαββατοκύριακο«, με τους Γιάννη Σκάλκο και Ευρυδίκη Χάντζιου.

—

 

Συνέντευξη στον Κώστα Στοφόρο για το βιβλίο ΑΔΕΣΠΟΤΑ

Από Κώστας Στοφόρος – 19 Ιούνιος, 2019 / Ο Δρόμος της Αριστεράς

Ένα βιβλίο πραγματικά ξεχωριστό. Τα Αδέσποτα – 45 αφηγήσεις για την παιδική και εφηβική ηλικία της Κρυσταλίας Πατούλη που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ταξιδευτής περιλαμβάνει κείμενα που «γεννήθηκαν» μέσα από το σεμινάριο «Αφήγηση Ζωής» και συγκλονίζουν με την ειλικρίνειά τους.

Είμαι σίγουρος πως ο καθένας από εμάς θα βρει μέσα κομμάτια του παιδιού και του εφήβου που υπήρξε κάποτε και φαίνεται συχνά να το ξεχνά. Συγκινήθηκα, γέλασα, ένιωσα μερικές φορές έναν κόμπο στον λαιμό. Σκέφτηκα πολλά πράγματα για τον εαυτό μου. Για όσα κρύβουμε πολλές φορές «κάτω από το χαλί».

Ανάμεσα στα κείμενα όσων συμμετέχουν στην έκδοση περιλαμβάνονται πολύ ενδιαφέροντα αποσπάσματα που άπτονται του θέματος, όπως αυτό από το βιβλίο της Αθηνάς Ανδριτσοπούλου «Η αθώα γλώσσα των ονείρων μας»: «Οι άνθρωποι είμαστε κατ’ εξοχήν “αφηγηματικά όντα”, που σημαίνει πως “ονειρευόμαστε με αφηγήματα, ονειροπολούμε με αφηγήματα, θυμόμαστε, προσδοκούμε, ελπίζουμε, απογοητευόμαστε, πιστεύουμε, αμφιβάλλουμε, αναθεωρούμε, κριτικάρουμε, κατασκευάζουμε, κουτσομπολεύουμε, μαθαίνουμε, μισούμε και αγαπάμε με αφηγήματα”».

Απόλαυσα κάθε γραμμή, αλλά και την πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση που ακολουθεί…

Πώς προέκυψαν τα Αδέσποτα;

Μέσα στο βιβλίο, επιλέχθηκαν 45 κείμενα, από εκατοντάδες άλλα που γράφτηκαν μέσα στο σεμινάριο «Αφήγηση Ζωής», επί 10 χρόνια, και κάποια από αυτά δραματοποιήθηκαν το 2016 από την ομάδα της εξαιρετικής σκηνοθέτιδας Μαρία Αιγινίτου.

Η αρχική ιδέα όμως, για να συμβούν όλα αυτά, χρειάστηκε άλλα περίπου 20 χρόνια νωρίτερα, σε σπουδές, επιμόρφωση, εκπαίδευση, εργασία και εμπειρία πάνω στην γραφή και στην ψυχολογία.

«Αδέσποτα» τα ονόμασα και από το ομώνυμο κείμενο που υπάρχει στην έκδοση, αλλά και γιατί οι ιστορίες μάς θυμίζουν ότι τα παιδιά –και τα δικά μας, και αυτά που έχουμε μέσα μας– δεν έχουν ανάγκη μόνο από στέγη, αλλά και από ψυχική-συναισθηματική στέγη, με υλικά κατανόησης και προστασίας.

Τι ακριβώς περιλαμβάνει το σεμινάριο «Αφήγηση ζωής» και τι είναι αυτό που το διαφοροποιεί από τα σεμινάρια «δημιουργικής γραφής»;

Στο τέλος του βιβλίου, αναφέρω τι περιλαμβάνει αυτή η διαδικασία (που το θεωρητικό της υπόβαθρο παρουσίασα και στο Πάντειο Πανεπιστήμιο καλεσμένη από την ψυχολόγο και πολυγραφότατη λογοτέχνη, Φωτεινή Τσαλίκογλου), όπως και για τις εκδηλώσεις που έχουν γίνει στο πλαίσιό της, αλλά και συναντήσεις με ανθρώπους που έχουν γράψει αυτοβιογραφικά βιβλία ή μαρτυρίες, ή βιβλία που βασίζονται σε πραγματικές ιστορίες, όπως οι: Κοροβέσης, Λατίφη, Βερβενιώτη, κ.ά., ή ο αείμνηστος Χρόνης Μίσσιος και η Μαρία Μπέικου, που πλέον έχουν φύγει από τη ζωή.

Καθώς οι λέξεις είναι το βασικό υλικό που χτίζουμε τη σχέση μας με την πραγματικότητα, η δύναμη της αυτοβιογραφικής γραφής γίνεται ένα σημαντικό εργαλείο: 1) έκφρασης, 2) επικοινωνίας, 3) αυτογνωσίας, 4) προσωπικής ανάπτυξης, και 5) δημιουργικότητας, που μπορεί να αποκαλύψει τις πολλές φωνές (βλ. Μπαχτίν) του συγγραφικού εαυτού, κι αυτό που θέλει να πει πολλές φορές μέσα από λέξεις. Γράφουμε, δηλαδή, για να μάθουμε.

Στα άλλα σεμινάρια «δημιουργικής γραφής», φαντάζομαι πως ο κάθε leader εστιάζει σε θέματα που ο ίδιος γνωρίζει καλύτερα, π.χ. στη λογοτεχνία, στη μυθοπλασία, κ.λπ.

Στην «Αφήγηση ζωής», εστιάζω σε αυτά που ξέρω εγώ καλύτερα, δηλαδή όπως είπα, στη σύνθεση γραφής και ψυχολογίας μέσα από την αυτοβιογραφική κυρίως γραφή, και δεν γνωρίζω κάποιον να κάνει κάτι ανάλογο στην Ελλάδα, ή και αλλού.

«Οι ιστορίες μάς θυμίζουν ότι τα παιδιά –και τα δικά μας, και αυτά που έχουμε μέσα μας– δεν έχουν ανάγκη μόνο από στέγη, αλλά και από ψυχική-συναισθηματική στέγη, με υλικά κατανόησης και προστασίας»

Γιατί επικεντρώνετε στην παιδική και εφηβική ηλικία;

Διότι είναι μια θεματική που λείπει σε μεγάλο βαθμό από την παγκόσμια βιβλιογραφία. Παράλληλα, στην παιδική ηλικία βρίσκεται η «πηγή» όλων των δεξιοτήτων μας (των ταλέντων μας), δηλαδή η βάση, οι ρίζες της Συναισθηματικής μας Νοημοσύνης, η οποία ευθύνεται για την επιτυχία σε ό,τι κάνουμε στην εργασία μας (κατά 80%, όπως λένε οι ειδικοί), αλλά και στην ποιότητα των προσωπικών και κοινωνικών μας σχέσεων.

Ο Ρόμπερτ Ντε Νίρο σε μια ταινία λέει: «Δεν υπάρχει τίποτα πιο πικρό, από ένα ταλέντο που πήγε χαμένο». Και το ταλέντο (και οι ανάλογες δεξιότητές του) πάει χαμένο, κυρίως, είτε από χαμηλή αυτοεκτίμηση, είτε γιατί έχει μπλοκαριστεί μέσα σε κάποιο παιδικό βίωμα που απωθούμε, εκτός από τις πολιτικές/πολιτιστικές/κοινωνικές συνθήκες που μπορεί να το εμποδίζουν.

Δεν ξέρω από πριν, αν κάποιος θα γίνει π.χ. συγγραφέας, φεύγοντας από το σεμινάριο, ούτε δεν είναι άλλωστε και ο βασικός στόχος του σεμιναρίου. Σίγουρα όμως θα έρθει πιο κοντά στον βαθύτερο εαυτό του κι αυτό θα του ανοίξει νέους ορίζοντες.

Πολλοί μού έχουν πει ότι άλλαξε η ζωή τους, είτε η επαγγελματική, είτε η προσωπική, αλλά και άλλοι έχουν εκδώσει βιβλία όπως οι: Πέτρος Γαλιατσάτος (Άσπρα γάντια, εκδ. Παπαδόπουλος), Βαγγέλης Γονιδάκης (Μη το γελάς, εκδ. Ταξιδευτής), Βασιλική Λαμπίρη (Τα Αιχμηρά, εκδ. Μετρονόμος), ή ο Γιάννης Γαβράς με το Σαμποτάζ του, που έρχεται καταιγιστικό, το φθινόπωρο του 2019 από τις εκδόσεις Εστία, ή ακόμα και το βιβλίο που έγραψε μέσα σε αυτό το σεμινάριο και η Κατερίνα Ταυρή-Παπαϊωάννου, το οποίο αν και η ίδια έφυγε αιφνίδια και άδικα από τη ζωή, πληροφορήθηκα πως θα το εκδώσει η οικογένειά της.

Θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι ένα είδος ψυχοθεραπείας;

Η ψυχοθεραπεία όντως περιέχει τη διαδικασία της αυτογνωσίας, της έκφρασης, της επικοινωνίας, της προσωπικής ανάπτυξης, αλλά είναι κάτι πιο βαθύ και περίπλοκο. Σίγουρα μια δημιουργική εργασία μπορεί να μας ψυχοθεραπεύσει σε ένα επίπεδο, αλλά, όχι, δεν το ονομάζω ψυχοθεραπεία αυτό που γίνεται, γνωρίζοντας και ως σύμβουλος Ψ.Υ, ότι κάποια πράγματα δεν μπορούμε να τα θεραπεύσουμε χωρίς ψυχοθεραπεία.

Συμμετέχετε και με δικά σας κείμενα. Τι είναι η γραφή για σας;

Αποφάσισα να ξεκινήσω την «Αφήγηση Ζωής», όταν αντιλήφθηκα ότι μέσα από τη γραφή μπορείς να μάθεις πολύ σημαντικά πράγματα για τον εαυτό σου, που δεν μπορείς να τα μάθεις ίσως με κανέναν άλλον τρόπο. Με το «Γράμμα», το κείμενο δηλαδή που έχω στην αρχή του βιβλίου, δίνω ένα παράδειγμα.

Υπήρξαν κάποιοι που δεν θέλησαν να δουν τα κείμενά τους δημοσιευμένα;

Ναι, και είναι σεβαστό, γιατί έχουν παιδιά και οικογένειες, οπότε για πολλούς λόγους δεν θέλουν ή δεν είναι έτοιμοι να κοινοποιήσουν κάποια πράγματα. Αλλά επειδή κι εκείνοι μοιράστηκαν τις ιστορίες τους μέσα στην προστατευμένη από το απόρρητο, διαδικασία, θα τους αφιέρωνα αυτό που είπε ο Andrea Bocelli: «Κάθε ζωή είναι μια θαυμάσια ιστορία που αξίζει να ειπωθεί. Κάθε ζωή είναι ένα έργο τέχνης, και αν δεν φαίνεται έτσι, ίσως είναι απαραίτητο μόνο να φωτιστεί ο χώρος που βρίσκεται […]. Αν μάθετε να ακούτε, θα διαπιστώσετε ότι κάθε ζωή μάς μιλάει για αγάπη. Επειδή η αγάπη είναι το κλειδί για όλα, η κινητήριος δύναμη του κόσμου. Η αγάπη είναι η μυστική ενέργεια πίσω από κάθε νότα που τραγουδάω. Και ποτέ μην ξεχνάτε ότι δεν υπάρχει τίποτα τυχαίο. Αυτή είναι μια ψευδαίσθηση άνομων και αλαζονικών ανθρώπων, που την εφηύραν για να θυσιάσουν την αλήθεια του κόσμου μας, στους νόμους της λογικής». Ευχαριστώ όλες και όλους.

INFO

Αδέσποτα – 45 αφηγήσεις για την παιδική και εφηβική ηλικία

Γράφουν οι: Milenko Ganna, Papara Entela, Rizk Μαίρη, Α.Θ., Άννα, Αντωνοπούλου Βάσια, Γαβράς Γιάννης, Γονιδάκης Βαγγέλης, Δερμιτζάκη Ειρήνη, Διαμαντής Π. Γιώργος, Εμμανουήλ Μάνος, Ζαχαρογιάννη Έλλη, Καλ. Π., Καλαχώρας Λεώνικος, Καρέζης Σταύρος, Καρρά Καλλιόπη, Κόρδα Αθανασία, Κυβέλου Αγγελική, Μακρής Πέτρος, Π. Εφ., Π. Ιωσήφ., Π. Κύρα, Πατούλη Κρυσταλία, Ραφτοπούλου Χρυσούλα, Σ. Κατερίνα, Σταματιάδου Κάτια, Τ. Ανδρονίκη, Ταυρή-Παπαϊωάννου Κατερίνα, Χρυσουλάκη Βιργινία.

Το βιβλίο παρουσιάζεται Τετάρτη 26/6, στις 20:30, στον κήπο του Πολυχώρου Τέχνης Αλεξάνδρεια. Θα μιλήσουν: Χάρις Κατάκη, PhD ψυχολόγος-ιδρύτρια του Εργαστηρίου Διερεύνησης Ανθρωπίνων Σχέσεων, Ελένη Νίνα, κλινικός ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια, Βαγγέλης Ραπτόπουλος, συγγραφέας. Η σκηνοθέτις Μαρία Αιγινίτου με την ομάδα της θα ζωντανέψουν αποσπάσματα του βιβλίου.

Το αδέσποτο παιδί μέσα μας

Το βιβλίο ΑΔΕΣΠΟΤΑ, συστήνει το βιωματικό σεμινάριο «Αφήγηση ζωής» και το έργο που παράγεται στο πλαίσιό του επί 10 χρόνια, με 45 αφηγήματα -επιλεγμένα ανάμεσα από εκατοντάδες άλλα- είτε αυτοβιογραφικά, είτε βασισμένα σε πραγματικές ιστορίες, και εστιασμένα κυρίως στην παιδική και στην εφηβική ηλικία, μία θεματική που λείπει σε μεγάλο βαθμό από την παγκόσμια βιβλιογραφία.

—

Το Tvxs.gr δημοσιεύει τον πρόλογο της Ελένης Νίνα για το βιβλίο που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ταξιδευτής:

[…] Κατάλαβα πως από όποια πλευρά κι αν κοίταζα, πίσω ή μπροστά μου, δεξιά ή αριστερά, έβλεπα διάσπαρτα εδώ κι εκεί μικρά παιδιά […] Άρχισα να φωνάζω, κρατώντας το κεφάλι μου, για να μην τρελαθώ. Βοήθεια! Τα πετάνε έξω από τα σπίτια τους σαν σκυλιά! Σαν αδέσποτα σκυλιά! Αδέσποτα παιδιά! […]

Συγκλονιστικό!

Της Κρυσταλίας της αρέσει να βαδίζει σε δρόμους και σοκάκια, έχει οξυμένη την ακοή και την όρασή της. Ακούει και βλέπει αυτό που άλλοι δυσκολεύονται. Είναι φιλόξενη και έχει πολλά χαρίσματα. Ένα από αυτά είναι να ξετρυπώνει τον συγγραφέα και τον ποιητή από μέσα μας.

Πιστεύει στην ιαματική αξία της έκφρασης και της συνομιλίας, γι’ αυτό και έχτισε ένα «σπίτι», που το ονόμασε «Αφήγηση ζωής» και εκεί μπορούν να βρουν στέγη όλα τα αδέσποτα παιδιά.

Ο Σταύρος στο οικογενειακό τραπέζι των δακρύων, η Κατερίνα που περιμένει την μαμά της, ο Πέτρος που τον κατάντησαν γουλί, η Ganna, η Αγγελική, η Κάτια και τόσα άλλα παιδιά, όλα περνάνε και αφήνουν μικρές ιστορίες ζωής, να κρέμονται σαν τραύματα-τάματα, μπροστά στις εικόνες των γονιών τους.

Η ζωή, όπως μας έχει δοθεί, είναι δύσκολη για μας. Μας φέρνει τόσους πολλούς πόνους, απογοητεύσεις και άλυτα προβλήματα. Για να την αντέξουμε, δεν μπορούμε να παραιτηθούμε από την αναζήτηση, μιας αγκαλιάς.

Πραγματικά, δεν γνωρίζω καμία άλλη μεγάλη ανάγκη στην παιδική ηλικία σαν αυτήν για την προστασία από τους γονείς.

Μακάρι να την έδιναν όλοι… Αλλά ακόμη κι όταν την δίνουν, φοβόμαστε τόσο πολύ μήπως την χάσουμε.

Τραύματα – γράμματα – λέξεις.

Πάντα ο άνθρωπος προσπαθεί να εγγράψει σε λέξεις και εικόνες τον κόσμο και το βίωμά του. Ο Γιώργος Χειμωνάς λέει:

«Ο άνθρωπος έρχεται σ’ έναν κόσμο, που δεν είναι κόσμος πραγμάτων, αλλά κόσμος λέξεων».

Η ποιήτρια Elaine Feinstein, περιγράφει την εξής σκηνή στα απομνημονεύματα της Anna Akhmatova:

«Στο αποκορύφωμα των σταλινικών εκκαθαρίσεων, στην μακριά ουρά μπροστά από την φυλακή του Λένινγκραντ, περίμενα για να μάθω νέα για τον γιο μου, που είχε συλληφθεί. Μια νεαρή γυναίκα στεκόταν πίσω μου, με χείλη μπλαβισμένα από το κρύο […] με αναγνώρισε. Με πλησίασε και με ρώτησε ψιθυριστά (όλοι ψιθυρίζαμε εκεί): “Μπορείς να γράψεις γι’ αυτό;”. Κι εγώ είπα: “Μπορώ”. Τότε κάτι σαν χαμόγελο, άνθησε, πάνω σ’ αυτό που κάποτε ήταν το πρόσωπό της».

Διαβάζοντας τις ιστορίες των Αδέσποτων, που ακολουθούν, ακούω από παντού τον ψίθυρο «Μπορώ», και είναι σαν να ανάβουν μικρά φανάρια, που με οδηγούν να βρω τον δρόμο για μια αυθεντική και στοργική συνεύρεση με άγνωστους ανθρώπους και με το αδέσποτο παιδί μέσα μου.

Ελένη Νίνα

Κλινικός ψυχολόγος – ψυχοθεραπεύτρια

*Οι εκδόσεις Ταξιδευτής την Τετάρτη στις 26/6/19 και ώρα 8:30μμ, διοργανώνουν στον Πολυχώρο Τέχνης Αλεξάνδρεια (Σπάρτης 14, Αθήνα 112 52, Πλατεία Αμερικής, 210 867 3655) την πρώτη παρουσίαση του βιβλίου ΑΔΕΣΠΟΤΑ που επιμελήθηκε η Κρυσταλία Πατούλη.

Θα μιλήσουν:

–Χάρις Κατάκη, PhD ψυχολόγος – ιδρύτρια του Εργαστηρίου Διερεύνησης Ανθρωπίνων Σχέσεων

–Ελένη Νίνα, κλινικός ψυχολόγος – ψυχοθεραπεύτρια

–Βαγγέλης Ραπτόπουλος, συγγραφέας

και η σκηνοθέτις Μαρία Αιγινίτου με την ομάδα της θα ζωντανέψουν αποσπάσματα του βιβλίου.

ΑΔΕΣΠΟΤΑ

45 αφηγήσεις για την παιδική και εφηβική ηλικία

10 χρόνια σεμινάριο Αφήγηση Ζωής

Επιμέλεια: Κρυσταλία Πατούλη

Εκδόσεις Ταξιδευτής – 2019

(σελ. 257)

Στο συλλογικό αυτό έργο γράφουν οι:

Milenko Ganna, Papara Entela, Rizk Μαίρη, Άννα, Αντωνοπούλου Βάσια, Γαβράς Γιάννης, Γονιδάκης Βαγγέλης, Δερμιτζάκη Ειρήνη, Διαμαντής Π. Γιώργος, Εμμανουήλ Μάνος, Ζαχαρογιάννη Έλλη, Καλ. Π., Καλαχώρας Λεώνικος, Καρέζης Σταύρος, Καρρά Καλλιόπη, Κόρδα Αθανασία, Κυβέλου Αγγελική, Μακρής Πέτρος, Π. Εφ., Π. Ιωσήφ, Π. Κ., Π. Κύρα, Πατούλη Κρυσταλία, Ραφτοπούλου Χρυσούλα, Σ. Κατερίνα, Σταματιάδου Κάτια, Τ. Ανδρονίκη, Ταυρή – Παπαϊωάννου Κατερίνα, Χρυσουλάκη Βιργινία.

—

H Κρυσταλία Πατούλη (cpatouli@yahoo.gr) γεννήθηκε στον Πειραιά, σπούδασε Ψυχολογία και ειδικεύτηκε στη Συστημική Συμβουλευτική στο ΕΔΑΣ, δίπλα και στην Χάρις Κατάκη, στο Ψυχόδραμα και στην πρόληψη εξαρτήσεων (Θησέας, ΚΕΘΕΑ, 18 Άνω). Εργάζεται ως Συστημικός Σύμβουλος Ψ.Υ. (Μέλος της Ελληνικής και Ευρωπαϊκής Ένωσης Συμβούλων Ψ.Υ.). Από το 1990 έως σήμερα, εργάζεται κυρίως ως συντάκτις και αρχισυντάκτις σε ΜΜΕ (Μέλος της ΕΣΠΗΤ) και αναλαμβάνει επιμέλειες βιβλίων. Από το 2009 παραδίδει το σεμινάριο «Αφήγηση ζωής» (afigisizois.wordpress.com). Το πρώτο της βιβλίο με τα αποτελέσματα της ακτιβιστικής Έρευνας για την Κρίση (2010-2014), κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Κέδρος το Δεκέμβριο του 2014.

—

Σχεδιασμός εξωφύλλου: Κωνσταντίνος Βαβυλουσάκης

 

Περικλής Κοροβέσης: Θα ψηφίσω τους ζωντανούς πολίτες

Tvxs.gr

Ο συγγραφέας και πολιτικός ακτιβιστής, Περικλής Κοροβέσης, με αφορμή την παράσταση «Ανθρωποφύλακες» μιλά στην Κρυσταλία Πατούλη, για τον κίνδυνο του φασισμού, τις βιτρίνες της εξουσίας, και φυσικά τις επερχόμενες εκλογές.

Με αφορμή την παράσταση «Ανθρωποφύλακες» στο Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν, το θέμα της ακροδεξιάς και ο κίνδυνος του φασισμού πόσο μάς αφορά σήμερα;

Φέτος κλείνουνε 50 χρόνια από τότε που τυπώθηκε το βιβλίο*. Το γεγονός ότι ύστερα από 50 χρόνια, νέα παιδιά ανακαλύπτουν αυτό το βιβλίο και θεωρούν ότι είναι επίκαιρο, σημαίνει ότι η καταγγελία των βασανιστηρίων και του φασισμού παραμένει επίκαιρη σήμερα, όσο εδώ και 50 χρόνια.

Θλιβερό μεν, που δεν έχουν καταργηθεί στον κόσμο τα βασανιστήρια μετά από 50 χρόνια, ευτυχές δε, ότι νέα παιδιά παίρνουν το νήμα και με τον δικό τους τρόπο πολεμάνε το φασισμό.

Τι σάς κέντρισε το ενδιαφέρον σε αυτή την δεύτερη παράσταση γι’ αυτό το βιβλίο;

Ό,τι βρήκανε μια καλή λύση να δείξουνε τι γινόταν επί χούντας, δηλαδή τι βιτρίνα ήθελε να έχει η χούντα: χαρά, ευημερία, κλπ. Αυτό δηλαδή το fake society, και τι έκρυβε από πίσω. Κι αυτό που έκρυβε από πίσω, ήταν οι άνθρωποι που βασανιζόντουσαν στα μπουντρούμια της Ασφάλειας, και πέρα από την Ασφάλεια, οι φυλακές γεμάτες, οι εξορίες γεμάτες, και ως βιτρίνα είχανε τα χαζοχαρούμενα νούμερα, είτε της Επιθεώρησης, είτε όλα εκείνα που γίνονταν στις διάφορες γιορτές των Ελλήνων στο Στάδιο.

Αυτή η αντίθεση της βιτρίνας με την πραγματικότητα, ισχύει μέχρι σήμερα;

Ασφαλώς και ισχύει, με τη διαφορά ότι αλλάζουν λίγο οι ρόλοι. Δηλαδή σήμερα δεν έχουμε τέτοια βασανιστήρια στην Ασφάλεια, αλλά έχουμε βασανιστήρια αντίστοιχα στην κοινωνία. Δηλαδή, η ανεργία είναι μια βία. Το να είσαι άστεγος είναι μια βία. Το να μεταναστεύεις είναι μια βία.

Υπάρχει λοιπόν μια βία που εξαπλώνεται στην κοινωνία και που είναι με τη μορφή της στέρησης. Μέσα στα ανθρώπινα δικαιώματα όπως έχουν διατυπωθεί το 1948 στον ΟΗΕ, είναι η αξιοπρεπής ζωή. Και αξιοπρεπής ζωή, σημαίνει να έχεις σπίτι, να έχεις δουλειά, να έχεις παιδεία, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Όταν όλα αυτά λείπουνε, ασκείται μια βία συλλογικά στην κοινωνία, οπότε ως βιτρίνα, έχουμε το Master chef στην τηλεόραση, τις εκπομπές μόδας, για shopping, για το… σού ’πα και το μού ’πες.

Τότε είχαμε την επιθεώρηση, σήμερα έχουμε την τηλεόραση, που παίζει τον ίδιο ρόλο: Να μας δείξει μια κοινωνία που δεν υπάρχει και που καλύπτει την άλλη κοινωνία που υποφέρει.

Τι άλλο θα θέλατε να πείτε με αφορμή αυτήν την παράσταση;

Είναι συγκινητικό για μένα, σε αυτό το θέατρο που πήγαινα όταν ήμουν 16 χρονών, και μου άνοιξε μεγάλους ορίζοντες, γαλουχήθηκα σ’ αυτό το θέατρο, ότι παίζεται ένα δικό μου έργο, και ελπίζω με τη σειρά του να βοηθήσει τον αντίστοιχο δεκαεξάχρονο, εικοσάχρονο, να δει πως είναι τα πράγματα.

Και ενόψει των ευρωεκλογών, τι θα θέλατε να πείτε σε αυτούς τους νέους που ψηφίζουν για πρώτη φορά, αλλά και στους υπόλοιπους;

Πρέπει να καταλάβουμε ότι αυτές οι εκλογές είναι ένα θέατρο. Δηλαδή, είναι ποτέ δυνατόν να έχουμε ένα Ευρωπαϊκό κοινοβούλιο και να μην υπάρχει Ευρωπαϊκή κυβέρνηση; Υπάρχει ένα κοινοβούλιο στον κόσμο, που να έχει κυβέρνηση;

Ψηφίζουμε για ένα κοινοβούλιο που δεν έχει κυβέρνηση. Τότε, ποιός κυβερνάει; Πρέπει να ψάξουμε σε εξωθεσμικά όργανα, όπως είναι η Κομισιόν, όπως είναι η γραφειοκρατία των Βρυξελών, όπως είναι η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, όπως είναι το λόμπι των βιομηχάνων. Όλα αυτά, συνιστούν μια άτυπη κυβέρνηση, βγάζουν αποφάσεις που είναι καθοριστικές, και το κοινοβούλιο τις επικυρώνει.

Από την άλλη πλευρά, και στις 28 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στην ουσία οι Ευρωεκλογές είναι Εθνικές Εκλογές β΄ κατηγορίας. Ψηφίζουνε ή καταψηφίζουνε την κυβέρνηση που υπάρχει. Δεν έχει καμία σχέση με την Ευρώπη. Άρα, λοιπόν, είναι εκλογές-θέατρο, να φαίνεται ότι κάνουμε κάτι.

Και για τις Δημοτικές και Περιφερειακές εκλογές, τι θα λέγατε;

Για τις Δημοτικές εκλογές τα πράγματα είναι διαφορετικά. Επειδή είναι τοπικές κοινωνίες, υπάρχουν κινήσεις σχεδόν παντού, που έχουν μια άλλη πρόταση, πέρα από τα κατεστημένα κόμματα. Αυτές που ασχολούνται με τα προβλήματα της γειτονιάς, του περιβάλλοντος, δημιουργούν δομές αλληλεγγύης, μερικές από αυτές έχουν και συσσίτια, για άστεγους, ή άνεργους, κάνουν εκδηλώσεις, κ.ά.. Επομένως υπάρχει μια ακτίδα φωτός από αυτές τις κινήσεις των πολιτών που προτείνουν κάτι άλλο. Γι’ αυτό έχει μια σημασία η ψήφος, να ενισχυθούν αυτές οι κινήσεις.

Εσείς, με ποιόν γνώμονα θα επιλέξετε αυτούς που θα ψηφίσετε;

Παρόλο που δε δίνω καμία σημασία στην ψήφο, ψηφίζω πάντα. Γιατί ακόμα κι αυτή η ελάχιστη ευκαιρία πρέπει να αξιοποιηθεί. Θα ψηφίσω αυτούς που παραμένουν δραστήριοι στο δρόμο, και όχι στα παράθυρα της τηλεόρασης. Δηλαδή, όσους π.χ. κινούνται με τους πλειστηριασμούς για να μη γίνουν εξώσεις, ή που δημιουργούν κινήματα αλληλεγγύης στους μετανάστες, αυτοί που ασχολούνται με το περιβάλλον, αυτοί που είναι εναντίον των εξορύξεων των υδρογονανθράκων. Δηλαδή, θα ψηφίσω αυτούς που κινούνται στην κοινωνία, δηλαδή τους ζωντανούς και ενεργούς πολίτες, και όχι τους πολιτικούς που θέλουν να παίξουν τους ηγέτες μας.

*Διαβάστε στο Tvxs.gr για το βιβλίο/μαρτυρία του Περικλή Κοροβέση και την παράσταση «Ανθρωποφύλακες» στο Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν, σε σκηνοθεσία Μάνου Βαβαδάκη.

Οι Ανθρωποφύλακες του Π. Κοροβέση στο Θέατρο Τέχνης

Tvxs.gr

Παρακολούθησα τους «Ανθρωποφύλακες» του Περικλή Κοροβέση στο Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν, σε σκηνοθεσία Μάνου Βαβαδάκη, με τον Νέστωρ Κοψιδά στον πρωταγωνιστικό ρόλο. Πολύ ειλικρινά θα ομολογήσω πως ακόμα δεν έχω συνέλθει.

Κι ας είχα διαβάσει αρκετές φορές στο παρελθόν την μαρτυρία του Κοροβέση, κι ας είχα μιλήσει άλλες τόσες μαζί του, κι ας έχω πάρει συνεντεύξεις, ή έχω γράψει άρθρα για το θέμα του έργου, τη χούντα, τους βασανισμούς, το φασισμό. Είχα υπόψιν μου, ότι θα είναι μια παράσταση που όχι μόνο με ενδιαφέρει και με αφορά ως πολίτη, αλλά πάντα έχει κάτι να μου δώσει οτιδήποτε με θέμα τους «Ανθρωποφύλακες», να με κάνει ίσως ακόμα λίγο καλύτερο άνθρωπο. Δεν ήξερα, όμως, ότι αυτή η θεατρική παράσταση θα καταφέρει να με συγκλονίσει.

Ίσως γιατί αντιλαμβάνεται κανείς, όταν τα φώτα σβήσουν και βγει έξω στην Πανεπιστημίου να περπατήσει για να επιστρέψει στο σπιτάκι του, πως κάτι ακόμα ως κοινωνία δεν καταλάβαμε. Πως κάτι ακόμα ως άνθρωποι ίσως δεν νιώσαμε. Πως κάτι ως πολίτες δεν πήραμε χαμπάρι. Κι αυτή η παράσταση μάς κάνει να το αντιληφθούμε και συγχρόνως μάς υπενθυμίζει χωρίς να μας υποδεικνύει, να έχουμε το νου μας…

Τίποτα δεν είναι δεδομένο. Κάθε μέρα χρειάζεται να αποδεικνύουμε -ακόμα και στον ίδιο μας τον εαυτό- ποιοί ακριβώς είμαστε, και σε τι πλανήτη θέλουμε να ζούμε. Κι αυτό από μόνο του, πολλές φορές στην Ιστορία αποδείχθηκε πως δεν είναι και τόσο απλό -ή για κάποιους κλισέ- όσο μπορεί να ακούγεται.

Στο πρώτο πλάνο της σκηνής του Θεάτρου Τέχνης, ο ηθοποιός αφηγείται παραστατικά την ανείπωτη εμπειρία του, χαράζοντας με το κάρβουνο το άσπρο χαρτί, για να σχεδιάσει τους χώρους που ελάμβαναν χώρα οι φρικαλεότητες των πραξικοπηματιών. Στο δεύτερο πλάνο, ο σκηνοθέτης με έναν επίσης ευρηματικό τρόπο, δημιουργεί το φόντο σε όσα συμβαίνουν στον ηρωά του: Μια Ελλάδα τόσο διαφορετική, που όμως κάποιος μπορεί να ξεκαθαρίσει ειδικά μετά από αυτήν την παράσταση, πως το θεοσκοτεινό βρωμερό μπουντρούμι της απομόνωσης, εξέπεμπε λόγω του κάθε ήρωά του, όλο αυτό το φως και την καθαρότητα που έχουμε απόλυτη ανάγκη και σήμερα και πάντα, ενώ στη ολόλαμπρη clean σκηνή του πλαισίου με  τις υπερβολικές εντυπώσεις, κατοικούσε το κατάμαυρο σκοτάδι και η δυσωδία.

Το μόνο που μπορώ να σχολιάσω στο δια ταύτα, μετά από αυτή τη θεατρική εμπειρία, είναι: Δείτε αυτήν την παράσταση. Και ξαναδείτε την.

Σημειώσεις για την παράσταση «Ανθρωποφύλακες»:

«Εκείνο που φοβίζει είναι η ανθρώπινη φύση. Αν ο καθένας από εμάς, μηδέ εμού αξαιρουμένου, θα άφηνε την ασφάλεια και την προσωπική του ευημερία, θα έπαιρνε την ευθύνη να βγει μπροστά και να συγκρουστεί. Αν θα σκεφτόταν ως Πολίτης. Ο Πολίτης των διαφωτιστικών ιδεών, ο Πολίτης της εποχής των επαναστάσεων παραχώρησε τη θέση του στον υπήκοο. Αφηνόμαστε πιο εύκολα στην τύχη, στα χέρια της Θείας Πρόνοιας, κρυβόμαστε πίσω από το σύνολο, αγκαλιάζουμε την ανευθυνότητα. Δεν κάνουμε πια ότι δεν βλέπουμε, βιαζόμαστε να ξεχάσουμε. Αυτή η παράσταση έγινε για να μην ξεχάσουμε.» Μάνος Βαβαδάκης, σκηνοθέτης της παράστασης «Ανθρωποφύλακες» που βασίζεται στο ομώνυμο βιβλίο-μαρτυρία του Περικλή Κοροβέση.

Οι «Ανθρωποφύλακες» είναι ένα βιβλίο ορόσημο, αφού είναι η πρώτη μαρτυρία που εκδόθηκε και κυκλοφόρησε διεθνώς κάνοντας γνωστή την πρακτική βασανισμών που ακολουθούσε η χούντα των συνταγματαρχών έναντι των αντιφρονούντων, και η οποία κατατέθηκε μαζί με άλλες στο Συμβούλιο της Ευρώπης. Η καταδίκη της Χούντας στο Συμβούλιο της Ευρώπης ήταν και η αρχή του τέλους της Δικτατορίας. Οι βασανισμοί, μια οργανωμένη άνωθεν πρακτική, στόχευε στον πλήρη εξευτελισμό των συλληφθέντων, σωματικά και ψυχικά. Η σκληρότητα της περιγραφής των βασανισμών στην ταράτσα της Μπουμπουλίνας ισορροπεί με την λογοτεχνική αφήγηση του Κοροβέση, απόρροια της καλλιτεχνικής του ιδιότητας.

Ακριβώς πενήντα χρόνια μετά από την πρώτη έκδοση του βιβλίου η παράσταση αναμοχλεύει τις σκληρές δοκιμασίες εξευτελισμού και βίας που υπέστη μέρος του λαού, πρακτική που ακόμα και σήμερα, έστω και ως αστείο, επιδοκιμάζεται από πολιτικούς και πολίτες. Σε συνδυασμό με τη σκιαγράφηση της περιόδου της Επταετίας αναδεικνύεται πως το καθεστώς απλώθηκε σε όλους τους τομείς, στραγγαλίζοντας κάθε φωνή αντίστασης και δημιουργίας.

«Το βιβλίο κυκλοφόρησε νόμιμα στην Ελλάδα μετά την πτώση της Χούντας. Παράνομα κυκλοφορούσε από τις αρχές της δεκαετίας του ’70. Και συνέχισε να εκδίδεται όλον αυτόν τον μισό αιώνα (ο τελευταίος εκδοτικός οίκος «Εκδόσεις των Συναδέλφων» έκανε τρεις εκδόσεις). Εντούτοις, αγνοήθηκε συστηματικά από τα ΜΜΕ (εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων). Για την πολιτεία βέβαια αυτό το βιβλίο ουδέποτε υπήρξε. Και αυτό οδηγεί σε ένα θλιβερό συμπέρασμα. Η σιωπή της μεταπολίτευσης για τα βασανιστήρια της χούντας είναι μια συγκάλυψη των βασανιστηρίων. Το κράτος στη συνέχειά του θέλει να ξεχάσει το κράτος βασανιστή που ήταν σάρκα από την σάρκα του και οστά από τα οστά του». Περικλής Κοροβέσης

«Η ύψιστη επαναστατική αρετή σήμερα είναι να είσαι πολίτης. Και είναι ο πιο αποτελεσματικός φραγμός σε κάθε αυθαιρεσία […] Μετά την 21η Απριλίου 1967, το δικαίωμα να υπάρξεις σαν πολίτης ήτανε αντίσταση. Σ’ αυτούς που επέμεναν να ΄ναι πολίτες, το νέο καθεστώς επέβαλε μια τυπική διαδικασία προσαρμογής. Προσπάθησα να παραμείνω πολίτης.» Περικλής Κοροβέσης, Ανθρωποφύλακες

Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν

Ανθρωποφύλακες του Περικλή Κοροβέση
Σκηνοθεσία Μάνος Βαβαδάκης

Πρεμιέρα 13 Μαΐου 2019

Υπόγειο
Πεσμαζόγλου 5 | Τηλ. 2103222760

Συντελεστές:
Διασκευή: Άνδρη Θεοδότου
Σκηνοθεσία: Μάνος Βαβαδάκης
Σκηνικά-Κοστούμια: Γιωργίνα Γερμανού
Μουσική: Φάνης Ζαχόπουλος
Μουσική παραγωγή: Ορέστης Πετράκης
Κίνηση: Μυρτώ Γράψα
Φωτισμοί: Στέλλα Κάλτσου
Βοηθός σκηνοθέτη: Θεοδώρα Γεωργακοπούλου
Βοηθός σκηνογράφου: Τίνα Μαρινάκη
Φωτογραφίες: Μυρτώ Αποστολίδου

Παίζουν οι: Νέστωρ Κοψιδάς, Θεοδώρα Γεωργακοπούλου, Ειρήνη Γεωργαλάκη, Ελένη Ζαχοπούλου, Άρης Λάσκος

Παραστάσεις κάθε Δευτέρα & Τρίτη από 13/05 έως 04/06.
Ώρα παράστασης: 21:15 | Διάρκεια παράστασης 90 λεπτά

Τιμές εισιτηρίων: 15 ευρώ γενική είσοδος, 10 ευρώ μειωμένο

Via: http://tvxs.gr/news/theatro/oi-anthropofylakes-sto-theatro-texnis-karoloy-koyn

Ο Βασίλης Βασιλικός παρουσιάζει το βιβλίο: Μη το γελάς

 

Tvxs.gr

Οι εκδόσεις Ταξιδευτής παρουσιάζουν στις 2 Απριλίου 2019, στις 6μμ, στον Ιανό (Σταδίου 24 – Αθήνα, 210 3217917), το πρώτο βιβλίο του Βαγγέλη Γονιδάκη «Μη το γελάς». Για το βιβλίο θα μιλήσουν οι: Βασίλης Βασιλικός, συγγραφέας, και η Σάσα Βούλγαρη, προφορική αφηγήτρια-ψυχοπαιδαγωγός. Την εκδήλωση θα συντονίσει ο αρχαιολόγος-ιστορικός, Γιάννης Κουτούλιας. Αποσπάσματα του βιβλίου θα διαβάσει η Σάσα Βούλγαρη.

Λίγα λόγια για τον συγγραφέα: Ο Βαγγέλης Γονιδάκης κατάγεται από τη Δρυοπίδα της Κύθνου. Σπούδασε στη ΑΔΣΕΝ Πλοιάρχων της Κύμης και στη σχολή Ναυπηγών Μηχανολόγων Μηχανικών του Ε.Μ.Π. Εδώ και τρεις δεκαετίες ξεκίνησε να εργάζεται στη ναυτιλία και συνεχίζει μέχρι σήμερα. Ταξιδευτής της ζωής, έχει επισκεφτεί πάνω από εκατό χώρες σ’ ολόκληρο τον κόσμο. Είναι έγγαμος και πατέρας δύο παιδιών. Η συλλογή διηγημάτων «Μη το γελάς» είναι το πρώτο του βιβλίο.

Πρόλογος από τον Βασίλη Βασιλικό στη συλλογή διηγημάτων «Μη το γελάς» του Βαγγέλη Γονιδάκη, των εκδόσεις Ταξιδευτής (2019) σε επιμέλεια Κρυσταλίας Πατούλη.

«Η συλλογή διηγημάτων του πρωτοεμφανιζόμενου Βαγγέλη Γονιδάκη «Μη το γελάς» απαρτίζεται από δύο ενότητες:

Στην πρώτη η ναυτοσύνη, η θάλασσα με τους κινδύνους που εγκυμονεί, και το βουνό με τους δικούς του όταν σκεπάζεται από τρία μέτρα χιόνι (και τα τέσσερα με μια γραφή λιτή που όμως σε συνταράζει με το «Τραγικό νόημα της ζωής» κατά τον Ισπανό Μιγκουέλ Ουναμούνο) και η δεύτερη ενότητα, ανάλαφρη και σαρκαστική ταυτόχρονα, αναμοχλεύει αυτό που παλιά το λέγαμε «ηθογραφία», ενώ σήμερα – που  οι «αγροτοπολίτες» των πόλεων επιστρέφουν στο χωριό όπου γεννήθηκαν μόνο για τις καλοκαιρινές διακοπές τους, στα εξοχικά που έχτισαν εκεί ή στα πατρώα οικήματα που  αναπαλαιώσαν – δεν μπορεί να υπάρξει ηθογραφική γραφή αντίστοιχη του παρελθόντος καθώς  τηλεόραση,  διαδίκτυο, κινητά και  αυτοκίνητα κανοναρχούν τη ζωή μας.

Οπότε με την μεσολάβηση  του «χρόνου» αλλάζει και το σκηνικό: ηθογραφική πια μπορεί να είναι μόνο η μνήμη. Κι από τη μνήμη αυτή αντλεί ο ταλαντούχος συγγραφέας περιστατικά που τον σημάδεψαν (όπως τα άκουσε μικρός από τους προγόνους του) και μας τα αφηγείται  σαν παραμυθίες. Διαβάστε το σύντομο βιογραφικό του και τις «ευχαριστίες» του σε συγκεκριμένους ανθρώπους για να καταλάβετε τη δικοτυλήδονη λέξη «αφήγηση»  στην κυριολεξία.

Ναι, αφηγείται σε διαφορετικό κάθε φορά κοινό, ζωντανά, χωρίς το χειρόγραφο μπροστά του, τις ιστορίες που έγραψε, όπως μια μαυρόασπρη φωτογραφία που τη μετατρέπεις σε έγχρωμη. Το ηχόχρωμα της φωνής δίνει μιαν άλλη γοητεία στο κείμενο. Τα διηγήματα αυτά της δεύτερης ενότητας λειτουργούν σαν αντίποδας στο «Τραγικό νόημα της ζωής» του Ουναμούνο . Ανήκουν στο  «Κωμικό νόημα της ζωής», με την αριστοφανική έννοια της κωμωδίας. Οι δυο ενότητες του βιβλίου, τόσο αντίθετες μεταξύ τους, θυμίζουν το στίχο του τραγουδιού «να γελάς και να κλαίς βράδι και πρωί». Γι’ αυτό κι ο τίτλος «Μη το γελάς» εμπεριέχει τελικά και τα δύο. Και το γέλιο και το δάκρυ.

Όμως η λογοτεχνία  είναι πρωτίστως η τέχνη της γλώσσας. Και η γλώσσα του Γονιδάκη είτε αφορά τη θάλασσα (τη ναυτοσύνη) είτε αφορά τη στεριά (την αγροτιά) είναι πάμπλουτη, με το απαραίτητο  Γλωσσάρι  στην τελευταία  σελίδα. Είμαι σίγουρος ότι αν υπήρχε δυνατότητα σύνδεσης με τον Παράδεισο του Υπερπέραν, τα διηγήματα αυτά πολύ θα άρεζαν στον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη, Εκείνος απ’ τη Σκιάθο, ο επίγονος Γονιδάκης από την Κύθνο. Αμφότεροι νησιώτες. Ο ένας κοσμοκαλόγερος. Ο άλλος κοσμογυρισμένος, με την ίδια νοσταλγία του πρώτου για το γενέθλιο νησί.»

Λαοκράτης Βάσσης: Δεν υπάρχει οραματική πνοή για το μέλλον

Tvxs.gr

«Δεν υπάρχει οραματική πνοή για το μέλλον. Καθώς περίπου μοιάζουμε να μη ξέρουμε γιατί υπάρχουμε, παρά τους αιώνες και τις χιλιετίες πολιτισμού που έχουμε πίσω μας». Ο διανοούμενος νεοελληνιστής φιλόλογος και συγγραφέας Λαοκράτης Βάσσης μιλά στην Κρυσταλία Πατούλη και το Tvxs.gr για Το επικυριαρχούμενο μέλλον μας, όπως τιτλοφορείται το νέο βιβλίο του, από τις εκδόσεις Ταξιδευτής.

Ποιο το κύριο θέμα του νέου σας βιβλίου;

Λ.Β.: Μοιάζει … πολυθεματικό, αφού περιλαμβάνει μικρές τομές σε οχτώ μεγάλα θέματα της ζωής του Τόπου μας, όπως, για παράδειγμα: ο μεταπολιτευτικός κι ο νέος «δοπολισμός», το ευρωπαϊκό μέλλον, η εθνική συνεννόηση, η παιδεία, η αριστεία αλλά και το «Μακεδονικό».  Στα οποία προστίθενται και τέσσερις οιονεί προσωπογραφίες: του Λυκούργου Καλλέργη, του Μανώλη Γλέζου, του Σάκη Καράγιωργα και του πρότυπου ήρωα της Εθνεγερσίας Μάρκου Μπότσαρη.  Κατά βάθος όμως το θέμα του είναι ένα:  το πού πάει ο δύσμοιρος ο Τόπος μας, που είναι και η ενοποιός αγωνία και των δώδεκα κειμένων του.

Γιατί μιλάτε για «επικυριαρχούμενο» μέλλον;

Λ.Β.: Δυστυχώς, μοιάζουμε να μη καταλαβαίνουμε πως η Χρεοκοπία της χώρας μας (Γ.Α.Π, Καστελόριζο, 2010) συνιστά βαθύ ρήγμα στην εθνική μας ζωή.  Καθώς έκτοτε μεταπέσαμε σε καθεστώς μετανεωτερικής αποικίας, εντός μάλιστα Ευρωζώνης.  Όπου, κι αυτή  είναι η διαφορά απ’ τις παλιές αποικίες, διαχειριζόμαστε οι ίδιοι, υπό την εποπτεία προφανώς των ευρωδυτικών επικυρίαρχών μας, τη νέα υποτέλειά μας.  Που σημαίνει πως, απ’ τη Χρεοκοπία μας και εντεύθεν, οι αντιπροσωπευτικοί μας θεσμοί είναι πια διαμεσολαβητικοί μεταξύ της ευρωδυτικής επικυριαρχίας και του λαού μας. Κι  όχι, όπως σε κάθε κανονική χώρα, αυθεντική έκφραση της λαϊκής κυριαρχίας και συνακόλουθα της εθνικής μας αυτεξουσιότητας και ανεξαρτησίας.  Τα τρία «Μνημόνια»,  με τις μακροχρόνιες «ρήτρες» τους,  έχουν διαμορφώσει το στρατηγικό πλαίσιο της μετανεωτερικής εθνικής μας υποτέλειας.  Που είναι και  στρατηγικό πλαίσιο του επικυριαρχούμενου εθνικού μας μέλλοντος.  Με το τέλος, τον παρελθόντα Αύγουστο, του τρίτου Προγράμματος Στήριξης να μη σημαίνει και τέλος της Επικυριαρχίας, όπως αυτή προκύπτει απ’ τις παραμένουσες «ρήτρες» των Μνημονίων.

Τι ακριβώς εννοείτε με τον όρο: «διαχειριστικός νεο-διπολισμός»;

Λ.Β.: Στο πρώτο κείμενο του μικρού αυτού βιβλίου, απ’ όπου και ο τίτλος του, αναλύω: Αφενός, τον μεταπολιτευτικό «διπολισμό» (δικομματισμό), όπως αυτός αρχιτεκτονήθηκε απ’ τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, αλλά και όπως μετεξελίχθηκε επί Ανδρέα Παπανδρέου και των επιγόνων τους (με τη γρήγορη μετάπτωση της πολιτικής σε διαχειριστική νομή της εξουσίας!). Αφετέρου, τον εν εξελίξει «διαχειριστικό νεο-διπολισμό», όπως τον αποκαλώ και όπως αυτός σταδιακά προέκυψε κατά την άγονη, ως τώρα, οχταετή διαχείριση της Χρεοκοπίας.

Γιατί διαχειριστικός; Γιατί διαχειρίζεται τη Χρεοκοπία, οπότε και την μετανεωτερική υποτέλειά μας, με τη λογική του στρατηγικού πλαισίου της επικυριαρχίας μας, που είναι και λογική αναπαραγωγής και εδραίωσής της.  Δεν είναι δηλαδή πολιτική διαχείριση της Χρεοκοπίας με λογική υπέρβασής της, αλλά διαχειριστική πολιτική που έχει ενσωματωμένους στη λογική της τους όρους της επικυριαρχίας (όπως αυτοί ορίζονται απ’ τις μνημονιακές «ρήτρες»!).  Ο διαχειριστικός νεο-διπολισμός προκύπτει από τους όρους και για τους όρους της επικυριαρχίας.  Που, εντέλει,  σημαίνει πως είναι διαχειριστικός της επικυριαρχίας μας. Οπότε, το πολιτικό μας σύστημα είναι όργανό της , όσο δεν βγαίνει απ’ τη λογική της και δεν προετοιμάζει την υπέρβασή της, με τελικό στόχο την ανάκτηση της εθνικής μας αυτεξουσιότητας και της εθνικής μας ανεξαρτησίας.

Μιλάτε για «ανημπόρια» του πολιτικού συστήματος. Ποια τα καίρια θέματα που έγινε αντιληπτή;

Λ.Β.: Μίλησα για «ανημπόρια» με αφορμή τη Συμφωνία των Πρεσπών, που είναι ένα πολύ ανησυχητικό σύμπτωμά της.  Γιατί, χωρίς αυτή την «ανημπόρια» δεν θα υπογραφόταν ποτέ μια συμφωνία που αναγνωρίζει «Βόρεια Μακεδονία των…Μακεδόνων».  Με την «ανημπόρια» όμως του πολιτικού μας συστήματος, όπου «ενσωματώθηκε» και η «κυβερνώσα Αριστερά» απ’ το 2015 και εντεύθεν (Τρίτο Μνημόνιο), να είναι παρεπόμενο της εθνικής μας «ανημπόριας», της παρακμιακής δηλαδή κατάστασης της Ελλάδας και του Ελληνισμού. ΄Οπως αυτή προσδιορίζεται: πρώτον, απ’ την δημογραφική (βιολογική) μας κατάρρευση, δεύτερον, απ’ την βαθιά πολιτιστική μας κρίση, που έχει αγγίξει το ταυτοτικό πολιτιστικό μας κύτταρο και τρίτον, απ’ τη Χρεοκοπία μας και τη συνακόλουθή της απώλεια της εθνικής μας αυτεξουσιότητας και ανεξαρτησίας.  Που συνιστά, όσο κι αν το απωθούμε, αναίρεση του ανεξαρτησιακού διατακτικού της Εθνικής μας Παλιγγενεσίας, μια ανάσα πια απ’ τη διακοσιοστή της επέτειο.  Ξέρω πως είναι πολύ μελαγχολική η ανάγνωσή μου, αλλά με τρομάζει, πιο πολύ κι απ’ την ίδια την κακή εθνική μας πραγματικότητα, το ότι κλείνουμε τα μάτια μας μπροστά της (εθιζόμενοι σε ένα είδος παράξενου…νεο-ραγιαδισμού!).

Επίσης, γράφετε για «βαθιά πολιτιστική κρίση». Πως εκφράζεται;

Λ.Β.: Πρόκειται για το μέγα πρόβλημά μας, για το πρόβλημα των προβλημάτων μας, καθώς, όπως προανέφερα, αυτή η κρίση έχει αγγίξει το ταυτοτικό πολιτιστικό μας κύτταρο, οπότε και τη βαθύτερη υπαρξιακή μας ρίζα.  Γνωρίσαμε μακραίωνες δουλείες, αλλά αντέξαμε.  Άντεξε δηλαδή η «ψυχή» μας, η γλώσσα μας και ο εσώτατος αξιακός πυρήνας της ελληνικής μας ταυτότητας.  Σε τούτη την πολύ ύπουλη και ύποπτη καμπή της Ιστορίας μας, βάλλεται ο ίδιος ο αξιακός και ταυτοτικός πυρήνας της πολιτιστικής μας «ψυχής», όπως τον εκφράζουν στους νεότερους χρόνους του Ελληνισμού: ο Ρήγας, ο Σολωμός, ο Κάλβος, ο Σικελιανός…ο Σεφέρης, ο Ελύτης, ο Ρίτσος!  Με την έρπουσα «ιδεολογία» του …ανιστόρητου «ιστορικού αναθεωρητισμού», που αρνείται την ιστορικο/πολιτιστική μας συνέχεια, όλο και περισσότερο να «επισημοποιείται» (ως υποκατάστατη … εθνική ιδεολογία)  και να «επικάθεται» στους εθνικούς μας αρμούς, όπως η σκουριά στο σίδερο.  Αν πω πως η άμυνα της Ελλάδας και του Ελληνισμού, σ’ αυτή την πολύ κρίσιμη καμπή της Ιστορίας μας, αρχίζει απ’ την «ψυχή» μας, είναι δηλαδή πρωτίστως και πάνω απ’ όλα πολιτιστική άμυνα, να μη θεωρηθεί υπερβολή.

Πώς θα μπορούσαμε «να χαράξουμε μακρόπνοη στρατηγική ανασύνταξης της Ελλάδας και του Ελληνισμού, με κοινή, επιτέλους, γραμμή στα εθνικά μας θέματα», όπως αναφέρετε στο βιβλίο σας;

Λ.Β.: Θα μπορέσουμε, όπως διδάσκουν κι οι προγονικές μας αρετές, αν συνειδητοποιήσουμε την υπαρξιακή της αναγκαιότητα.  Που σημαίνει πως πρέπει, αποκτώντας ιστορική αυτοσυνείδηση και ιστορική αυτεπίγνωση, να συνειδητοποιήσουμε την υπαρξιακή αναγκαιότητα της στρατηγικής ανασύνταξης της Ελλάδας και του Ελληνισμού.  Καθώς έκλεισε ο κύκλος της Μεταπολίτευσης, ο κύκλος της μεταπολεμικής Ελλάδας, ακόμα κι ο μεγάλος κύκλος, έστω και καθ’ υπερβολήν,  των δύο αιώνων απ’ την Εθνική μας Παλιγγενεσία.   Η ιστορική όμως αυτοσυνείδηση και ιστορική αυτεπίγνωση προϋποθέτουν τολμηρή ανάγνωση τόσο του χαρακτήρα όσο και της βαθύτερης μεταπολιτευτικής αιτιότητας της Χρεοκοπίας, χωρίς ιησουίτικες αμφισημίες και συγκαλυπτικές (των αιτίων) ταχυδακτυλουργίες.  Γιατί, μόνο έτσι μπορεί να δοθεί και η αναγκαία καθαρή απάντηση στο ανελαστικό δίλημμά της: εθνική αξιοπρέπεια (εθνική αυτεξουσιότητα και εθνική ανεξαρτησία) ή διαχειριστική υποτέλεια.  Προφανώς υπέρ της εθνικής αξιοπρέπειας και των συνακόλουθών της, όπου και προτάσσεται η ανεξαρτησιακή εθνική στρατηγική.  Αλλιώς, θα μείνουμε στην τροχιά  της προδιαγεγραμμένης απ’ τα τρία Μνημόνια μακράς διαχειριστικής  υποτέλειας (ευρωδυτική επικυριαρχία!) και στην παρεπόμενή της ψευδαίσθηση πως είμαστε … εθνικά αυτεξούσιοι.

Ποια είναι η δική σας μεγαλύτερη αγωνία για τη χώρα;

Λ.Β.: Το ότι δεν υπάρχει οραματική πνοή για το μέλλον.  Καθώς περίπου μοιάζουμε να μη ξέρουμε γιατί υπάρχουμε, παρά τους αιώνες και τις χιλιετίες πολιτισμού που έχουμε πίσω μας.  Κι η αγωνία μου γίνεται μεγαλύτερη, όταν δεν βλέπω ούτε υποψία  πολιτικής παιδείας και πολιτισμού, που να  έχει τέτοια πνοή και που να διεμβολίζει το παγιδευτικό δίπολο: του νοσηρού ελληνοκεντρισμού (που γεννάει «χρυσαυγιτισμό!) και του νοσηρού αντι-ελληνοκεντρισμού (που γεννάει προοδευτικοφανή «αποεθνοποιητική α-τοπία»!). Εμπνευσμένη πολιτική παιδείας και πολιτισμού, που να  δίνει στροφές στην…ασθμαίνουσα φτερωτή της ιστορίας μας και να προετοιμάζει την ανάσχεση του παρακμιακού μας κατήφορου.  Όπως αυτός προσδιορίζεται απ΄το προαναφερθέν εφιαλτικό άθροισμα :  δημογραφική (βιολογική) κατάρρευση+ πολιτιστική κατάρρευση+ Χρεοκοπία  και Επικυριαρχία.

Στο προτελευταίο μάλιστα βιβλίο μου, Το Πολιτιστικό Αντίδοτο στη Χρεοκοπία, εκδ. Ταξιδευτής, σημείωνα:  Όταν  λιγοστεύουν τα αξιακά «καύσιμα» της ψυχής ενός λαού, λιγοστεύει και το «λάδι» στο καντήλι της Ιστορίας του . Κι εμάς έχουν πολύ λιγοστέψει και τα αξιακά «καύσιμα» στην ψυχή μας και το «λάδι» στο καντήλι της Ιστορίας μας. Αλίμονό μας αν δεν το συνειδητοποιήσουμε κι αν  δεν … αντιδράσουμε, όπως το, κατά Σβορώνο, αντιστασιακό μας κύτταρο «ορίζει»!.

Για τον Λαοκράτη Βάσση

Ο Λαοκράτης Βάσσης γεννήθηκε στο Ριζοβούνι Πρεβέζης το Μάρτιο του 1945. Είναι δάσκαλος (πτυχιούχος της Ζωσιμαίας Παιδαγωγικής Ακαδημίας Ιωαννίνων) και νεοελληνιστής φιλόλογος (πτυχιούχος της Φιλοσοφικής Σχολής Πανεπιστημίου Ιωαννίνων). Είναι πρόεδρος της Εταιρείας Παιδείας και Πολιτισμού «Εντελέχεια». Είναι επίτιμο μέλος του Δ.Σ. του Κ.Ε.Θ.Ε.Α. (Κέντρο Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων). Διετέλεσε μέλος του Ε.Σ.Ρ. (Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης) και Διευθυντής Σπουδών των Εκπαιδευτηρίων Γείτονα (Βάρη Αττικής). Άρθρα και βιβλιοκριτικές του έχουν δημοσιευθεί σε εφημερίδες και περιοδικά, όπως «Αυγή», «Ελευθεροτυπία», «Καθημερινή», «Αντί», «Άρδην», «Το Παρόν». Έχει συμμετάσχει με εισηγήσεις του σε ημερίδες και συνέδρια για θέματα εκπαιδευτικά, πολιτιστικά και σύγχρονου γενικότερα προβληματισμού.

Περισσότερα από την εκπομπή «Μονόγραμμα» (ert.gr): Τέκνο της Ηπείρου, γεννήθηκε στο Ριζοβούνι Πρέβεζας το 1945. Ζυμωμένος με την ιστορία του τόπου, μεγαλωμένος με τα ήθη, τα έθιμα, τους ήχους των τραγουδιών της Ηπείρου, είχε δύσκολη μαθητική ηλικία λόγω του ονόματός του. Στην αντικομμουνιστική περίοδο που διήνυε τότε η Ελλάδα, το όνομά του (Λαοκράτης) ήταν κόκκινο πανί για τους δασκάλους. Ωστόσο είχε τη στήριξη του πατέρα του και δεν το άλλαξε, όπως του πρότειναν και όπως πολλοί άλλοι έπραξαν.

Πήρε το πτυχίο του από τη Ζωσιμαία Παιδαγωγική Ακαδημία Ιωαννίνων, αφού λόγω δύσκολης οικονομικής κατάστασης, δεν μπορούσε να φοιτήσει στη Φιλοσοφική Σχολή της Αθήνας. Για καλή του τύχη επί Γεωργίου Παπανδρέου και υπουργού Παιδείας Λουκή Ακρίτα, ιδρύεται τότε η Φιλοσοφική Σχολή Ιωαννίνων, όπου αμέσως έδωσε εξετάσεις και μπήκε. Στο πραξικόπημα της 21ης Απριλίου του 1967 ήταν από τους πρώτους που συνελήφθη. Την αντίστασή του την πλήρωσε τόσο αυτός όσο και η οικογένειά του. Ο πατέρας του αργότερα φυλακίστηκε, και στα αδέλφια του στη Γερμανία αφαιρέθηκαν τα διαβατήριά τους. Τη στρατιωτική του θητεία (με δύο πτυχία) την πέρασε ως «μουλαράς». Τον ξαναβρίσκουμε μετά, στην κατάληψη της Νομικής, και να συμμετέχει στα γεγονότα του Πολυτεχνείου, όταν ξεστόμισε το σύνθημα «Θάνατος στον τύραννο» που διαδόθηκε σαν φωτιά και ακούστηκε από χιλιάδες στόματα.

Στη μεταπολίτευση τον βρίσκουμε ως πολιτικά ενεργό άτομο να λαμβάνει μέρος στα πολιτικά τεκταινόμενα. Γρήγορα όμως η μεταπολίτευση απομυθοποιήθηκε μέσα του, αφού λειτουργούσε πάντα ως αιρετικός, ένα ανήσυχο πνεύμα σε διαρκή αναζήτηση. Έφυγε από κόμματα που διέψευσαν τις προσδοκίες του, διαγράφτηκε από κόμματα, συμμετείχε σε δημιουργία ελπιδοφόρων κινημάτων.

Στο βιβλίο του «Το Πολιτιστικό Αντίδοτο στη Χρεοκοπία», αναλύει διεξοδικά πώς τελικά «η πολιτιστική κρίση βρίσκεται κατά βάθος πίσω από τη χρεοκοπία μας». Ο Λαοκράτης Βάσσης δεν παρατηρούσε τις πολιτικές διεργασίες ως παρατηρητής έξω από την κοινωνία, αλλά εντός της. Έντονα πολιτικοποιημένος, εκτός των άλλων, έχει συμμετάσχει με εισηγήσεις του σε ημερίδες και συνέδρια για θέματα πολιτιστικά, πολιτικά, αλλά και σύγχρονου γενικότερα προβληματισμού.

Διετέλεσε μέλος του ΕΣΡ (Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης) και Διευθυντής Σπουδών των Εκπαιδευτηρίων Γείτονα (Βάρη Αττικής). Άρθρα και βιβλιοκριτικές του έχουν δημοσιευθεί σε εφημερίδες και περιοδικά, όπως «Αυγή», «Ελευθεροτυπία», «Καθημερινή», «Αντί», «Άρδην», «Το Παρόν». Η μεγάλη του όμως αγάπη είναι η σχέση του με τα παιδιά, τους μαθητές του. Σχέση δημιουργική. Η ιδιότητα του δασκάλου ήταν η κυρίαρχη ιδιότητα στη ζωή του γιατί «…το δασκαλίκι είναι μια μαγεία» λέει. «Δεν αντιλαμβάνονται πολλοί πως το δασκαλίκι δεν είναι ένας εκπεμπόμενος λόγος από τον διδάσκοντα αλλά είναι μια μαγική διαλεκτική σχέση μεταξύ διδάσκοντος και διδασκόμενων, έτσι που ο διδάσκων εκπέμπει μηνύματα αλλά και προσλαμβάνει μηνύματα με αποτέλεσμα να διαμορφώνεται ένα μαγικό σύνολο, ένα μαγικό μαγνητικό πεδίο, μέσω του οποίου ανεβαίνουν μαθητές και δάσκαλος…».

 

Director’s Cut – Θεόδωρος Τερζόπουλος

The brilliant theatre master, Theodororos Terzopoulos, recounts how he decided, 13 years ago, to base his theatre in the heart of the Metaxourghio district. / Ο ιδιοφυής μάστερ του θεάτρου, Θεόδωρος Τερζόπουλος, αφηγείται, πως αποφάσισε, πριν 13 χρόνια, να εγκαταστήσει το θέατρό του στην καρδιά του Μεταξουργείου.

• Συνέντευξη στην Κρυσταλία Πατούλη για το 2Board (σελ 48-51)

“Since the founding of Attis Theatre in 1985, in Delphi, I was searching for a space in an area, that had really apparent traumas. When I first came in 1990, there were still bullets in the house walls from the German Occupation and the Greek civil wars. In this building, there was a long, narrow, low house in the courtyard, with small rooms, where workers who blew glass, lived. It was the courtyard of miracles. Previously, in the beginning of the century, the Asia Minor refugees had found shelter. But, there was also a middle class. I discovered that in this 3-story building lived the architect Zenetos, Lalaounis next door, while also it had been the brothel of the famous Pipitsa from Corfu at some point. I also found her bed – my guests now sleep in that bed. But also, in the period after the civil war, all the persecuted came and hid here and I found a lot of their objects, which I still preserve today. Also, at a later period (1970-80), it seems that the building had been taken over by drug addicts.

With these facts in mind, we installed Dionysus here, a man, a demigod, that never became a god and was also persecuted. So, this spot, was the best place for Attis theatre, to be in this area at the heart of Metaxourghio, which is a wound, but also a passage. A passage to somewhere else. This somewhere, for another place and another time, is constantly sought after in our workshop. This keeps me and my associates in a constant state of anxiety for the discovery of the unexpected, the non-articulated, the new and in this manner we strive after something diverse, different. And we clearly accept diversity and befriend the stranger, the other. That’s in our ideology. And because we befriend the other, we befriend ourselves. And that makes us better people, that try to serve Democracy.

This is why I found this shelter and here, in this space, I can say that we’ve created over the years performances that had 25.000 spectators, such as the performance Alarm. We have a steady audience of 15 to 20 thousand people. Downstairs, in the entrance, there is a permanent exhibition of Johanna Weber. In addition there have been exhibitions (in the theatre and on the stage) of Yannis Kounellis, Psychopaedis and others.

In the beginning I started with Ancient Tragedy as my basic working material, but did not remain there. I made other works, from contemporary and modern Greek authors and poets. We’ve staged up to 40 works and have collaborated with great artists. The running performance at Attis is ENCORE, then, I’m preparing Ibsen’s NORA, while after that I have many tours abroad and directing jobs, such as Yerma in the Taiwan National Theatre, the sixth Bacchae in the Modena state theatre in Italy, as the seventh will be done in Senegal in Swahili, completing the dedication to Dionysus: Seven Bacchae. Additionally, I”m directing a new work in the National Theatre of Russia and many others.”

«Από το1985 που ιδρύθηκε, στους Δελφούς, το θέατρο Άττις, αναζητούσα έναν χώρο σε μια περιοχή που να είναι πραγματικά φανερά τα τραύματα της. Το 1990 όταν πρωτοήρθα, υπήρχαν ακόμα σφαίρες στους τοίχους των σπιτιών, από την Κατοχή και τον ελληνικό εμφύλιο. Στο κτίριο αυτό, ήταν κι ένα μακρόστενο χαμόσπιτο στην αυλή, με δωματιάκια που κατοικούσαν εργάτες που δούλευαν το φυσητό γυαλί. Ήταν η αυλή των θαυμάτων. Παλαιότερα, στις αρχές του αιώνα, βρήκαν στέγη εδώ και Μικρασιάτες πρόσφυγες. Αλλά σίγουρα ζούσε και μια αστική τάξη. Ανακάλυψα ότι σ’ αυτό το τριώροφο κτίριο ζούσε ο αρχιτέκτονας Ζενέτος, δίπλα ο Λαλαούνης, αλλά εδώ κάποτε ήταν και το μπορντέλο της περίφημης Πιπίτσας από την Κέρκυρα. Βρήκα ακόμα και το κρεβάτι της – οι φιλοξενούμενοί μου κοιμούνται σήμερα σε αυτό το κρεβάτι. Ήταν όμως και η εποχή μετά τον εμφύλιο που όλοι οι κατατρεγμένοι ήρθαν και κρύφτηκαν εδώ και βρήκα πάρα πολλά αντικείμενα δικά τους τα οποία τα φυλάω μέχρι σήμερα, αλλά και μια άλλη μεταγενέστερη περίοδο (’70 – ’80) φαίνεται ότι το κτίριο είχε καταληφθεί και από χρήστες ναρκωτικών.

Μ’ αυτή την έννοια εδώ εγκαταστήσαμε τον Διόνυσο, έναν άνθρωπο, έναν ημίθεο, που δεν έγινε ποτέ θεός, κι ήταν κι αυτός κατατρεγμένος. Γι’ αυτό ήταν το ωραιότερο μέρος, αυτό το σημείο, για το θέατρο Άττις, να βρίσκεται σε αυτή τη περιοχή της καρδιάς του Μεταξουργείου, η οποία είναι το τραύμα, αλλά μαζί είναι και το πέρασμα. Ένα πέρασμα για κάπου αλλού. Αυτό το αλλού, αναζητείται διαρκώς, στο εργαστήριό μας, για έναν άλλο τόπο και έναν άλλο χρόνο. Αυτό με κρατάει κι εμένα και τους συνεργάτες μου σε μια διαρκή αγωνία για την αναζήτηση του απρόβλεπτου, του αδιατύπωτου, του καινούριου και μ’ αυτή την έννοια πασχίζουμε για κάτι αλλιώτικο, για το διαφορετικό. Και αποδεχόμαστε σαφώς την διαφορετικότητα και συμφιλιωνόμαστε πραγματικά με τον ξένο, με τον άλλον κι αυτό είναι μέσα στην ιδεολογία μας. Κι επειδή συμφιλιωνόμαστε με τον άλλον, συμφιλιωνόμαστε και με τον ίδιο τον εαυτό μας. Κι αυτό μας κάνει καλύτερους ανθρώπους που προσπαθούμε να υπηρετούμε την Δημοκρατία. Μ’ αυτή την έννοια βρήκα αυτό το καταφύγιο κι εδώ πια σ’ αυτό το χώρο, μπορώ να πω ότι έχουμε δημιουργήσει με τα χρόνια παραστάσεις που τις επισκέφθηκαν 25.000 θεατές, όπως την παράσταση Alarm, κι έχουμε 15 με 20 χιλιάδες σταθερό κοινό. Κάτω, στην είσοδο φιλοξενείται μόνιμα έκθεση της Γιοχάνες Βέμπερ, αλλά εδώ έχει εκθέσει (στο θέατρο και στη σκηνή) και ο Γιάννης Κουνέλλης, ο Ψυχοπαίδης, κι άλλοι πολλοί.

Στην αρχή ξεκίνησα με την Αρχαία Τραγωδία ως βασικό υλικό εργασίας, αλλά δεν έμεινα εκεί. Έκανα κι άλλα έργα, και σύγχρονους και νεοέλληνες και ποιητές. Έχουμε ανεβάσει έως και 40 έργα, κι έχουμε συνεργαστεί με μεγάλους καλλιτέχνες. Η τρέχουσα παράσταση στο θέατρο Άττις, είναι το ΑΝΚΟΡ, μετά ετοιμάζω τη ΝΟΡΑ του Ίψεν, αλλά κατόπιν έχω πολλές περιοδείες στο εξωτερικό, και σκηνοθεσίες όπως τη Γέρμα στο Εθνικό θέατρο της Ταϊβάν, τις έκτες Βάκχες στο κρατικό θέατρο της Μόντενα στην Ιταλία, γιατί οι έβδομες θα γίνουν στη Σενεγάλη στα σουαχίλι και θα ολοκληρωθεί το τάμα στο Διόνυσο: Στις επτά Βάκχες. Επιπλέον έχω μια νέα σκηνοθεσία στο Εθνικό Θέατρο της Ρωσίας, και πολλά άλλα.»

WHO IS WHO

He counts 47 years in theatre. He founded Attis theatre (attistheatre.com), which by now,  is an international educational centre of his method (which every year hosts actors and directors from all over the world and is being taught by approximately 30 Universities abroad) and in 33 years has presented 2100 performances at the most prestigious international festivals and theatres. He has been honoured with many awards in Greece and abroad and there are books about him and his theatre in ten different languages. He’s the Chairman of the Theatrical Olympics Committee, meets ministers of culture and frequently heads of state and is Honorary Professor at many Universities of the world, as well as at the University of Peloponnese and Patras in Greece.

Μετρά 47 χρόνια στο θέατρο. Ίδρυσε το θέατρο Άττις (attistheatre.com), ένα διεθνές, πλέον, κέντρο εκπαίδευσης της μεθόδου του (που κάθε χρόνο φιλοξενεί ηθοποιούς και σκηνοθέτες απ’ όλο τον κόσμο, ενώ διδάσκεται σε περίπου 30 Παν/μια του εξωτερικού) και μέσα σε 33 χρόνια έχει παρουσιάσει 2100 παραστάσεις στα σημαντικότερα διεθνή φεστιβάλ και θέατρα. Έχει τιμηθεί με πολλά βραβεία στην Ελλάδα και το εξωτερικό και κυκλοφορούν βιβλία για τον ίδιο και το θέατρό του σε 10 διαφορετικές γλώσσες. Είναι Chairman της Επιτροπής Θεατρικής Ολυμπιάδας, συναντά υπουργούς πολιτισμού, και πολλές φορές αρχηγούς κρατών, και είναι Επίτιμος Καθηγητής σε πολλά, Πανεπιστήμια του πλανήτη, όπως και στο Παν/μιο Πελοποννήσου και Πατρών στην Ελλάδα.

---

“After my book “The Return of Dionysus”, there will be a second, which will deal with sound in my method and the third which will be about perpetual improvisation” T. Terzopoulos / «Μετά το βιβλίο μου «Η Επιστροφή του Διόνυσου», έπεται το δεύτερο, το οποίο αφορά τον ήχο στην μέθοδο μου και το τρίτο που θα είναι για τον αέναο αυτοσχεδιασμό» Θ. Τερζόπουλος

 

 

 

 

Το Σπίτι της Λογοτεχνίας στη Χίο / The House of Literature in Chios

Το Σπίτι της Λογοτεχνίας στη Χίο / The House of Literature in Chios

Ο φυσικός καλλιεργητής και συγγραφέας, Γιάννης Μακριδάκης, μάς ξεναγεί στο Σπίτι της Λογοτεχνίας στη Χίο. /

The natural farmer and writer Yiannis MAKRIDAKIS, gives us a tour of the House of Literature in Chios.

—

By Crystalia Patouli / Thalassea 01

Photo: Stella Christodoulopoulou (stellachristo.com), Paris Tavitian / Lifo

«Οι σημαντικότεροι σταθμοί πριν από τη λογοτεχνία ήταν οι μαθηματικές σπουδές μου και το 1997 η ίδρυση του Κέντρου Χιακών Μελετών, με την κυκλοφορία επί 15 χρόνια του περιοδικού “Πελινναίο”, για τα οποία ασχολιόμουν με την κοινωνική ανθρωπολογία και την ιστορία του τόπου. Μέσα απ’ αυτές τις μελέτες, τις έρευνες και τις ηχογραφήσεις ανθρώπων που αφηγούνταν τις ιστορίες τους, αλλά και τις έρευνες στη Βιβλιοθήκη Κοραή, έγραψα το “Συρματένιοι, ξεσυρματένιοι· όλοι” και μετά το βιβλίο για την Ιστορία της νεοελληνικής Χίου “10.516 μέρες”, μια εργασία 10 χρόνων, η οποία έχτισε τις βάσεις για τη λογοτεχνία, για ν’ αρχίσω να γράφω μυθιστορήματα και νουβέλες αλλά και ν΄ αλλάξω στη συνέχεια τρόπο ζωής: έφυγα από την πόλη και πήγα στη Βολισσό για να ζήσω κοντά στη φύση. Κάτω απ’ αυτό το χωριό, στον Ροδώνα Βολισσού, έφτιαξα ένα κτήμα με ένα μικρό σπιτάκι, θέλοντας να συνδυάσω τη συγγραφή με τη γη. Ξεκίνησα να παραδίδω εργαστήρια φυσικής ζωής και φυσικής καλλιέργειας, όπως και εργαστήρια λογοτεχνίας, που συνεχίζονται μέχρι σήμερα και εμπεριέχουν βιωματικά μέσα τους τη φύση: συμβίωση λογοτεχνίας και ζωής στη φύση.
Οι άνθρωποι που έρχονται, μένουν στη Βολισσό, στο Σπίτι της Λογοτεχνίας -το οποίο διαθέτω σε χαμηλή τιμή-, και δουλεύουν κυρίως με το λόγο, με τα βιβλία: συγγραφείς, μεταφραστές, ποιητές, λογοτέχνες, όπως και αναγνώστες -αφού υπάρχει και βιβλιοθήκη με πολλά βιβλία.
Οι άνθρωποι που μένουν στο Σπίτι της Λογοτεχνίας, είτε για να γράψουν είτε για να διαβάσουν, είτε για να συμμετάσχουν στα εργαστήρια, μένουν σε ένα πολύ ωραίο χωριό, με διατροφή από όσα παράγουμε στο κτήμα φυσικής καλλιέργειας. Επιπλέον, έχω οργανώσει κι ένα εργαστήριο λογοτεχνίας στη Θεσσαλονίκη κι ένα στην πόλη της Χίου, που καλούμε λογοτέχνες, για να τους συναντήσουμε και να μιλήσουμε για τα βιβλία τους.
Το σημαντικότερο όμως είναι το λογοτεχνικό πρόγραμμα με σχολεία από όλη την Ελλάδα: οι καθηγητές ρωτούν ποια παιδιά -το πολύ 35 τον αριθμό- θα ήθελαν να συμμετάσχουν, τους δίνουν τα βιβλία μου και μετά από Σεπτέμβρη-Νοέμβρη επισκέπτομαι το κάθε σχολείο. Στη συνέχεια, το Μάρτη-Απρίλη, έρχονται εδώ και κάνουμε το λογοτεχνικό εργαστήρι. Αυτά τα προγράμματα τα παρέχω δωρεάν. Είναι ένα ολοκληρωμένο λογοτεχνικό πρόγραμμα και τα παιδιά έχω δει ότι φεύγουν  ενθουσιασμένα.
Κάπως έτσι λειτουργεί το Σπίτι της Λογοτεχνίας στη Χίο».

—

“The most important points in my life before literature, were my mathematical studies and then in 1997, the founding of the “Centre of Chios Studies”, with the circulation for 15 years of the magazine “Pelinneo”, which led me to study social anthropology and the history of the land. Through the studies, research, the recordings of people telling their stories and also research in the Korais Library, I wrote “Cabled, uncabled all”, then a book about the history of modern Greek Chios “10.516 days”, a work that took ten years and laid the foundations for the literature, to begin to write novels, but also subsequently to change the way I live. I left the city and went to Volissos, to live near nature. Below the village, in Rodonas of Volissos, I built a farm with a small house, in a desire to combine writing with the land. I began to teach natural life and natural farming workshops, as well as literature workshops that continue to this day, containing nature experientially inside them: a cohabitation of life and literature.

The people who come, stay in Volissos, in the House of Literature – which I provide at a low price – and work mainly in language, with books: writers, translators, poets as well as readers – as there’s a library with a lot of books.

The people that stay in the House of Literature, to write, to read or take part in the workshops, are staying in a very nice village, with the food coming from what we produce in the natural cultivation farm. I’ve also organised a literature workshop in Thessaloniki and one in the town of Chios, where we invite writers, to meet them and talk about their books.
What’s most important though, is the literature programme involving schools from all over Greece: The teachers ask which students – at most 35 in number – want to take part, they give them my books and then in September-November I visit every school. Then in March-April, they come here and do the literature workshop. I provide these programmes for free. It’s an integrated literary programme and I’ve seen that the students are enthusiastic.

That’s how the House of Literature in Chios works.” Yiannis Makridakis

Who is who

O Γιάννης Μακριδάκης (akridaki@gmail.com) γεννήθηκε το 1971 στη Χίο και σπούδασε μαθηματικά. Από το 1997, που ίδρυσε το Κέντρο Χιακών Μελετών, με σκοπό την έρευνα, αρχειοθέτηση, μελέτη και διάδοση των τεκμηρίων της Χίου, οργάνωνε τα ερευνητικά και εκπαιδευτικά προγράμματα του Κέντρου, επιμελούνταν τις εκδόσεις του και διηύθυνε το τριμηνιαίο περιοδικό «Πελινναίο» έως το 2011.
Κατόπιν άφησε τις πόλεις και μετακόμισε για μόνιμη διαμονή στη Βολισσό της ΒΔ Χίου. Εκεί, στράφηκε προς τη φυσική καλλιέργεια της γης κι έγινε παρατηρητής της αργής, αβίαστης φυσικής ανάπτυξης. Ίδρυσε το Απλεπιστήμιο Βολισσού, μέσα από το οποίο διοργανώνει σεμινάρια φυσικής καλλιέργειας και πολιτικής στάσης ζωής, με γνώμονα τον αντικαταναλωτισμό, την αποανάπτυξη και την πορεία της ανθρωπότητας προς τη μετακαταναλωτική εποχή. Επίσης, δημιούργησε το Σπίτι της Λογοτεχνίας στη Βολισσό και διοργανώνει λογοτεχνικά εργαστήρια στη Χίο, στη Θεσσαλονίκη και σε άλλες πόλεις.
Πολιτικά και φιλοσοφικά του κείμενα έχουν δημοσιευτεί στον διεθνή Tύπο, έντυπο και ηλεκτρονικό, στα γαλλικά, ισπανικά, ολλανδικά, σουηδικά, γερμανικά, αγγλικά. Έχει γράψει δύο ιστορικά βιβλία, τέσσερα μυθιστορήματα, εκ των οποίων τα τρία έχουν ανέβει στο θέατρο («Ήλιος με δόντια», «Η άλωση της Κωσταντίας» και «Ανάμισης ντενεκές») και τρία από αυτά, επίσης, έχουν μεταφραστεί στα γαλλικά και τουρκικά, όπως και έξι νουβέλες («Η δεξιά τσέπη του ράσου» πρόκειται να προβληθεί στον κινηματογράφο, και «Η πρώτη φλέβα» στο θέατρο), που κυκλοφορούν από τις Εκδόσεις Εστία. yiannismakridakis.gr

—

Yiannis Makridakis (akridaki@gmail.com) was born in 1971 in Chios and studied Μathematics. From 1997, when he founded the Chios Studies Centre, to research, document, study and spread the Chios records, he organised the research and education programmes of the Centre, curated its publications and directed the three-monthly magazine “Pelinneo” until 2011.
Subsequently, he left the cities and moved permanently to Volissos in NW Chios. There, he turned towards the natural cultivation of the soil and became an observer of slow, unforced natural development. He founded the Aplepistimio Volissou, through which he organises seminars on natural cultivation, a political stance based on anti-consumerism, degrowth and humanity’s march towards a post-consumer era. He also created the House of Literature in Volissos and organises literary workshops in Chios, Thessaloniki and other cities.
His political and philosophic writings have been published in the international press, printed and electronic, in French, Spanish, Dutch, Swedish, German, English.

He has written two historic books, four novels, three of which have been staged (“Sun with teeth”, “The sacking of Costantia” and “One and a half tin cans”) and three of which have been translated into French and Turkish. Also, six novellas (one of them,  “The right hand pocket of the cassock” will be shown in cinemas), published by Estia. yiannismakridakis.gr

—

Photos / Φωτογραφίες:

Υiannis Makridakis at the balcony of Book Home, which along with the Tree Home consist the House of Literature, overlooking
the Aegean Sea. / O Γιάννης Μακριδάκης στο μπαλκόνι του Book Home, που μαζί με το Tree Home αποτελούν το Σπίτι της Λογοτεχνίας στη Βολισσό, με θέα το Αιγαίο.

—

The House of Literature is interconnected with his natural cultivation farm at Rodonas, Volissos.
To Σπίτι της Λογοτεχνίας είναι συνδεδεμένο με το κτήμα φυσικής καλλιέργειας του Γιάννη Μακριδάκη στον Ροδώνα Βολισσού.

Διονύσης Χαριτόπουλος: Το παρελθόν του Πειραιά είναι βαρύ

Tvxs.gr  – Από την Κρυσταλία Πατούλη

 

Μετά τα «Εκ Πειραιώς» και «Πειραιώτες» η τριλογία του Πειραιά ολοκληρώνεται με το βιβλίο «Πειραιάς βαθύς», ένα ανθολόγιο τρόμου και αίματος, του Διονύση Χαριτόπουλου.

Όπως σημειώνεται από τον ίδιο τον συγγραφέα: «Το παρελθόν του Πειραιά είναι βαρύ. Στις αθηναϊκές εφημερίδες αναφερόταν με δέος ως «Το βασίλειον του τρόμου», «Το λιμάνι της παρανομίας». Τότε όλοι κρατούσαν όπλο. Το όπλο ήταν απαραίτητο σε κάθε σπίτι. Ήταν η σιγουριά για τους κλέφτες και τους πάσης φύσεως εγκληματίες αλλά και απόδειξις παλληκαριάς. Ιδίως στον Πειραιά, αν ήσουν άοπλος ήσουν ξεγραμμένος. Ακόμα κι οι πιο φιλήσυχοι πολίτες κοιμόντουσαν με το πιστόλι κάτω από το μαξιλάρι».

Ο Διονύσης Χαριτόπουλος συνεχίζει τη δύσκολη περιπλάνησή του στην πιο σκοτεινή εποχή του Πειραιά, καταδυόμενος στον υπόγειο κόσμο του μεγάλου Λιμανιού, για να φέρει στην επιφάνεια τον σκληρό και βίαιο κόσμο του, μέσα από πραγματικά γεγονότα, όπως ακριβώς συνέβησαν, χωρίς μύθους και ωραιοποιήσεις, με τον δικό του, όμως, μοναδικό τρόπο αφήγησης, χρησιμοποιώντας την αυθεντική γλώσσα, με λέξεις και φράσεις (στο τέλος διατίθεται και λεξικό) μιας εποχής που χάνεται(;) διαπαντός.

Μετά το τέλος του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου, της γερμανικής κατοχής και του ελληνικού εμφυλίου, και σίγουρα μέχρι και το 1967 που κατέφτασε η χούντα, στους δρόμους του Πειραιά δεν βρίσκονταν μόνο οι προσεκτικά καλοντυμένοι –αν και κυρίως φτωχοί- Έλληνες, που με το χαμόγελο στα χείλη και το όνειρο μιας νέας Ελλάδας στο βλέμμα, ξεκίναγαν να περπατούν με ψηλά το κεφάλι, με φόντο τα χαλάσματα από τους βομβαρδισμούς των κατακτητών, τις εμφυλιακές μάχες και τις προσφυγικές παράγκες.

Άνθρωποι που έζησαν τη φτώχεια και την ανέχεια, την πείνα και την κατοχή, τον πόλεμο και τον εμφύλιο, τις εξορίες και τον διωγμό, πρόσφυγες από τη Σμύρνη και την Κωνσταντινούπολη, αλλά και από διάφορα μέρη του κόσμου, όλοι μαζί σε ένα λιμάνι, όχι όμως αυτό της ποιητικής Ιθάκης.
Οι περισσότεροι αμόρφωτοι, αδέσποτοι της ζωής, αντιμέτωποι με την σκληρή επιβίωση, είχαν να διαχειριστούν για να επιβιώσουν, όχι μόνο τη βία της καθημερινότητας, αλλά και την πραγματική βία της underground πλευράς της πόλης, που μεσουρανούσε.

«Το κορίτσι τού έμπηξε την ξιφολόγχη στην κοιλιά. Κι όπως γύρισε να φύγει να σωθεί, η μάνα τον πυροβόλησε στην πλάτη. Έπεσε κάτω, η μάνα πήρε την ξιφολόγχη απ’ τα χέρια του κοριτσιού και τον κάρφωσε ξανά και ξανά. Ασυγκίνητες και ψύχραιμες ομολόγησαν στην αστυνομία. Τα ίδια και στο δικαστήριο΄ είχαν την ηρωική αταραξία του ταγμένου σε κάτι ανώτερο. Καθόλου δεν τις ένοιαζε που τις καταριόνταν οι συγγενείς του νεκρού και οι εφημερίδες τις παρουσίαζαν σαν τίγρεις διψασμένες για αίμα. Μάνα και κόρη έλαμπαν ικανοποιημένες και περήφανες. Είχαν σώσει την τιμή τους».

Αλλά εκείνοι που αυτοδικούσαν υπέρ του άγραφου αξιακού τους συστήματος, διέπρατταν… πταίσματα σε σχέση με άλλα αποτρόπαια εγκλήματα που ελάμβαναν χώρα γύρω τους. Διεστραμμένοι, ψυχικά διαταραγμένοι, ψυχοπαθείς, διεφθαρμένοι, εγκληματίες, οργίαζαν σε μια χώρα που οι Αρχές πάλευαν όχι μόνο με τον εαυτό τους, αλλά και με την λερναία ύδρα του υπόκοσμου.

Τι άλλαξε άραγε από τότε;
Σε άλλη μία ιστορία με τίτλο «Ένα απαίσιον έγκλημα διά να σκεπασθή μία βδελυρά πράξις», περιγράφεται: «Οι μπάτσοι για να επιδείξουν δραστηριότητα συνέλαβαν τη μάνα ως ύποπτη΄ συνέλαβαν ως συνένοχο και μια γριά μάγισσα από την Άγια Σοφιά, που της είχε πει ότι το παιδί της είναι νεκρό. Όμως ήταν τέτοια η κατακραυγή των εφημερίδων και του κόσμου, που τρεις μέρες μετά αναγκάστηκαν να αφήσουν ελεύθερες τις δυο γυναίκες.»

Τα γεγονότα αποτυπώνονται όπως συνέβησαν. Οι τίτλοι των ιστοριών, η μία πιο ανατριχιαστική από την άλλη:

Το ακέφαλον πτώμα προκαλεί πονοκέφαλον εις τας διωκτικάς αρχάς
Αι σατανικαί μέθοδοι των σωματεμπόρων προς αποπλάνησιν των κορασίδων
Το αποτρόπαιον εν ψυχρώ έγκλημα εντός του εργοστασίου πυριτιδοποιίας Μαλτσινιώτη
Ο θάνατος του τοκογλύφου και το απαχθέν μπαούλο με τον θησαυρόν του
Η τερατώδης μετάλλαξις φιλησύχου και νομοταγούς εμπόρου εις αιμοχαρήν εκδικητήν
Ποιος παρήγγειλεν το συμβόλαιον θανάτου διά εύπορον κτηματία
Ανομολόγητα πάθη και έρωτες της καλής κοινωνίας

Και πολλά άλλα….

«Όλα αυτά έγιναν. Έγιναν κι άλλα που δεν θα μάθουμε ποτέ. Είναι κόσμος υπόγειος. Όσοι ξέρουν δεν μιλάνε. Κι όσοι μιλάνε δεν ξέρουν.».

Τα αποσπάσματα των εφημερίδων της εποχής «εντός εισαγωγικών» είναι όλα αυθεντικά. Μόνο κάποια ονόματα έχουν αλλαχτεί προς χάρη των επιγόνων. Πηγές: το Ιστορικό Αρχείο Πειραιά, οι Πειραϊκές εφημερίδες: Σφαίρα, Χρονογράφος, Η φωνή του Πειραιώς, οι Πανελλήνιες εφημερίδες: Ακρόπολις, Εμπρός, Σκριπ, Τα Νέα, και προφορικές μαρτυρίες παλαιών κατοίκων του Πειραιά που έζησαν από προπολεμικά την πόλη και υπήρξαν μάρτυρες ή συμμέτοχοι στα γεγονότα.

Στο σκληρό «σχολείο» του Πειραιά, όπως το αποτυπώνει ο Διονύσης Χαριτόπουλος, μάλλον μπορούμε ακόμα και σήμερα να καθρεφτιστούμε για να διερευνήσουμε, κοινωνία και κράτος. Άλλωστε η ζωή είναι ο πιο σκληρός δάσκαλος, όπως λέγεται. Πρώτα σε εξετάζει, και μετά σου παραδίδει το μάθημα. Τα βιβλία του Χαριτόπουλου για το μεγαλύτερο λιμάνι της Ελλάδας, μας παραδίδουν ένα ιδιότυπο «μάθημα» ιστορικής γνώσης, σαν σε ντοκιμαντέρ, πριν εξεταστούμε, και δεν μάς απομένει πια κανένα άλλοθι μελλοντικής αθωότητας.

Πειραιάς βαθύς, Μυστήρια και φόνοι (εκδ. Τόπος – 2018), 238 σελ.

(Φωτογραφία εξωφύλλου: μπροστά, το κιγκλίδωμα της σιδερένιας πεζογέφυρας στον Άγιο Διονύση που περνάει πάνω από τις γραμμές του τρένου και συνδέει τον κεντρικό Πειραιά με τις συνοικίες, γνωστή και ως «γέφυρα του μάγκα» γιατί δεν ήταν καθόλου απλή η μετάβαση, και στο βάθος η τσιμεντένια γέφυρα για τα οχήματα.)

—
Διαβάστε επίσης στο Tvxs.gr:

Διονύσης Χαριτόπουλος: Ο έρωτας είναι ανεξήγητος – Tvxs

Διονύσης Χαριτόπουλος: Το Λιμάνι του Πειραιά ήταν η πύλη της … – Tvxs

 

 

Richard Romanus and Anthea Sylbert: FROM HOLLYWOOD TO SKIATHOS

Συνέντευξη στην Κρυσταλία Πατούλη για το Grec14n Kavala – Lesvos & Skiathos

—

Περισσότερα στις σελίδες 120-127:

https://issuu.com/identitymedia/docs/grec14n_kva_02

Mark Mazower: Η Θεσσαλονίκη είναι μια αληθινή πόλη

Mark Mazower: «Η Θεσσαλονίκη είναι μια αληθινή πόλη»

 O δημοφιλής Βρετανός ιστορικός, Μαρκ Μαζάουερ, από τους σημαντικότερους του αιώνα μας, μιλά για την Ελλάδα και τη Θεσσαλονίκη, που τον ενέπνευσαν να εντρυφήσει στην ιστορία τους.

Συνέντευξη στην Κρυσταλία Πατούλη για το Grec14n Thessaloniki

Mark Mazower: Η Θεσσαλονίκη, νομίζω πως είναι μια αληθινή πόλη. Ίσως η μόνη στην Ελλάδα. Η Αθήνα είναι μια πόλη με διαφορετικό τρόπο, ένα παραμεγαλωμένο χωριό – ή ίσως καλύτερα μια πόλη – αγορά. Η Θεσσαλονίκη έχει ένα απίστευτο ιστορικό βάθος. Το νιώθεις, νιώθεις τον τρόπο με τον οποίο συνεχώς αναδομεί τον εαυτό της. Είναι ανοικτή στον κόσμο με κάποιον τρόπο. Μου αρέσει αυτό. Μου αρέσει πολύ που υπάρχει μια ένταση μέσα σε όλο αυτό.

—

Περισσότερα στο Grec14n Thessaloniki: σελ 40-45, εδώ: https://issuu.com/identitymedia/docs/grec14n_skg_03

Σεμινάριο Αφήγηση ζωής στο Βιβλιοπωλείο Bookworld με ελεύθερη είσοδο

Tvxs.gr, Fractalart.gr

Tην Κυριακή 23 Σεπτεμβρίου 2018, 5 – 8μμ, θα πραγματοποιηθεί εισαγωγικό σεμινάριο “Αφήγηση Ζωής” με ελεύθερη είσοδο* στο Βιβλιοπωλείο Bookworld (Αγ. Ιωάννου 86-88, Αγία Παρασκευή).

Καθώς οι λέξεις είναι το βασικό υλικό που χτίζουμε τη σχέση μας με την πραγματικότητα, η δύναμη της γραφής γίνεται ένα σημαντικό εργαλείο έκφρασης, επικοινωνίας, αυτογνωσίας, προσωπικής ανάπτυξης και δημιουργικότητας.

Μέσω της αφήγησης κατασκευάζουμε, ανακατασκευάζουμε και με κάποιους τρόπους επινοούμε συνεχώς το παρόν, το παρελθόν και το μέλλον.

«Η ζωή δεν είναι αυτή που έζησε κανείς αλλά αυτή που θυμάται και όπως τη θυμάται για να την διηγηθεί» Γκαμπριέλ Γκαρσία Μαρκές

Κατά τη διάρκεια του εργαστηρίου, ανακαλύπτουμε πως κάνουμε έργο ό,τι δεν απωθούμε, αλλά και ότι ο συγγραφικός εαυτός μας είναι πιο μπροστά από εμάς, διαθέτοντας πολλές φωνές (κατά Μ. Μπαχτίν) που πολύ συχνά φαίνεται να αγνοούμε. Γράφουμε, λοιπόν, για να μάθουμε!

Το βιωματικό σεμινάριο γραφής “Αφήγηση Ζωής” της δημοσιογράφου και συμβούλου ανθρωπίνων σχέσεων Κρυσταλίας Πατούλη, διανύει τον 8o χρόνο του με πολλές συνεργασίες και εκδηλώσεις στο ενεργητικό του. Περισσότερες πληροφορίες: //afigisizois.wordpress.com/about/

*Info: Κυριακή 23/09/18, 5 – 8μμ, Βιβλιοπωλείο Bookworld (Αγ. Ιωάννου 86-88, Αγία Παρασκευή – 15342 Αθήνα). Είσοδος ελεύθερη. Όσοι ενδιαφέρονται χρειάζεται να δηλώσουν συμμετοχή διότι ο αριθμός των συμμετεχόντων είναι περιορισμένος: cpatouli@yahoo.gr ή 6944203863.«Αφηγούμαι, σημαίνει, αντιστέκομαι» Λουίς Σεπούλβεδα

«Η μνήμη γεννά τη φαντασία […] Κάποιος —ξεχνάω ποιος— είπε πως η δημιουργία είναι μνήμη. Οι εμπειρίες μου και όλα όσα έχω διαβάσει παραμένουν στη μνήμη μου και γίνονται η βάση πάνω στην οποία δημιουργώ κάτι καινούργιο. Δε θα μπορούσα να φτιάξω κάτι από το τίποτα. Για τον λόγο αυτό, από τότε που ήμουν νέος, είχα πάντα μαζί μου ένα σημειωματάριο όταν διάβαζα, και έγραφα εκεί τις αντιδράσεις μου και τα πράγματα που με συγκίνησαν. Έχω βουνά από τέτοια σχολικά τετράδια και όταν γράφω σενάριο σ’ αυτά ανατρέχω. Κάπου μέσα σ’ αυτά υπάρχει πάντοτε η απάντηση που ψάχνω. Ακόμα και για τους διαλόγους από εκεί παίρνω ιδέες». Ακίρα Κουροσάβα

«Δεν ξέρω, αλλά νομίζω πως όταν ο άνθρωπος ξανακαταχτήσει την ανθρωπιά του, όταν ξαναρχίσει να δημιουργεί ανθρώπινο πολιτισμό, να γράφει πια την ιστορία κάθετα, όχι για λαούς και για μάζες, αλλά για τον Παύλο, για τη Ρηνιώ, για την Ελένη, για το μαστρο-Στέφανο… τότε μονάχα οι άνθρωποι θα ξέρουν τι κοστίζει η ιστορία, τι κοστίζει η συμμετοχή» Χρόνης Μίσσιος (1930 − 2012)

«Αν δεν μοιράζονται τα βιώματα, χάνεται η ανθρώπινη διάσταση» Κώστας Νασίκας

Στο πλαίσιο του σεμιναρίου Αφήγηση Ζωής εδώ και 8 χρόνια:

• – γράφτηκαν χιλιάδες κείμενα που ετοιμάζονται να κυκλοφορήσουν σε βιβλίο,
• – δημοσιεύτηκαν κάποια από αυτά τα κείμενα σε ΜΜΕ,
• – αποτυπώθηκαν εμπειρίες και βιώματα από τους συμμετέχοντες,
• – Ανέβηκε θεατρική βιωματική παράσταση με κείμενα των συμμετεχόντων,
• – έγιναν συνεργασίες με πολιτιστικούς χώρους και εκδηλώσεις Αφήγησης Έργου-Ζωής με πρόσωπα των Γραμμάτων και των Τεχνών.

Αναλυτικά: εδώ

Κάποια από τα κείμενα που δημοσιεύτηκαν στο πλαίσιο του σεμιναρίου Αφήγηση ζωής:

• Το υποβρύχιο
• Η επανάσταση πνίγηκε
• Μαρτυρία: Γιατί δεν ήμουν παιδί, ήμουν αλλοδαπή
• Στη γλώσσα μιας ανύπαρκτης χώρας
• «Γ ο υ λ ί». Του Πέτρου Μακρή
• «Σεξουαλική διαπαιδαγώγηση»
• Στη μνήμη του Θανάση Τζαβάρα
• Πώς αποφάσισα να γράψω στο «Ημερολόγιο ενός ανέργου»
• Η Οφηλία διαμαρτύρεται στο μεγάλο δραματουργό Σαίξπηρ
• 2 σχεδόν χρόνια μετά το σεμινάριο Αφήγηση Ζωής
• Οι θύμησες που δεσμεύομαι να ξερνάω: Απ’ τη Σφαγή της Χίου μέχρι σήμερα
• Η πανοπλία και τα όπλα μου. Της Φωτεινής Βαρδή
• Αφήγηση ζωής στην κρίση… Ψάχνω για σπίτι. Ψάχνω για δουλειά.
• Το τριαντάφυλλο του Λόρκα σε μουσική Χατζιδάκι
• Εμείς επιλέγουμε πως θα ζήσουμε. Του Πέτρου Γαλιατσάτου
• Συμβάν – ανορθόγραφον – εις τον ηλεκτρικόν σιδηρόδρομον Πειραιώς – ΚηφισίαςΣυμμετέχοντες του σεμιναρίου είπαν για την εμπειρία τους:

«Αυτή τη φάση της ζωής μου, όταν θα τη σκέφτομαι μετά από χρόνια, θα λέω «πριν και μετά την αφήγηση ζωής».
Συνταρακτικό σεμινάριο.
Πήγαμε παντού στο παρελθόν, γράψαμε ένα νέο παρόν, είμαστε πιο κοντά στο μέλλον. […] Μαγική αίσθηση – απελευθέρωση κι επαναπροσδιορισμός. […]» Α.Κ.

***
«Κρυσταλία, σ’ ευχαριστώ πολύ γι’ αυτό το ταξίδι, βουτιά στο μέσα μας, στην παιδική ηλικία, τη μόνη μας πατρίδα, αλλά και τον πολύτιμο θησαυρό που βρίσκουμε εκεί για να συνεχίσουμε τη ζωή μας και την προσωπική μας ανάπτυξη.
Το σεμινάριο μού πρόσφερε πολλές γνώσεις και πληροφορίες για τον συγγραφικό μου εαυτό΄ ήταν όμως και ένα μοίρασμα εμπειριών και συναισθημάτων συγκίνησης. […] » Γ.Γ.

***
«[…] Το άγγιγμα ψυχής, οι μυστικοί δίαυλοι της επικοινωνίας, η προσφορά φιλίας, η γενναιοδωρία της γνώσης. Σας ευγνωμονώ και σας ευχαριστώ από τα βάθη της καρδιάς μου. Ιδιαίτερα εσένα Κρυσταλλία, που πάνω στις φτερούγες σου μάς βοήθησες να κάνουμε αυτή την υπέροχη πτήση.» Α.Σ.

***
«[…] νιώθω πως επιτέλους έμαθα καινούρια πράγματα και επανανοηματοδοτώ τον εαυτό μου!» Α.Κ.

***
Αριάδνη Λαδά, στιχουργός: […] Σε αυτή την κατεύθυνση με βοήθησε πολύ το σεμινάριο της Κρυσταλίας Πατούλη: Στο να εμπιστεύομαι αυτό που με κατοικεί, να μην το φοβάμαι και να του ανοίγομαι […] Περισσότερα: εδώ

***
Για την Κρυσταλία

***
«Πολύ συμπυκνωμένη και ουσιαστική εμπειρία. Έξι άγνωστες μεταξύ μας γυναίκες συναντηθήκαμε μέσα από τα κείμενά μας. Αισθάνομαι ότι η «αφήγηση ζωής» https://afigisizois.wordpress.com/about/ θα συνεχίσει να έχει επίδραση μέσα μου και να απελευθερώνει κομμάτια της ζωής μου γνωστά και δουλεμένα αλλά που τακτοποιούνται με έναν πιο οριστικό τρόπο μέσα μου.
Κρυσταλία είσαι ένας χείμαρρος συναισθημάτων, αυθεντικός άνθρωπος και μάχιμη μέχρι το τέλος για τα πιστεύω σου. Χάρηκα πολύ και πιστεύω ότι δεν θα χαθούμε» Μ. 13/12/2015

***
«Δεν πίστευα ότι θα κάνω το σεμινάριο. Τώρα δεν πιστεύω ότι τελείωσε.
Σ’ ευχαριστώ Κρυσταλία για την επιμονή σου, για την αμεσότητα, για την καθοδήγηση.
Σου εύχομαι καλή δύναμη και καλή συνέχεια!
Ελπίζω να ακολουθήσω το νήμα και να προχωρήσω!» Α.

***
«Υπάρχει πάντα
στην παιδική μας ηλικία
μια στιγμή
που ανοίγει μια πόρτα
και μπαίνει το μέλλον»
Γκράχαμ Γκρην

***
«Ξεκινώντας πριν δύο μήνες απλά είπα ότι επιτέλους θα κάνω μια αρχή για να γράψω ένα βιβλίο…
Έμαθα πολλά πράγματα για τον συγγραφικό εαυτό μου και σε ευχαριστώ για την καθοδήγηση. Νομίζω ότι αυτό το ταξίδι θα συνεχιστεί…» Κ.

***
Με ένα μολύβι στο χέρι και ένα χαρτί, μου μοιάζει πολύ, ίδιος με μένα είναι, όμως τρέχει πάντα μπροστά από μένα και δεν τον φτάνω. Άλλοτε με ξαφνιάζει, άλλοτε με τρομάζει. Με τραβάει σαν μαγνήτης. Θέλω να τον φτάσω, να συναντηθώ μαζί του. Μπαίνω με φόρα κι εγώ, μετά απ´ αυτόν, στο θεοσκότεινο σπήλαιο.
Δίπλα μου η Κρυσταλία, με έναν φακό στο χέρι, με οδηγεί. Φωτίζει σημεία. Έναν σταλακτίτη εδώ, έναν σταλαγμίτη εκεί, πιο μέσα μου δείχνει το παγωμένο νερό που βαθαίνει συνεχώς, σηκώνω όλο και πιο ψηλά το παντελόνι μου, να μη βραχεί, το δέρμα στους μηρούς μου σφίγγει, η ανάσα μου κόβεται…
Βγαίνω απ´ το σπήλαιο. Εκείνος είναι πάντα μπροστά. Μπορεί και να μην συναντηθούμε ποτέ. Όμως τώρα, κάτω από τον καυτό ήλιο, το βρεγμένο μου παντελόνι με δροσίζει. Φιλιά πολλά, Α.

***
Ποτέ πριν δεν συμμετείχα σε ομάδα που να μου δώσει τόσα… Άννα

***
«Με πολύ αγάπη και με τις μεγαλύτερες ευχαριστίες για το λιθαράκι που έβαλες στο δρόμο προς την αυτοπραγμάτωσή μας.» P.

***
«Το σεμινάριο της Δημιουργικής Γραφής ήταν μια πλούσια εμπειρία σε γνώση, αυτοαποκάλυψη, συναισθήματα, αποδοχή. Η καθαρή ματιά, η ενθάρρυνση, η ευαισθησία και η γενναιοδωρία της Κρυσταλίας καθ’ όλη τη διάρκειά του κράτησαν το ενδιαφέρον μου αμείωτο.» Κ.

***
Τελικά 2 σχεδόν χρόνια μετά το σεμινάριο Αφήγηση Ζωής, διαπιστώνω ότι το πιο σημαντικό που κατάφερες Κρυσταλία είναι ότι μας έκανες να γράφουμε (θυμήθηκα την άσκηση αυτή που είχα γράψει, καθώς η μητέρα μου πρόσθεσε μια splatter λεπτομέρεια, που την αφηγούμαι μόνο κατόπιν παραγγελίας!). Κ.Κ.

***
«Κάθε τι μια φορά, μια φορά μόνο. Και μεις μια φορά μόνο. Δεύτερη ποτέ… Μα αυτή η μια φορά για νά ‘χει υπάρξει, μια φορά μόνο γήινη, για νά ‘χει υπάρξει… δεν είναι κάτι που παίρνεται πίσω… Eliot. Ευχαριστώ από καρδιάς γι’ αυτό το ταξίδι!!!» Ε.

***
«Κρυσταλία, μού αποκρυστάλλωσες πολλά πράγματα και γι’ αυτό σ’ ευχαριστώ! Στο επανιδείν!» Κ.

***
«Ένα μεγάλο ευχαριστώ στην Κρυσταλία, γυναίκα, επαγγελματία, άνθρωπο, που με τον δικό της τρόπο τάραξε τα θεμέλια της ζωής μου, και με οδήγησε στο δρόμο ολικής αναδόμησης της ψυχής μου, της ζωής μου. Σ’ ευχαριστώ ειλικρινά.» Α.

***
«Μόνο αυτό θα πω, σ’ ευχαριστούμε για ότι μας έδωσες και για ότι μας έκανες να δώσουμε. Θα μας λείψεις.» Χ.

 ***
«… το σεμινάριο με έκανε πιο ήρεμη και πιο χαρούμενη! Υποψιάζομαι ότι γ’ αυτό ευθύνεσαι εσύ κατά πολύ. Άνοιξε το μυαλό μου, αισθάνθηκα πολύ καλύτερα και εκφράστηκα πιο ελεύθερα! Σ’ ευχαριστώ πολύ, πραγματικά με βοήθησες.» Με αγάπη Σ.

 ***
«Κρυσταλία μας, είσαι γυναίκα γεμάτη πάθος. Πάθος όταν μιλάς, πάθος όταν τα παίρνεις, πάθος, πάθος. Δύναμη, ευαισθησία και γνώση. Σ’ ευχαριστώ για όσα μας χάρισες, μας έμαθες, μας βοήθησες και ανακαλύψαμε για τον «συγγραφικό» μας εαυτό. Το όνομά σου δεν είναι τυχαίο. Θα μπορούσαν επίσης να σε λένε Πολύτιμη. Είσαι πολύ ιδιαίτερος άνθρωπος γιατί είσαι μοναδικά αυθεντική, και ας μου την είπες πριν από λίγο! Κι είσαι και γαμώ όταν τα παίρνεις και γκαζώνεις! Γουστάρω τρελά που δεν αυτοφιμώνεσαι! Ευχαριστώ για όλα.» Μ.

 ***
«Είναι φορές που η τύχη σε φέρνει σε πράγματα που σου αλλάζουν την οπτική στη ζωή, κι αν σκεφτόσουν πως πρέπει να αλλάξεις, μέσα ααπό αυτό καταλαβαίνεις το γιατί. Αυτό συνέβη στο σεμινάριό σου Κρυσταλία και σε ευχαριστώ πολύ γι αυτό. Με αγάπη.» Π.

 ***
«Μέχρι τώρα τις παιδικές αναμνήσεις μου τις έφερνα στην επιφάνεια του μυαλού μου ή από τυχαίες κουβέντες με την οικογένεια ή σπανίως από όνειρα στον ύπνο μου. Στο σεμινάριο ασχολήθηκα μετά από χρόνια, πιο συνειδητά με αυτές, και βρήκα ξανά τον παιδικό μου εαυτό που αν και χάθηκε στη σκόνη του χρόνου, συνδέεται και θα συνδέεται με τον παρόντα εαυτό μου. Σε ευχαριστώ για την εμπειρία Κρυσταλία. Με αγάπη.» Α.

 ***
«Σε μια πολύ σημαντική στιγμή της ζωής μου, το σεμινάριο μου έδωσε έμπνευση, δύναμη, και ξεκλείδωσε τα συναισθήματά μου. Μίκρυνε η «μαύρη τρύπα» και έλαμψε το φως! Ευχαριστώ πολύ Κρυσταλία! Με βοήθησες να μεγαλώσω λίγο την καρδιά μου!» Κ.

 ***
«Σ’αγαπώ. Σ’ Ευχαριστώ για όλα και η φαντασία μας να έχει πάντα ορατότητα…» Δ.

 ***
«Μια βόλτα είναι η ζωή

στο άγνωστο τραβάμε

Δεν ξέρω αν θέλω να ξεχνώ

ή θέλω να θυμάμαι.

Μια βόλτα είναι η ζωή

Μια ονειροπαγίδα.

Όσ’ απ’ τον κόσμο δεν θα δω,

Στα μάτια σου τα είδα.

Καλά ταξίδια και να συνταξιδέψουμε μαζί ξανά!» Α.

 ***
«…Με σπρώχνεις εμπρός και σ’ αγαπώ γι’ αυτό.» Δ.

 ***
«Ευχαριστώ που μου έδειξες το δρόμο να βρω την ψυχή μου! Σ’ αγαπώ.» Τ.

***
«Είναι ο άνθρωπος από τον οποίο πήρα τόσα πολλά πράγματα, μέσα σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα. Μου αρέσουν ο αυθορμητισμός της, ο τρόπος με τον οποίο μεταδίδει τη γνώση της, ότι τη μοιράζεται απλόχερα, ο τρόπος με τον οποίο «έχτισε» μια πολύ δεμένη ομάδα. Και ότι καταφέρνει να ισορροπεί με μαεστρία ανάμεσα στο ρόλο της δασκάλας και του μαθητή… Της εύχομαι ότι καλύτερο! Κρυσταλία, σ’ ευχαριστώ για όλα!» Μ.

 ***
«Κρυσταλία, πηγή, νερό, διάφανη, κρύσταλλο, φωτεινή, γυαλάκι στα βότσαλα, ψυχοβγάλτης(με την καλή έννοια).» Ευχαριστώ!!! A.

***
«Νιώθω εμπιστοσύνη σε αυτόν τον έφηβο. Έτσι την βλέπω την Κρυσταλία. Μου τη σπάει που είναι πιο αντράκι, μερικές φορές, απ’ ότι γυναίκα, αν και από τότε που την έζησα περισσότερο στις συναντήσεις μας, βλέπω ότι είναι τρυφερός άνθρωπος. Μου αρέσει όταν ζητάει πράγματα να της δώσεις. Δεν μπορείς να της αρνηθείς. Έχει κόλπο μαγικό.» Α.

 ***
«Κρυσταλία μου, αν και γνωριζόμαστε πολλά χρόνια, στο σεμινάριο έμαθα μια πλευρά σου που δεν γνώριζα. Αυτή της αγωνίστριας και της ιδεαλίστριας που παλεύει και προσφέρει ανιδιοτελώς. Θέλω να σου εκφράσω το βαθύ θαυμασμό μου και τις ευχαριστίες μου για όσα μας έμαθες. Με αγάπη.» Ε.

 ***
«Κρύσταλ, είσαι μέσα στην καρδιά  και στην ψυχή μου. Νιώθω ότι σε γνωρίζω χρόνια. Ευχαριστώ για όσα με έμαθες και αποκάλυψες για τον εαυτό μου.» Π.

 ***
«Κρυσταλία, είσαι όντως κρυστάλλινη και ήσουν για μένα μία απρόσμενη ευχάριστη έκπληξη! Μας έδωσες πολλά και ίσως περισσότερα απ’ ότι χρειάζεται. Σ’ αγαπώ και σε φιλώ.» Δ.

***
«Πρόσφατα κυκλοφόρησε το βιβλίο «Ημερολόγιο ενός ανέργου». Έχει και τη δική μου ιστορία μέσα… και γι’ αυτό ευχαριστώ την Κρυσταλία Πατούλη που με δίδαξε να μη φοβάμαι να γράφω όσα αισθάνομαι, πόσο μάλλον όταν έχουν διυλιστεί απ’ το πετσί μου…» – Πώς αποφάσισα να γράψω στο «Ημερολόγιο ενός ανέργου» Μαρτυρία

***
«Κι εμείς ευχαριστούμε για όλα.
Για τους ανθρώπους που γνωρίσαμε
Για τις δυνατότητες που ανακαλύψαμε
Για τα φώτα που μας άναψες
Για τα ερεθίσματα που πήραμε

Μα πάνω απ’ όλα, ευχαριστούμε
για τα αστέρια που μας έμαθες πώς να τα μετράμε
και κυρίως να τα ονοματίζουμε

Το ταξίδι δεν τελειώνει Εδώ
Στην Ιθάκη ή στην Αίγινα
Χάρηκα που σας γνώρισα όλους και μοιραστήκαμε τα… ασυνείδητά μας !»
Σας στέλνω όλη μου την Αγάπη
Καλό καλοκαίρι, Χρήστος

***
«Στα 37 μου πήρα μία μεγάλη απόφαση. Αποφάσισα ότι είχε έρθει η ώρα να αλλάξω. Ήταν η κατάλληλη στιγμή για να φτιάξω έναν νέο εαυτό, τελείως διαφορετικό από αυτόν που ήμουν μέχρι τότε.Μετά από δύο χρόνια άρχισα να παρακολουθώ ένα σεμινάριο γραφής στο Μικρό Πολυτεχνείο με τίτλο «Aφήγηση Zωής» και εισηγήτρια-συντονίστρια την Κρυσταλία Πατούλη. Αυτή ήταν η αφετηρία…» –  Εμείς επιλέγουμε πως θα ζήσουμε. Του Πέτρου Γαλιατσάτου

***
«Αφιερωμένο στη μέντορα μου Κρυσταλία Πατούλη

Γραφή

Μια περιπέτεια χαρτογράφησης των εσωτερικών μας υδάτων .

Μέσα τους πλέουμε στη βιωτή μας με συντροφιά την αντάρα τους ή την απόλυτη σιγή τους.

Με τη γραφή σαγηνεύουμε το μέσα μας μυστικό κόσμο να μας παραδοθεί.

Στα κελεύσματα της πένας αργοσαλεύουν αίσθητες ναρκωμένες από τους καιρούς της αμεριμνησίας μας.

Γράφω  γιατί η τυφλή φωνή αναδύεται από τα βάθη του ανήλιαγου Είναι και πάνω στους δρόμους του χαρτιού ντύνεται λέξεις και αποκαλύπτεται άλλοτε με ρεαλισμό και άλλοτε με τα σύμβολα της τα τόξα και τα βέλη της.»

Σ ευχαριστώ Φ.

υγ. Μου έσκασε σαν φωτοβολίδα σήμερα το πρωί καθώς όλο τον καιρό σκεφτόμουν τί να σου γράψω για το τί αποκόμισα από το σεμινάριο. Βάλε το Φ για να το θυμάμαι.
***
Αντί αποχαιρετισμού (από την Ευδοκία)
***
Όχι Αντίο, εις το επανιδείν… (από τη Γιωργία)ο
***
«Να, αυτό το δένδρο, μάλλον αυτές οι ρίζες του δένδρου εκφράζουν το νόημα της δουλειάς σου …Να ανθίζουν πάντα σε σένα και στους γύρω σου Κρυσταλία μου για χρόνια χρόνια πολλά και κρυστάλινα! Σου στέλνω όλη μου την αγάπη και με το καλό να ξανασυναντηθούμε» K.Τ.
***
Λίγο ακόμα να σηκωθούμε
λίγο ψηλότερα…
Είσαι ευλογημένη
Σ’ ευχαριστώ
Γ.Π. Διαμαντής
—

«Κι όχι να πεις πως σήμερα δεν κουβεντιάζουν οι άνθρωποι –λόγια, άλλο τίποτα, άφθονα λόγια– μα δε συνομιλούν, δε λένε τίποτα δικό τους, προσωπικό, ιδιωτικό, ιδιαίτερο (και γι’ αυτό καθολικό), μόνο λόγια, ξένα, μηχανικά, δημοσιογραφικά, γενικού ενδιαφέροντος, μεγάλοι τίτλοι εφημερίδων, γιατί, πράγματι, ξεφυλλίζουν πολλές εφημερίδες διαβάζοντας μόνον τα κεφαλαία γράμματα και τα εγκλήματα και τις αυτοκτονίες, ακούν επίσης τις ειδήσεις των 9 ή και των 12 απ’ την τηλεόραση (έγχρωμη τώρα) – άνθρωποι επαρκώς ενημερώμενοι, πολύ π α ρ ό ν τ ε ς (εδώ και σήμερα), κι εντελώς α π ό ν τ ε ς απ’ τον εαυτό τους, απ’ το παρελθόν τους, το μέλλον τους και, φυσικά, απ’ το παρόν τους, μακριά απ’ τους άλλους…» Γιάννης Ρίτσος

«Γι’ αυτό γράφω. Γιατί με γοητεύει να υπακούω σ’ αυτόν που δε γνωρίζω, που είναι ο εαυτός μου ολάκερος, όχι ο μισός – που ανεβοκατεβαίνει τους δρόμους και «φέρεται εγγεγραμμένος στα μητρώα αρρένων του Δήμου». Είναι σωστό να δίνουμε στο άγνωστο το μέρος που του ανήκει· να γιατί πρέπει να γράφουμε […] Κι ότι δεν υπάρχει χρυσόμαλλο δέρας είναι ψέματα· ο καθένας από μας είναι το χρυσόμαλλο δέρας του εαυτού του» Οδυσσέας Ελύτης

Πώς ο Γιάλομ έφτασε να γίνει Έλληνας;

«Από καιρό σε καιρό ξαναδιαβάζω Ντίκενς, έναν συγγραφέα που κατείχε πάντα κεντρική θέση στο δικό μου πάνθεον των λογοτεχνών. Πρόσφατα το μάτι μου έπεσε πάλι σ’ ένα εκπληκτικό απόσπασμα από την Ιστορία δύο πόλεων: “Επειδή, καθώς φτάνω όλο και πιο κοντά, όλο και πιο κοντά στο τέλος, ανακαλύπτω πως πορεύομαι σε κύκλο, πλησιάζοντας ολοένα πιο κοντά στην αρχή. Μοιάζει να είναι ένας τρόπος εξομάλυνσης και προετοιμασίας του δρόμου. Την καρδιά μου αγγίζουν τώρα πολλές αναμνήσεις που είχαν από πολύ καιρό αποκοιμηθεί”.

Με συγκινεί πάρα πολύ αυτό το απόσπασμα: Πραγματικά, καθώς πλησιάζω στο τέλος, ανακαλύπτω πως πορεύομαι σε κύκλο, πλησιάζοντας ολοένα πιο κοντά στην αρχή. Οι αναμνήσεις των θεραπευόμενων πυροδοτούν τώρα συχνότερα τις δικές μου, η δουλειά που κάνω μαζί τους προς το δικό τους μέλλον προσκαλεί και ανακινεί το δικό μου παρελθόν και διαπιστώνω πως επισκέπτομαι ξανά την ιστορία μου».

Το παραπάνω είναι απόσπασμα από το νέο  -και όπως ο ίδιος αναγγέλλει- τελευταίο αυτοβιογραφικό βιβλίο του Ίρβιν Γιάλομ, «Αυτό ήταν η ζωή; Τότε άλλη μια φορά!», που μόλις κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Άγρα, (Κεφ. «Κλείνοντας τον κύκλο», Μετάφραση: Ευαγγελία Ανδριτσάνου, σελ. 28).

Σ’ αυτό το νέο άκρως αυτοβιογραφικό βιβλίο του, ο Γιάλομ ανοίγει διάπλατα τις πόρτες της ζωής του -προσωπικής και επαγγελματικής- και την αναβιώνει βήμα βήμα για να την αφηγηθεί εις βάθος, στον εαυτό του και σε μας. Αυθεντικό, ψυχοθεραπευτικό και σίγουρα υπαρξιακό βάθος.

Όταν διάβασα και την τελευταία του σελίδα και σκέφτηκα να μοιραστώ τις εντυπώσεις μου, ως ελάχιστη έκφραση ευγνωμοσύνης για όσα μου έχει χαρίσει το έργο του, ο νους μου πήγε στο βιβλίο του «Το δώρο της ψυχοθεραπείας» που κάποια στιγμή αναφέρει το «Παράθυρο Jo-Harry» για τις τέσσερις πλευρές του εαυτού μας: Τον Δημόσιο(που είναι γνωστός και σε μας και στους άλλους), τον Τυφλό(που είναι γνωστός στους άλλους αλλά όχι σε μας), τον Κρυφό(που είναι γνωστός σε μας αλλά όχι στους άλλους), και τον Άγνωστο(που δεν είναι γνωστός σε κανέναν). Ο Γιάλομ έλεγε σε εκείνο το βιβλίο, ότι η ψυχοθεραπεία είναι ουσιαστικά η προσπάθεια να μεγαλώσουμε τον Δημόσιο εαυτό μας, και μεγαλώνοντάς τον να μικραίνουμε συγχρόνως όλο και περισσότερο τους άλλους τρεις.

Ο Ίρβιν Γιάλομ, σ’ αυτό το τελευταίο -όπως ο ίδιος αναγγέλλει- βιβλίο του, γίνεται το ιδανικότερο παράδειγμα της ίδιας εκείνης διατύπωσής του. Εξερευνεί την εξέλιξη του Δημόσιου εαυτού του, ο οποίος ολοένα μεγάλωνε, όχι όμως καταργώντας τους άλλους τρεις σαν σε λοβοτομή, αλλά ανασυνθέτοντάς τους σε κάτι άλλο, δημιουργικό, μέσα στη ζωή, φωτίζοντάς τους, βγάζοντάς τους από το σκοτάδι της στείρας άγνοιας ή κρυψίνοιας.

Πώς γεννήθηκε μέσα του η ενσυναίσθηση, πώς μια ζωή αναζητούσε μάταια έναν μέντορα, πώς από παιδί έκλεινε τον έναν κύκλο για να μεταβεί σε έναν νέο, για να εξελιχθεί σε αυτό που είναι σήμερα; Πού γεννήθηκε, πώς μεγάλωσε, πώς αποφάσισε να σπουδάσει Ιατρική, ψυχιατρική, να ανακαλύψει, να ερευνήσει και να δημιουργήσει, έναν νέο τρόπο διεργασίας των ψυχοθεραπευτικών ομάδων. Πώς αποφάσισε να εντρυφήσει στον υπαρξισμό, να ασχοληθεί με τη φιλοσοφία και τη λογοτεχνία. Ποια ήταν η πρώτη του ασθενής; Και πώς κατάφερε να μείνει με την γυναίκα του τη Μαίριλυν τόσα χρόνια δημιουργώντας αυτή την πολυμελή οικογένεια, με τέσσερα παιδιά και οκτώ εγγόνια;

Πώς αλήθεια μπόρεσε να φτιάξει αυτό το νέο μοντέλο ομαδικής ψυχοθεραπείας με διάδραση, αυθεντικότητα και αυτοαποκάλυψη του θεραπευτή, ή με εστίαση σε αυτό που συμβαίνει στο «εδώ και τώρα», όταν οι ψυχοθεραπευτικές ομάδες δεν υπήρχαν καν στη μορφή που είναι σήμερα; Πώς διάλεξε να αφιερωθεί στην υπαρξιακή ψυχοθεραπεία, να γίνει ο σημαντικότερος σύγχρονος υπαρξιστής, και να μελετήσει φιλοσοφία και λογοτεχνία; Πώς έφτασε να γράψει ο ίδιος λογοτεχνία; Πώς για την ακρίβεια έλαμψε μέσα του η έμπνευση –από το ασυνείδητό του- να γράψει το «Όταν έκλαψε ο Νίτσε» που έχει μεταφραστεί σε δεκάδες χώρες, ή ποια ιδέα πυροδότησε τη συγγραφή των βιβλίων του: «Στο ντιβάνι», «Η μάνα και το νόημα της ζωής», «Ο δήμιος του έρωτα», «Το δώρο της ψυχοθεραπείας», «Η θεραπεία του Σοπενάουερ», «Το πρόβλημα Σπινόζα», και τόσα άλλα;

Και, τέλος, πώς έφτασε να γίνει Έλληνας, σύμφωνα με τα λεγόμενά του; Σε ένα ομότιτλο κεφάλαιο του βιβλίου, ο Γιάλομ αφηγείται τα πάντα γι’ αυτό και κλείνοντας γράφει: «Είναι τόσο πολλές οι τρομακτικές και θλιβερές ειδήσεις στον κόσμο σήμερα που σε όλους μας προκαλούν κόπωση και μούδιασμα, ωστόσο κάθε φορά που κάποιος παρουσιαστής ειδήσεων αναφέρει την Ελλάδα, η Μαίριλυν κι εγώ στήνουμε πάντα αυτί. Πάντα θα αισθάνομαι ένα είδος θαυμασμού για τους Έλληνες και ευγνωμοσύνη που με θεωρούν κάτι σαν επίτιμο πολίτη της χώρας τους».

Είμαι από εκείνους τους τυχερούς που έχω διαβάσει όλα τα βιβλία του που κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Άγρα. Η επίγνωση, η σοφία και η γενναιοδωρία αυτού του παγκόσμιου υπαρξιστή φιλόσοφου και ψυχοθεραπευτή όλης της τραυματισμένης μας ανθρωπότητας, θα έλεγα ότι περισσεύει στην κάθε του –τόσο μα τόσο- προσγειωμένη λέξη. Είναι τόσο παρών σε κάθε ιστορία του, μυθοπλαστική ή πραγματική σε τέτοιο βαθμό, που ο τίτλος του νέου του βιβλίου «Αυτό ήταν η ζωή; Τότε άλλη μια φορά!» είναι μάλλον λίγος για να περιγράψει πόσες πραγματικά ζωές έχει ζήσει.

Όπως αναφέρει ο ίδιος στις σελίδες του νέου του βιβλίου:

«Ναι, λέω, «η αυτοδημιουργία είναι πηγή μεγάλης περηφάνιας, αλλά γεννά και το αίσθημα ότι δεν έχουμε θεμέλια. Γνωρίζω πολλά χαρισματικά παιδιά μεταναστών που νιώθουν σαν τα νούφαρα στο βάλτο – πανέμορφα λουλούδια, αλλά χωρίς βαθιές ρίζες.» (Κεφ. Αναζητώντας έναν μέντορα, σελ. 15).

«Είμαι πρωτάρης στα ογδονταπέντε και, όπως ο Χάουαρντ, δεν έχω αποδεχτεί ότι είμαι γέρος. Μερικές φορές δέχομαι την ιδέα ότι η απόσυρση θα έπρεπε να είναι μια περίοδος ξεκούρασης και γαλήνης, μια περίοδος στοχασμού με ικανοποίηση. Αντιλαμβάνομαι όμως συγχρόνως ότι υπάρχουν μερικά ανυπόταχτα συναισθήματα από τα πρώιμα χρόνια της ζωής μου, τα οποία συνεχίζουν να προκαλούν αναταράξεις και απειλούν να αναδυθούν στην επιφάνεια, αν κόψω ταχύτητα.

Νωρίτερα ανέφερα μερικές φράσεις του Ντίκενς: «Επειδή καθώς φτάνω όλο και πιο κοντά, όλο και πιο κοντά στο τέλος, ταξιδεύω σ’ έναν κύκλο που πλησιάζει, όλο και πλησιάζει στην αρχή». Τα λόγια αυτά με στοιχειώνουν. Νιώθω όλο και περισσότερο κάποιες δυνάμεις να με σέρνουν προς την αφετηρία μου. Τις προάλλες πήγα με την Μαίριλυν στο Factory Festival των FoolsFury στο Σαν Φρανσίσκο –μια διοργάνωση την οποία πραγματοποιεί κάθε δύο χρόνια η ομάδα του γιού μου του Μπεν- όπου είκοσι μικρές θεατρικές ομάδες από όλη τη χώρα παρουσίασαν τη δουλειά τους. Πριν την παράσταση σταματήσαμε να φάμε κάτι πρόχειρο στο Wise Sons, ένα μικρό εβραϊκό φαγάδικο που μοιάζει να έχει βγει απευθείας από την Ουώσινγκτον της δεκαετίας του 1940, από την παιδική μου ηλικία. Οι τοίχοι του είναι σχεδόν καλυμμένοι από οικογενειακές φωτογραφίες –ομάδες από φοβισμένους εκφραστικούς πρόσφυγες με μεγάλα μάτια, που έφταναν στο νησί Έλλις από την Ανατολική Ευρώπη. Οι φωτογραφίες με καθήλωσαν. Έμοιαζαν στις φωτογραφίες της δικής μου ευρύτερης οικογένειας. Είδα ένα θλιμμένο αγόρι, που θα μπορούσα να ήμουν εγώ, να κάνει την ομιλία του στο Μπαρ Μιτσβά του. Είδα μια γυναίκα που αρχικά νόμισα ότι ήταν η μητέρα μου. Ένιωσα μια ξαφνική –και πρωτόγνωρη- θέρμη τρυφερότητας και αισθάνθηκα ντροπή και ενοχή που έχω αναφερθεί επικριτικά σ’ εκείνην σ’ αυτό εδώ το βιβλίο. Όπως η μητέρα μου, έτσι και η γυναίκα της φωτογραφίας φαινόταν αμόρφωτη, τρομαγμένη, άνθρωπος του μόχθου που το μόνο που έκανε ήταν να προσπαθεί να επιβιώσει και να μεγαλώσει την οικογένειά της σε μια καινούργια ξένη κουλτούρα. Η ζωή μου ήταν τόσο πλούσια, τόσο προνομιούχα, τόσο ασφαλής – σε μεγάλο βαθμό χάρη στο μόχθο και στη γενναιοδωρία της μητέρας μου. Καθόμουν λοιπόν σ’ εκείνο το φαγάδικο κι έκλαιγα κοιτάζοντας τα μάτια της γυναίκας και τα μάτια όλων εκείνων των προσφύγων. Έχω ζήσει μια ζωή εξερευνώντας, αναλύοντας και ανακατασκευάζοντας το παρελθόν μου, τώρα όμως συνειδητοποιώ ότι υπάρχει μέσα μια κοιλάδα δακρύων και πόνου από τα οποία ίσως να μην απαλλαγώ ποτέ.». (Κεφ. «Πρωτάρης στα γηρατειά», σελ. 470-471).

Δεν θα ξεχάσω στη ζωή μου ποτέ, όταν ο Ίρβιν Γιάλομ είχε έρθει στην Ελλάδα (στο βιβλίο αυτό, αφιερώνει δύο κεφάλαια για την Ελλάδα, και το ένα αναφέρεται και σε αυτήν την εκδήλωση) για να μιλήσει στο Μέγαρο Μουσικής. Οι χιλιάδες άνθρωποι που κατέκλυσαν το Μέγαρο, από νωρίς, δεν χωρούσαν να μπουν στην προκαθορισμένη αίθουσα της εκδήλωσης. Άνοιξαν λοιπόν εκτάκτως και άλλες δύο αίθουσες οι οποίες γέμισαν ασφυκτικά κι εκείνες, και αναμετέδιδαν την ομιλία του από την κεντρική αίθουσα σε μια μεγάλη οθόνη. Καθόμουν στο πάτωμα –αφού δεν υπήρχαν θέσεις- σε μία από αυτές τις δύο αίθουσες, και ήμουν τυχερή γιατί υπήρχαν πολλοί που δεν μπόρεσαν να περάσουν ούτε σ’ αυτές. Δεν θυμάμαι τίποτα άλλο από όλη την ομιλία του, γιατί αυτό που έγινε στο τέλος επιβλήθηκε σε όποια άλλη ανάμνηση μπορεί να υπήρχε. Η τελευταία ερώτηση προς τον Γιάλομ, ήταν αν πίστευε στο Θεό. Εκείνος απάντησε: «Αν ρωτάτε εμένα, όχι, δεν πιστεύω πως υπάρχει». Και τότε απλώθηκε ενός λεπτού σιγή, που μου φάνηκε σαν αιωνιότητα. Δεν ακούστηκε ούτε ένας πνιχτός βήχας από τους χιλιάδες ακροατές και στις τρεις αίθουσες του Μεγάρου, ούτε ένα κούνημα καρέκλας, ούτε ένα σύρσιμο υφάσματος πάνω στα καθίσματα. Μόνο άκρα σιωπή.

Dear Dr. Yalom, we thank you for all!

Αυτό ήταν η ζωή; Τότε άλλη μια φορά!, Άγρα 2018, 488 σελ.

Στη μακρόχρονη καριέρα του ο Ίρβιν Γιάλομ ασχολήθηκε με τη διερεύνηση της ζωής των άλλων. Στο βιβλίο «Αυτό ήταν η ζωή; Τότε άλλη μια φορά!: Αναμνήσεις ενός ψυχίατρου», την αυτοβιογραφία του, που από καιρό την περιμέναμε, στρέφει το θεραπευτικό βλέμμα του στον εαυτό του, εξετάζει τις σχέσεις που τον διαμόρφωσαν και σκιαγραφεί το πρωτοποριακό του έργο, για το οποίο έγινε διάσημος.

Παιδί Ρωσοεβραίων μεταναστών, ο Γιάλομ μεγάλωσε σε μια εργατική γειτονιά της Ουώσινγκτον. Θέλοντας να ξεφύγει από τα όριά της, έβαλε σκοπό να γίνει γιατρός. Η ανέλιξή του ήταν εντυπωσιακή: Ο Γιάλομ μοιράζεται με τους αναγνώστες το ξεκίνημά του στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ, εν μέσω των πολιτισμικών ζυμώσεων και ταραχών της δεκαετίας του 1960, τη στροφή του στη συγγραφή λογοτεχνικών έργων, για να διερευνήσει σε μεγαλύτερο βάθος την ανθρώπινη ψυχή, και την εξέλιξή του σε συγγραφέα παγκόσμιου βεληνεκούς.

Στην αυτοβιογραφία του παρακολουθούμε επίσης πώς ο Γιάλομ διαμόρφωσε την πρωτοποριακή του προσέγγιση στην ομαδική ψυχοθεραπεία και πώς εξελίχθηκε στον σημαντικότερο σύγχρονο υπαρξιακό ψυχοθεραπευτή, αντλώντας από τη σοφία μεγάλων στοχαστών όλων των εποχών. Ανακαλύπτουμε από πού εμπνεύστηκε τα βιβλία του που αγαπήθηκαν από το διεθνές αναγνωστικό κοινό, όπως ο Δήμιος του έρωτα και το Όταν έκλαψε ο Νίτσε, όπου η σύνθεση ψυχολογίας και φιλοσοφίας οδήγησε σε μια νέα αποκαλυπτική κατανόηση της ανθρώπινης συνθήκης. Συνυφαίνοντας τις ιστορίες των πιο αξιομνημόνευτων ασθενών του με αφηγήσεις για προσωπικούς του έρωτες, διαβάσματα, περιπέτειες, απογοητεύσεις, οικογενειακές στιγμές και επαγγελματικές επιτυχίες, το βιβλίο «Αυτό ήταν η ζωή; Τότε άλλη μια φορά!: Αναμνήσεις ενός ψυχίατρου» ανοίγει στους αναγνώστες ένα παράθυρο στην οικογενειακή ζωή του Γιάλομ, στην επιστημονική και ψυχοθεραπευτική πορεία του και στη συγγραφή των βιβλίων που τον καθιέρωσαν.

Σε αυτό, το τελευταίο του βιβλίο, ο Γιάλομ αντλεί σοφία από ένα απόσπασμα του Καρόλου Ντίκενς: «Γιατί, καθώς πλησιάζω προς το τέλος, ο κύκλος κλείνει και πορεύομαι όλο και περισσότερο προς την αρχή». Ανατρέχει στο σημείο απ’ όπου ξεκίνησε και μας προσκαλεί να εξετάσουμε τη δική μας αφετηρία, προσφέροντας ίσως το μεγαλύτερο δώρο του στους αναγνώστες.

Για τους Έλληνες αναγνώστες, το βιβλίο παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον: Ο Γιάλομ αφιερώνει δύο κεφάλαια στην Ελλάδα και περιγράφει με λεπτομέρειες τις επισκέψεις του στη χώρα όπου ζουν οι περισσότεροι κατά κεφαλήν αναγνώστες του στον κόσμο.

Δημοσιεύτηκε: https://tvxs.gr/news/paideia/pos-o-gialom-eftase-na-ginei-ellinas

Σκέψεις για το σεμινάριο Αφήγηση Ζωής της Κρυσταλίας Πατούλη

«Είναι σίγουρα ένα σεμινάριο που άλλαξε τον τρόπο που αντιμετωπίζω την τέχνη μου […] θα συνιστούσα ανεπιφύλακτα το σεμινάριο αυτό σε οποιοδήποτε δημιουργό, από συγγραφείς, σκηνοθέτες έως και ζωγράφους»

Περισσότερα εδώ

Μαθήματα θανάτου και ζωής. Της Φωτεινής Τσαλίκογλου

Tvxs.gr

Αν οι θάνατοι που συναντήσαμε στη διάρκεια της ζωής μας σημαδεύουν το «είναι» μας, οι θάνατοι των παιδικών μας χρόνων αφήνουν το ανεξίτηλο ίχνος που μας συνοδεύει σε όλη μας τη ζωή. Ένα ίχνος που αναζωπυρώνεται καθώς βαδίζουμε στο τέλος της δικής μας ζωής.

Στο μυαλό μου σχηματίζεται ένα παράξενο ερώτημα: Πες μου ποιον θάνατο συνάντησες στα παιδικά σου χρόνια να σου πω ποιος είσαι.

Έχω την αίσθηση ότι, αναζητώντας τους θανάτους που συνάντησε ο Γιάλομ στα παιδικά του χρόνια, τον τρόπο που τους διατήρησε στη μνήμη, τους κατέγραψε και τους αφηγήθηκε, αντλούμε ένα πολύτιμο υλικό. Μαθαίνουμε αλλιώς ποιος είναι ο Γιάλομ. Ποιος είναι και πώς μέσα από αυτό που είναι αντιμετωπίζει το γεγονός της θνητότητας και του θανάτου του.

Μέσα από την αφήγηση των παιδικών θανάτων, κάπου εβδομήντα χρόνια μετά, διατηρούνται ανέπαφα η απορία, η έκπληξη, ο τρόμος, αλλά και η συμφιλίωση, η αποδοχή της θνητότητας. Οι συναντήσεις του Γιάλομ με τους θανάτους των παιδικών του χρόνων είναι σαν να μας λένε:
«Είμαστε φθαρτοί, ας ζήσουμε».

Η Στράιπυ, η γάτα στο μπακάλικο του πατέρα του, ήταν ο πρώτος θάνατος που έζησε. Χτυπημένη από αυτοκίνητο, ξαπλωμένη στο πεζοδρόμιο, με μια λεπτή γραμμή αίματος να κυλάει από το στόμα της. Πώς ένα παιδί αντιδρά σε αυτή τη σκηνή; Ο πεντάχρονος Γιάλομ δεν φεύγει τρομαγμένος. Δεν μένει βουβός κι ασάλευτος. Ακουμπάει πλάι στο κεφάλι της ένα βόλο μπιφτέκι. Εβδομήντα χρόνια μετά, οι λεπτομέρειες του θανάτου της γάτας διατηρούνται μέσα του, όπως ο ίδιος ομολογεί, με μια «υπερφυσική καθαρότητα». Στη μνήμη του διατηρεί ολοζώντανη την «παραλυτική αδυναμία» που ένιωσε.

Συλλογίζομαι την τροφή που έτεινε ο μικρός Γιάλομ. Την κίνηση του πεντάχρονου αγοριού προς το ακίνητο σώμα. Ένα κομματάκι τροφής που ταράζει το αμετάκλητο του θανάτου, ένα κομματάκι τροφής που υπονομεύει και προσπαθεί να καταστήσει ψεύτικη την αλήθεια του θανάτου. Η γάτα θα φάει. Η γάτα θα αναστηθεί. Δεν υπάρχει θάνατος. Πόσοι βόλοι τροφής έκτοτε επινοήθηκαν, εκπορεύτηκαν, κατασκευάστηκαν, κερδήθηκαν από τον Γιάλομ στη διάρκεια της ζωής του; Μέσα από το επάγγελμά του, τη στοργική κατανόηση του άλλου, την ακατάπαυστη μελέτη των σημαινόντων «άνθρωπος» και «ψυχισμός»;

Πόσο εκείνη η πρώτη, η αρχετυπική «παραλυτική αδυναμία» μπροστά στο θάνατο, στο διάβα της δημιουργικής ζωής του, κατευνάζεται και μετουσιώνεται; Υποχωρεί ή μήπως με άλλους όρους και άλλους τρόπους επαναλαμβάνεται, ανανεώνεται και επανέρχεται; Σε ποιο βαθμό το γεγονός της θνητότητας και η γνώση του επικείμενου θανάτου του δεν αναζωπυρώνουν εκείνη την παλαιά «παραλυτική αδυναμία» ενός μικρού παιδιού μπροστά στην νεκρή γάτα;

Από το νοσοκομείο του Πάλο Άλτο σήμερα ο Γιάλομ απευθύνεται στους ασθενείς του.
«Δεν θέλω να τους τρομάξω», υποστηρίζει.
Άλλωστε, πριν από δεκατέσσερα σχεδόν χρόνια έγραφε:
«Καθώς γερνάω, ανακαλύπτω το παρελθόν να με συνοδεύει ακόμα περισσότερο… να ολοκληρώνω τον κύκλο, να εξομαλύνω κάποια τραχιά σημεία της ιστορίας μου, να αγκαλιάζω όλα όσα με δημιουργήσαν και όλα όσα έγινα».

Εξομάλυνση, αγκάλιασμα, δημιουργία. Να είναι εδώ που κρύβεται το μυστικό; Το μυστικό της απάλυνσης της παραλυτική αδυναμίας που γεννά η εικόνα, η σκέψη του θανάτου; Ο βόλος τροφής που θα δώσεις στην ασάλευτη γάτα. Το παρελθόν ποτέ δεν χάνεται στ’ αλήθεια, μπορώ να το επισκέπτομαι κατά βούληση. Και τότε ίσως εκείνη, η πεθαμένη, ως διά μαγείας αναστηθεί. Όμως δεν υπάρχουν θαύματα. Το μόνο θαύμα στο οποίο πιστεύει ο Γιάλομ είναι το θαύμα της ζωής και της δημιουργίας.

Χαρακτηριστική είναι η σκέψη του Γουίλιαμ Φώκνερ στην οποία αναφέρεται:

«Ο στόχος κάθε καλλιτέχνη είναι να συλλάβει την κίνηση, που είναι ζωή, με τεχνητά μέσα να την κρατήσει ακινητοποιημένη, έτσι ώστε έπειτα από εκατό χρόνια, όταν την κοιτάζει ένας άγνωστος, να κινηθεί και πάλι».

Ο Φώκνερ με βοηθά να διευκρινίσω τον τρόπο που αντιλαμβάνομαι την προσφορά του Γιάλομ. Έτσι, παραφράζοντας το παραπάνω απόσπασμα, θα σημείωνα:

Ο στόχος του ψυχοθεραπευτή Γιάλομ είναι να συλλάβει το ακίνητο που κομίζει ο θάνατος, και να μεταμορφώσει την «παραλυτική αδυναμία», που αυτό το ακίνητο γεννά, σε κίνηση, σε ζωή, σε δημιουργία. Με άλλα λόγια, σε βόλο από μπιφτέκι μπροστά σε μια ακίνητα νεκρή γάτα. Όλη η ζωή του Γιάλομ προσδιορίζεται από αυτή την κίνηση της μεταμόρφωσης.

Αν αληθεύει ότι «δεν έχουμε παρά ένα καταφύγιο ενάντια στο θάνατο: να κάνουμε Τέχνη πριν από αυτόν», για τον Γιάλομ το καταφύγιο αυτό είναι η στοργική κατανόηση με την οποία περιβάλλει την ψυχοθεραπεία της ύπαρξης.

«Η ίδια η πράξη της δημιουργίας είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ανησυχία για το πεπερασμένο της ύπαρξης».

«Το να κοιτάξεις κατάματα το θάνατο διαλύει καθετί το μακάβριο».

Αυτές οι δύο φράσεις ανάμεσα σε ένα πλήθος άλλων είναι χαρακτηριστικές του γιαλομικού τρόπου να πλησιάζεις και να ατενίζεις το θάνατό σου.

«Κι έκαναν το φόβο του θανάτου οίστρο της ζωής», μας θυμίζει ο Εμπειρίκος αναφερόμενος στους Έλληνες. Ίσως ο Γιάλομ να μας προτρέπει σε μια άλλη στάση: Όχι στο φόβο, αλλά στη θλίψη για το πεπερασμένο της ζωής. «Κι έκαναν τη θλίψη του θανάτου οίστρο της ζωής».

[…] Μια λύπη και όχι ένας φόβος. Ο θάνατος, ένα ευτυχισμένο κλάμα.

*Απόσπασμα από το βιβλίο: Μαθήματα θανάτου και ζωής, της Φωτεινής Τσαλίκογλου που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη. (Σελ. 54-59).

Επιμέλεια – Tvxs: Κρυσταλία Πατούλη

Μαθήματα θανάτου και ζωής
Ο Γιάλομ στην Αθήνα

Κάθε άνθρωπος πρέπει να επιλέγει πόση αλήθεια μπορεί να αντέξει. Η απελπισία είναι το τίμημα που πληρώνει για να φτάσει κανείς στην αυτογνωσία.
Η ψυχοθεραπεία δεν είναι μια απλή διαχείριση της οδύνης. Δεν έχει να κάνει με ένα χάπι ή με έναν λόγο που επουλώνει την πληγή. Με την ύπαρξή μας έχει να κάνει. Με τις δυσκολίες που αυτή συναντά στο ταξίδι του «υπάρχειν». Ο Γιάλομ με τη ζωή και το έργο του μας δείχνει ότι η ψυχοθεραπεία είναι πριν από όλα μια στοργική βαθιά ανθρώπινη συνάντηση μεταξύ δύο προσώπων.
Το βιβλίο, με αφορμή μια παλαιότερη επίσκεψή του στην Αθήνα, αναφέρεται στα μαθήματα θανάτου και ζωής, που ακατάπαυστα και μέχρι σήμερα, στα ογδόντα εφτά του χρόνια, ο Γιάλομ εξακολουθεί να προσφέρει, θυμίζοντάς μας πως οφείλουμε να πάψουμε να ελπίζουμε σε ένα καλύτερο χθες, δίχως να παραιτηθούμε από την ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο.

Μια μικρή άγνωστη λύπη. Του Ηλία Γκότση

Tvxs.gr

Ο Ηλίας Γκότσης Κοινωνιολόγος – Οικογενειακός Ψυχοθεραπευτής & Επιστημονικά Υπεύθυνος Τμήματος Εκπαίδευσης ΟΚΑΝΑ, αφηγείται στην Κρυσταλία Πατούλη και το Tvxs.gr, τη δημιουργική εμπειρία –από την ιδέα μέχρι το τυπογραφείο- της συγγραφής του βιβλίου του «Μια μικρή άγνωστη λύπη» που μόλις κυκλοφόρησε από την εκδόσεις Αρμός.

«Το βιβλίο ξεκίνησε να γράφεται τον Αύγουστο του 2012, μέσα στην καρδιά  της κρίσης. Εκείνη η περίοδος χαρακτηριζόταν αφενός από τις μεγάλες διαδηλώσεις που είχαν προηγηθεί  ενάντια στα μνημόνια  και  οι οποίες αρχικά φάνηκε ότι θα αποτελούσαν μια συνέχεια της νεανικής εξέγερσης του 2008. Το 2012 ωστόσο είχε ήδη αρχίσει να διαφαίνεται η επερχόμενη ήττα των κινημάτων  και των  αφηγήσεων που προσπαθούσαν να αντιπαρατεθούν στις κυρίαρχες πολιτικές  επιλογές.

Τότε εξακολουθούσα να είμαι  Επιστημονικά Υπεύθυνος στην Μονάδας Εφήβων και Νέων ΑΤΡΑΠΟΣ ΟΚΑΝΑ και παράλληλα εργαζόμουν ως ατομικός, οικογενειακός και ομαδικός  ψυχοθεραπευτής. Το κυρίαρχο χαρακτηριστικό των οικογενειών που ζητούσαν βοήθεια από την ΑΤΡΑΠΟ ήταν ότι οι γονείς αισθάνονταν φοβισμένοι και ηττημένοι, αδύναμοι να διαχειριστούν τις επιδράσεις της χρήσης ουσιών  των παιδιών τους , συνηχώντας  με κάποιο τρόπο με το κυρίαρχο συλλογικό συναίσθημα εκείνης της περιόδου.

Από την μεριά μου είχα βιώσει σε προσωπικό επίπεδο απώλειες σημαντικών προσώπων και ταυτόχρονα προσπαθούσα μέσα από μια αυτό-αναφορική διαδικασία να επανα- τοποθετηθώ και να νοηματοδοτήσω εκ νέου τη θέση μου και την ταυτότητά μου τόσο στο  προσωπικό όσο και στο  επαγγελματικό πεδίο.

Τα ερωτήματα που με απασχολούσαν ήταν έντονα και συνδέονταν αρχικά με την διαχείριση της απώλειας, της ήττας, την επεξεργασία των συναισθημάτων, τη  ροή των προσωπικών και συλλογικών αφηγήσεων.

Παρά το γεγονός ότι μετά την έκδοση του βιβλίου οι περισσότεροι άνθρωποι που το διαβάζουν εστιάζουν στην απώλεια των προσώπων και στο πένθος που αυτή συνεπάγεται, η δική μου ανάγκη ήταν να μιλήσω για  το ελλιπές Φαντασιακό, για την απώλεια της ικανότητας των ανθρώπων να επιθυμούν και να ονειρεύονται ένα εναλλακτικό μέλλον, στο οποίο θα μπορούν να έχουν έναν σχετικό έλεγχο στις επιλογές και τα συναισθήματά τους  και να έρθουν πιο κοντά σε αυτό που ο Καστοριάδης αποκαλούσε ατομική και κοινωνική αυτονομία.

Μέσα σε αυτό το κλίμα με αφορμή ένα όνειρο στο οποίο κυριαρχούσε η συνάντηση με μια μικροσκοπική φιγούρα, την οποία ονόμασα αμέσως «Μια μικρή άγνωστη λύπη», ξεκίνησε σταδιακά να γράφεται ένα κείμενο που είχε ως αρχικό στόχο να απαντήσει στα προσωπικά ερωτήματα, στα οποία αναφέρθηκα.

Σταδιακά καθώς το κείμενο εδραιωνόταν, μέσα από μια αυτόματη γραφή που εμπνεόταν από την Πολυφωνία, τον Σουρεαλισμό, τον Μαγικό Ρεαλισμό και από την πρακτική της Αποδόμησης, προστίθεντο καινούργιες θεματικές οι οποίες αφορούσαν σε ερωτήματα και εσωτερικούς διαλόγους για την ενηλικίωση, τη νοσταλγία, τη διαχείριση της μνήμης, τους διαλόγους με τις εσωτερικές μας πλευρές και τη σχέση μας με τους εσωτερικευμένους άλλους.
Οι ήρωες του μυθιστορήματος, και εγώ μαζί τους, αναζητούν τη θέση τους στην ιστορία, μια θέση που θα τους επιτρέψει να εκφέρουν τη δική τους αφήγηση, τη δική τους εκδοχή για όσα συμβαίνουν τόσο μέσα τους όσο και στο περιβάλλον που ζουν.

Το κείμενο που προέκυψε είναι έντονα βιωματικό. Οι ιστορίες των ανθρώπων με τους οποίους έχω εργαστεί συναντώνται με τις δικές μου ιστορίες, οι συνηχήσεις φέρνουν στην επιφάνεια  κοινά συναισθήματα και βιώματα.
Το βιβλίο μιλά ακόμα για τη μνήμη και τους ανθρώπους που κουβαλάμε μέσα μας, για τη συμφιλίωση και τη συγχώρεση.

Η συγγραφή του ήταν μια δύσκολη και επώδυνη συναισθηματική διεργασία. Συχνά μετά το πέρας των θεραπευτικών συναντήσεων, αφηνόμουν να σκεφτώ αναστοχαστικά  πως οι ιστορίες και τα λόγια αυτών των ανθρώπων συνδέονταν με τις δικές μου ιστορίες. Συχνά επίσης μετά από όνειρα που έβλεπα, τα οποία κατέγραφα, προσπαθούσα μέσω μιας αυτό-ανάλυσης, να τα  συνδέσω με τα πρόσωπα του βιβλίου.

Καθώς ο χρόνος περνούσε το κείμενο προσκαλούσε σε συνομιλία σημαντικά βιβλία και συγγραφείς που έχουν επηρεάσει την επαγγελματική και προσωπική μου διαδρομή: Ο Μπαχτίν και η Διαλογικότητα, ο Ντοστογιέφσκι και το Έγκλημα και Τιμωρία, ο Καμύ και ο Ξένος, ο Μπορίς Βιάν και το Θα φτύσω στους τάφους σας, Ο Μαρκές  και τα Εκατό Χρόνια Μοναξιάς, ο Μπρετόν και οι Σουρεαλιστές , ο Σάμπατο και το Περί Ηρώων και Τάφων, ο Μανσέτ και η Πρηνήρης Στάση του Σκοπευτή, ο Κούντερα η Αβάσταχτη Ελαφρότητα του Είναι, και η Αθανασία, ο Τζόυς και ο Οδυσσέας, ο Μούζιλ και ο Άνθρωπος δίχως Ιδιότητες, ο Μπέργκμαν και η Έβδομη Σφραγίδα και ίσως περισσότερο από όλους ο Ταρκόφσκι με την Νοσταλγία, έρχονταν μέσα από μια ασυνείδητη διαδικασία, από μια κρύπτη, όπως ανέφερε και η Κατερίνα Μάτσα, στην παρουσίαση του βιβλίου, να εισβάλουν απροσκάλεστοι στον λόγο μου, στις λέξεις και τις ιδέες μου.

Τα ερωτήματα που φέρνει στην επιφάνεια αυτή η έκδοση, μπαίνουν συχνά στην κουβέντα με τους ανθρώπους σε μια ψυχοθεραπευτική σχέση και συνδέονται με το πώς τελικά ονειρευόμαστε, το πώς λαμβάνουμε τις αποφάσεις αλλά και το πώς πράττουμε για να υποστηρίξουμε τις ανάγκες και τις επιθυμίες μας.

Το βιβλίο είναι αυτό-αναφορικό, ένας εσωτερικός διάλογος για τις απώλειες και για τις προσωπικές ή συλλογικές ήττες, αλλά με ένα τρόπο προσκαλεί σε ένα διάλογο τους αναγνώστες να αναρωτηθούν για το πώς οι ίδιοι διαχειρίζονται την απώλεια, για το πώς αναγνωρίζουν και φροντίζουν την ιστορία τους και τα συναισθήματά τους, για το πώς επιτρέπουν στον εαυτό τους τη συγχώρεση και τη συμφιλίωση με τις εσωτερικές τους πλευρές και τους εσωτερικευμένους άλλους.
Το βιβλίο μας προσκαλεί εν τέλει να απαντήσουμε εάν εμείς είμαστε οι πρωταγωνιστές στις μικρές και τις μεγάλες αφηγήσεις μας.

Τον Ιούνιο 2017, μετά από μια συνάντηση με τον εκδότη του ΑΡΜΟΥ, κο Χατζηιακώβου, αποφασίστηκε η έκδοση του. Χρειάστηκαν πολλές εσωτερικές διαπραγματεύσεις για να καταλήξω σε μια τέτοια απόφαση.
Τα ερωτήματα που κυριαρχούν μέσα μου συνδέονται με την έκθεση σε μια κοινή θέα, κυρίως στους ανθρώπους με τους οποίους έχω εργαστεί θεραπευτικά, των συναισθημάτων και των προσωπικών απαντήσεων, για βασικά υπαρξιακά ερωτήματα, που αφήνω να διαφανούν στις σελίδες του.

Μετά την ολοκλήρωση και την έκδοσή του, μια θεραπευόμενη που το διάβασε, μού έθεσε ένα καίριο και σημαντικό ερώτημα, εάν ως θεραπευτής αφήνω τον εαυτό μου να κατακλυστώ από τις ιστορίες  των ανθρώπων με τους οποίους εργάζομαι.

Η απάντηση από ένα θεραπευτή, σε ένα τέτοιο ερώτημα είναι περισσότερο σύνθετη από ένα ναι ή ένα όχι.
Ίσως αφορά περισσότερο στο πως αυτός επιτρέπει στον εαυτό του να συνδέεται βαθειά με τα προσωπικά του βιώματα και εάν αυτή η καταβύθιση οδηγεί σε πιο αυθεντικές συναντήσεις και συνομιλίες με τους ανθρώπους με τους οποίους εργάζεται.

Εν κατακλείδι «Πολλά από όσα γράφω είναι λόγια των ανθρώπων που έχω δουλέψει μαζί τους εδώ και 22 χρόνια, άλλα είναι λόγια ποιητών και συγγραφέων που εισχώρησαν βαθιά μέσα μου, άλλα είναι δικά μου ή συνδέονται με τους σημαντικούς ανθρώπους της ζωής μου. Τώρα πια, μετά από όλα αυτά τα χρόνια, δεν μπορώ να ξεχωρίσω σε ποιόν ανήκουν.»

Υ.Σ.
Στην παρουσίαση του βιβλίου τόσο η Κατερίνα Μάτσα, όσο και η Φωτεινή Τσαλίκογλου, οι οποίες είχα την τιμή να παρουσιάσουν το βιβλίο μου, αναφέρθηκαν εκτενώς  στον Angelus Novus, του Klee  και στην αναφορά του Μπένζαμιν σε αυτό το έργο και στην σχέση του πίνακα με το βιβλίο. Πραγματικά τα πρόσωπα του βιβλίου είναι υπό την επήρεια μιας τρομακτικής καταιγίδας που έρχεται γενεογραμματικά από το παρελθόν τους, η οποία αποθέτει στα πόδια τους ένα σωρό από συντρίμμια, που προέρχονται  από ένα παράδεισο που ποτέ δεν υπήρξε, παρά τις επιθυμίες ή τις ματαιωμένες προσδοκίες τους.

Μέσα σε αυτό το εφιαλτικό σκηνικό,  σε αυτό το Δυστοπικό Τοπίο, όπου οι άνθρωποι είναι ηττημένοι τόσο ατομικά όσο και συλλογικά, τα πρόσωπα του βιβλίου προσπαθούν να ησυχάσουν, να αναγνωρίσουν και να τακτοποιήσουν τα τρομακτικά συναισθήματα που τους διαπερνούν, να βρούν μια θέση προσωπικής αφήγησης.

Η πορεία τους θα είναι επίπονη, ώσπου να κατορθώσουν να συμφιλιωθούν με τους ανθρώπους που τους εγκατέλειψαν, τους οποίους κουβαλούν αναπόφευκτα μέσα τους, δεμένοι μαζί τους με μια Αγάπη γεμάτη από ενοχή, επιμένοντας παρόλα αυτά να αναζητούν την Αγάπη της Αθωότητας, για να παραφράσω ένα σπουδαίο Ψυχοθεραπευτή, τον Hellinger».

Γκότσης Ηλίας
Κοινωνιολόγος –Συστημικός Ψυχοθεραπευτής –Οικογενειακός Ψυχοθεραπευτής
Επιστημονικά Υπεύθυνος Τμήματος Εκπαίδευσης ΟΚΑΝΑ

Μια Μικρή Άγνωστη Λύπη, Ηλίας Γκότσης, Εκδ. ΑΡΜΟΣ, 2018

Περίληψη

«Ο Αφηγητής είναι ένα πρόσωπο δίχως όνομα που αναζητά ιστορίες που θα του φανούν χρήσιμες στην συγγραφή ενός βιβλίου. Στην πορεία συναντά ένα νεαρό, τον Μιχάλη, ο οποίος μοιράζεται μαζί του τα σημαντικά γεγονότα της ζωής του, τα οποία ο Αφηγητής οικειοποιείται προκειμένου να γράψει το βιβλίο που ονειρεύεται. Στην εξέλιξη της ιστορίας, όλα τα σημαντικά πρόσωπα αναζητούν την δική τους θέση, την δική τους φωνή, συνθέτοντας ένα Πολυφωνικό Τοπίο Αφηγήσεων, στο οποίο οι φωνές, οι λέξεις και τα συναισθήματα αναζητούν επίσης την μοναδικότητά τους, έως ότου όλα τα πρόσωπα δικαιωθούν.»

Το παρόν βιβλίο είναι ένα βιωματικό μυθιστόρημα που μιλά για την σχέση μας με την απώλεια, τα συναισθήματα, τις αφηγήσεις για τον εαυτό μας και τη ζωή μας. Μιλά ακόμα για την μνήμη και τους ανθρώπους που κουβαλάμε μέσα μας, για την συμφιλίωση και την συγχώρεση.

Ο Ηλίας Γκότσης γεννήθηκε στη Μεσσηνία το 1967. Σπούδασε Κοινωνιολογία και στη συνέχεια εκπαιδεύτηκε στη Συστημική και Οικογενειακή Ψυχοθεραπεία.
Έχει δουλέψει για πολλά χρόνια ως οικογενειακός, ατομικός και ομαδικός ψυχοθεραπευτής. Από το 1995 εργάζεται στον ΟΚΑΝΑ, όπου το  2002  ίδρυσε την Μονάδα Απεξάρτησης Εφήβων και Νέων ΑΤΡΑΠΟΣ-ΟΚΑΝΑ, στην οποία υπήρξε Επιστημονικά Υπεύθυνος έως το 2015. Έκτοτε είναι υπεύθυνος για τις εκπαιδευτικές δράσεις του οργανισμού.
Το επιστημονικό του ενδιαφέρον εστιάζεται στις Βιωματικές Πρακτικές και στις  Αφηγηματικές και Συνεργατικές/Πολυφωνικές προσεγγίσεις στην Ψυχοθεραπεία και την εκπαίδευση. Είναι παντρεμένος και έχει μια κόρη.

Αλέκος Φασιανός: Θεωρώ ότι διαπράξαμε μια Εθνική αυτοκτονία

Tvxs.gr

[…] Θεωρώ ότι διαπράξαμε μια Εθνική αυτοκτονία. Και έτσι μπορούμε να υποκύψουμε με τη μεγαλύτερη ευκολία σε οποιαδήποτε ξενική επέμβαση και υποδούλωση. Γιατί πού είναι οι βωμοί και οι εστίες για να αμυνθούμε; […] 

Αλέκος Φασιανός*

Έτσι λοιπόν οι εικόνες οι παλιές της παιδικής-μας ηλικίας, οι σκιές και οι διάδρομοι στις αυλές, τα φαντάσματα μιας άλλης εποχής εξαιρετικά ωραίας έπεσαν από τις μπουλντόζες.

Κι ό,τι έμεινε τραγικά ωραίο: μισοσπασμένα ακροκέραμα, τοίχοι αποχρωματισμένοι, ωραίες αυλόπορτες, ωραία σπίτια απέριττα περιμένουν σα μελλοθάνατοι να τους δοθεί η αντιπαροχή, λέξη τρομερή συνυφασμένη με τη λαιμητόμο.

Ναι, οδυνηρή πραγματικότητα χωρίς αντικείμενα χωρίς αυλές και φοίνικες χωρίς κάμαρες με τα κουφωτά παράθυρα όπου ο ήλιος κρυφόμπαινε τα καλοκαιρινά απογεύματα και θώπευε την ψάθινη καρέκλα και την οβίδα.

Τραγικά σπίτια της Αθήνας καμιά καταστροφή, κανείς όλεθρος δεν φτάνει αυτόν που οι σημερινοί Έλληνες πραγματοποίησαν. Ύπουλα ύπουλα κάποιος σατανικός εγκέφαλος ξεκίνησε το φοβερό σχέδιο που σάρωσε με ταχύτητα ό,τι ωραίο ό,τι Ελληνικό της ιστορίας -μας και της Εθνικής- μας συνειδήσεως.

Και τώρα τι έχουμε να δείξουμε;

Τις τζαμένιες προσόψεις με τα συρόμενα αλουμίνια; Ή τα ηλεκτρικά ψυγεία και τα στερεοφωνικά;

Χωρίς περιβάλλοντα χώρο πώς μπορεί να δημιουργήσει ένας Λαός;

Πώς να ζήσουμε χωρίς τους αγαλματένιους Θεούς που ζούσανε στις στέγες;

Θεωρώ ότι διαπράξαμε μια Εθνική αυτοκτονία. Και έτσι μπορούμε να υποκύψουμε με τη μεγαλύτερη ευκολία σε οποιαδήποτε ξενική επέμβαση και υποδούλωση. Γιατί πού είναι οι βωμοί και οι εστίες για να αμυνθούμε;

Κι ο ψόγος ανήκει σε όλους τους Έλληνες και στους εκάστοτε κυβερνώντες που συνέβαλαν στην Άλωσι των Αθηνών. Και θα γυρνάμε μονότονα αναζητώντας ν’ αγγίξουμε λίγο σουβά από ασβέστη.

Α. Φασιανός

Αθήνα Οκτώβριος 1977

H Αθήνα ακόμα καταστρέφεται 

* Aπό το βιβλίο/λεύκωμα: «Νεοκλασικά ερείπια», Σ.Β.Σκοπελίτη, Εκδ. Βέργος 1977

Ο άνθρωπος που έκαψε την Ελλάδα. Του Βαγγέλη Ραπτόπουλου

Tvxs.gr

Στο βιβλίο «Ο άνθρωπος που έκαψε την Ελλάδα», που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Κέδρος, ο συγγραφέας Βαγγέλης Ραπτόπουλος, μυθιστοριογραφεί για έναν άστεγο Αθηναίο ο οποίος πυροδοτεί μια πολύνεκρη λαϊκή εξέγερση στην Ελλάδα της οικονομικής κρίσης. Πρόκειται για έναν άνεργο δημοσιογράφο, με μια ικανότητα μεταξύ παραφυσικής και ψυχοπάθειας, γνωστή ως πυρογένεση. Μια πολιτική και ερωτική μαύρη κωμωδία, χτισμένη με τα υλικά του ψηφιακού κόσμου, που θέτει επιτακτικά το ερώτημα: πού ζούμε;

Όπως αναφέρει σε σημείωμά του ο συγγραφέας: «Στο βάθος, θα έλεγε κανείς ότι αυτό το μυθιστόρημα υπήρξε προϊόν του φόβου που βίωσα το 2012 ότι, εάν μείνει άστεγη η μεσαία τάξη, τότε θα καεί η Ελλάδα. Έμπνευσή μου υπήρξαν, επίσης, η νεύρωση της Αριστεράς με τις λαϊκές εξεγέρσεις, αλλά και το απωθημένο σχεδόν όλων των Νεοελλήνων να καούν όλα.  Ή, όπως θα το έθεταν οι αρχαίοι ημών πρόγονοι, «γαία πυρί μειχθήτω» […] Είναι προφανές ότι ο κόσμος της ψηφιακής ενημέρωσης και επικοινωνίας, που καταδυναστεύει τη ζωή μας μεταβάλλοντάς τη σε μαύρη κωμωδία, αποτελεί εξίσου πηγή έμπνευσης αυτού του καλειδοσκοπικού μυθιστορήματος. Ένας κόσμος όπου το πρωτοσέλιδο μιας παραδοσιακής εφημερίδας και η ανάρτηση σε ένα τυχάρπαστο μπλογκ, το βίντεο ενός ενημερωτικού ρεπορτάζ και ένα post στο Facebook εξισώνονται επικίνδυνα. Όπως ακριβώς εξισώνoνται και μια πολύνεκρη λαϊκή εξέγερση με την πυρογένεση. Ω, τι κόσμος, μπαμπά!».

«Το χειρόγραφο του Δημήτρη Αποστολάκη αρχίζει με μια παιδική ανάμνηση, από την κηδεία της μητέρας του. Σύμφωνα με τον αφηγητή, τότε ήταν που του παρουσιάστηκαν τα πρώτα κρούσματα πυρογένεσης και πυροκίνησης. Ή τουλάχιστον, αυτά θυμάται ως πρώτα. Προφανώς εξαιτίας της υπερβολικής συναισθηματικής φόρτισης και της υπερδιέγερσης που του είχε προκαλέσει το τραυματικό συμβάν του θανάτου της Σωτηρίας, όπως την αποκαλεί και ο ίδιος μες στο γραπτό του.

Από το σημείο εκείνο – ένα είδος προϊστορίας ή προ-οικονομίας του κυρίως θέματος, αν προτιμάτε –, μέχρι το να αποδίδουμε στις όποιες ψυχικές ικανότητες του Αποστολάκη τις λεγόμενες Μαύρες Γιορτές, που συντάραξαν την Ελλάδα τα Χριστούγεννα του 2013, η απόσταση είναι και δεν είναι μεγάλη. Και για να βγάλει κανείς το σωστό συμπέρασμα, οφείλει να χειριστεί το όλο ζήτημα με εξαιρετική λεπτότητα και με άκρα προσοχή.

Ασφαλώς, έπαιξε ρόλο και το λαϊκό κίνημα, η κρίση είχε προετοιμάσει το έδαφος εξαθλιώνοντας ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού, κι αυτό ήταν το εύφλεκτο υλικό που πυρπόλησε ο Αποστολάκης, σ’ αυτό βρήκε την ευκαιρία να βάλει μπουρλότο. Άραγε, όμως, χωρίς εκείνον και την πυρογενετική ψυχική ικανότητά του, θα είχε γίνει ό,τι έγινε; Ο ίδιος πολύ αμφιβάλλει στο χειρόγραφό του, επιμένοντας σε αυτό κατηγορηματικά. Και, δυστυχώς ή ευτυχώς, φαίνεται να λέει την αλήθεια.

Σημειωτέον ότι οι ταραχές εκείνων των ημερών είχαν λάβει πανελλαδική έκταση, με αποτέλεσμα να χαρακτηρισθούν από μερίδα του Τύπου και των πολιτικών κομμάτων ακόμη και ως εξέγερση. Το ποια ήταν τα αληθινά αίτια, η ακριβής φύση των γεγονότων και ο πραγματικός χαρακτήρας τους, έγινε αντικείμενο πολιτικής και κοινωνικής τριβής και διχογνωμιών.

Ως γνωστόν, όλα ξεκίνησαν από ένα μπαράζ, κατά τα φαινόμενα συντονισμένων πυρκαγιών, που ξέσπασαν δύο μέρες πριν από τα Χριστούγεννα του ’13 στο κέντρο της Αθήνας. Τις φωτιές ακολούθησαν καταστροφές και πλιάτσικο καταστημάτων, οικιών και πολυτελών οχημάτων από ετερόκλητες ομάδες πολιτών, καθώς και συγκρούσεις διαδηλωτών με τις δυνάμεις καταστολής, ακόμα και καταλήψεις ραδιοτηλεοπτικών συχνοτήτων από αναρχοαυτόνομους.

Την επομένη, οι πυρκαγιές άναψαν ξανά στην Αθήνα, και οι ταραχές πήραν και πάλι μπρος, για να πλαισιωθούν σταδιακά μέσα στις μέρες που ακολούθησαν από φωτιές και λαϊκές αντιδράσεις σχεδόν σε όλες τις μεγάλες και μικρές ελληνικές πόλεις: Θεσσαλονίκη, Ιωάννινα, Πάτρα, Κόρινθος, Καβάλα, Κοζάνη, Λάρισα, Βόλος, Κομοτηνή, Ρόδος, Ηράκλειο, Ρέθυμνο, Μυτιλήνη. Παράλληλα, μικρότερης έντασης επεισόδια σημειώθηκαν σε Δράμα, Φλώρινα, Τρίκαλα, Κέρκυρα, Καρδίτσα, Αγρίνιο, Αργοστόλι, Χίο, Χανιά.

Προς το παρόν, ας αφήσουμε κατά μέρος τον βαρύ φόρο αίματος, μολονότι γι’ αυτόν θα έπρεπε προπαντός να μιλάμε, και ας εστιάσουμε, ας περιοριστούμε αποκλειστικά στα οικονομικά μεγέθη.

Οι εμπρηστικές επιθέσεις και οι πορείες διαμαρτυρίας που διοργανώθηκαν μέσα σε εκείνο το χρονικό διάστημα, οδήγησαν σε μεγάλες υλικές καταστροφές δημοσίων και ιδιωτικών κτιρίων, γραφείων, καταστημάτων και οχημάτων, τα περισσότερα εξ αυτών στην Αθήνα, όπου και σημειώθηκαν μακράν οι μεγαλύτερες ζημιές και τα πιο εκτεταμένα επεισόδια ανάμεσα σε διαδηλωτές και αστυνομικούς.

1453 επιχειρήσεις που απασχολούσαν συνολικά 13.500 εργαζομένους, επλήγησαν λίγο ή πολύ. 96 τράπεζες, 44 σουπερμάρκετ, 381 μεγάλα καταστήματα, 917 μεσαία ή μικρά, και 7 κινηματογράφοι. Από αυτές τις επιχειρήσεις, οι 101 υπέστησαν ολοσχερή καταστροφή, ανάμεσά τους και οι γνωστές εμπορικές φίρμες Sprider, Ysatis, Intersport, Glou και Benetton στην οδό Ερμού και το κατάστημα Πλαίσιο στην οδό Στουρνάρη.

Η απώλεια τζίρου που σημειώθηκε στα καταστήματα της Αθήνας ήταν της τάξης των 190 εκατομμυρίων ευρώ, ενώ οι καταναλωτές στράφηκαν για τις αγορές της εορταστικής περιόδου στα εμπορικά κέντρα των προαστίων, μακριά από το κέντρο της πόλης που ήταν σε κατάσταση πολιορκίας.

Οι Μαύρες Γιορτές, όπως συνηθίσαμε πια να τις λέμε, κράτησαν συνολικά εννιά μόλις μέρες, αλλά θεωρήθηκαν, και δικαίως, το μεγαλύτερο προανάκρουσμα εξέγερσης των κατεστραμμένων από την οικονομική κρίση μεσαίων στρωμάτων και της νεολαίας. Και, ασφαλώς, είναι ο μεγάλος αριθμός των θυμάτων εκείνο που υπογραμμίζει τη σοβαρότητα της κατάστασης: τα γεγονότα του Δεκεμβρίου 2013 στοίχισαν τη ζωή σε 83 ανθρώπους, ενώ παράλληλα είχαμε και εκατοντάδες τραυματίες.

Αυτός ο πολύνεκρος, μακάβριος απολογισμός – τα περισσότερα θύματα πέθαναν από ασφυξία ή απανθρακώθηκαν, εγκλωβισμένα σε φλεγόμενα κτίρια, ενώ αρκετοί βρήκαν το θάνατο στις συγκρούσεις με την Αστυνομία –, είναι για πολλούς ιερόσυλο, εάν όχι γελοίο, να συνδέεται καθ’ οιονδήποτε τρόπο με έναν και μοναδικό άνθρωπο. Να υποτιμάται σε τέτοιο βαθμό ο κοινωνικός παράγων, και να αντιμετωπίζεται ως προϊόν της βούλησης ενός και μόνο ιδιώτη μια τέτοιας έκτασης συλλογική αναταραχή.

Κυριολεκτικά απορούν και εξίστανται: πώς είναι δυνατόν, ένα ιστορικής σημασίας γεγονός, ένας λαϊκός ξεσηκωμός, μια κορυφαία εκδήλωση του μαζικού κινήματος και της ταξικής πάλης, να αποδίδεται στις παραφυσικές, μεταφυσικές, και πάντως ανεπιβεβαίωτες και επιστημονικά αστήρικτες, και γιατί όχι, σχεδόν κομπογιανίτικες, ψυχικές ιδιότητες ενός πατέρα δύο κοριτσιών, άνεργου δημοσιογράφου, εν συνεχεία αστέγου, και τελικά αυτόχειρα, του οποίου απλώς βρέθηκε ένα είδος ημερολογίου, που αποφασίσαμε να αποκαλούμε «χειρόγραφο Αποστολάκη»

Και αρκεί, άραγε, η προσωπική μαρτυρία μου, εφόσον υπήρξα για χρόνια συνάδελφός του στην «Ελευθεροτυπία» (δουλεύαμε αμφότεροι στο ελεύθερο ρεπορτάζ) και στενός φίλος του, αρκεί η δική μου διαβεβαίωση για να πειστείς για το αντίθετο, αγαπητή αναγνώστρια και αγαπητέ αναγνώστη;»

(Απόσπασμα από την εισαγωγή του Γιώργου Χ. Θεοδωρίδη στο βιβλίο του Δημήτρη Αποστολάκη, «Πυροδοτώντας τις Μαύρες Γιορτές – Το χειρόγραφο του ανθρώπου που έκαψε την Ελλάδα» (εκδ. Εκλάμψεις, 2014), σελ. 13).

Ο άνθρωπος που έκαψε την Ελλάδα, Βαγγέλης Ραπτόπουλος, Εκδόσεις Κέδρος, 2018

Διπλό βιβλίο: Η αφήγηση της Σταματίας Μπαρμπάτση και η Ιστορική ανάγνωση

Παρόλο που όλοι γνωρίζουμε ότι η ραχοκοκαλιά του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ και του Δημοκρατικού Στρατού υπήρξαν οι αγρότες, η διαμόρφωση της μνήμης του εμφυλίου έγινε από την ηγεσία του κινήματος, η οποία βρισκόταν στην Αθήνα και ελάχιστη σχέση είχε με την ελληνική ύπαιθρο. Η Σταματία Μπαρμπάτση, φτωχή -γι’ αυτό και αγράμματη- αγρότισσα, συμμετείχε στην Αντίσταση της δεκαετίας του ’40, μεταφέροντας εφόδια για τους αντάρτες του ΕΛΑΣ, βασανίστηκε από τη συμμορία του Βουρλάκη στη διάρκεια της «λευκής» τρομοκρατίας(’45-’46), στον εμφύλιο βγήκε στο βουνό για να σωθεί και εντάχτηκε στον Δημοκρατικό Στρατό, τραυματίστηκε με διαμπερές τραύμα στα γεννητικά όργανα, συνελλήφθη, ξανα-βασανίστηκε, πέρασε στρατοδικείο και έζησε στη φυλακή σχεδόν για 10 χρόνια.

Η ερευνήτρια ιστορικός και συγγραφέας Τασούλα Βερβενιώτη, μιλά στην Κρυσταλία Πατούλη και το Tvxs.gr για την αφήγηση της αντιηρωίδας Σταματίας Μπαρμπάτση και την ιστορική της ανάγνωση από την ίδια στο Διπλό Βιβλίο, που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Κουκίδα:

Τ.Β.: «Το Διπλό Βιβλίο είναι μια πραγματεία πάνω στην προφορική ιστορία και τη μνήμη του εμφυλίου. Και είναι πράγματι διπλό. Συγκροτείται από την Αφήγηση της Σταματίας Μπαρμπάτση, το κείμενο δηλαδή που έγραψε η Σταματία και ένθετα περιέχει τμήματα από τη συνέντευξη που είχε δώσει, καθώς και την Ιστορική ανάγνωση. Η Ιστορική Ανάγνωση, με αφετηρία τη μαρτυρία της Σταματίας και σε συνδυασμό με τις αρχειακές πηγές καθώς και με άλλες γραπτές μαρτυρίες (31 τίτλοι στην περίπτωση των φυλακών Αβέρωφ), προσπαθεί να ανιχνεύσει  ποιοι ήταν αυτοί οι άνθρωποι που στη διάρκεια της δεκαετίας του 1940 οραματίστηκαν, μέσα στους καπνούς του πολέμου, μια άλλη κοινωνία και έδωσαν ακόμα τη ζωή τους για την πραγματοποίησή της.

Αξίζει να σημειωθεί ότι στο συνέδριο του ΚΚΕ που έγινε αμέσως μετά τον πόλεμο, τον Οκτώβρη 1945, στην Κεντρική Επιτροπή δεν εξελέγη κανένα από τα στελέχη που αναδείχτηκαν μέσα από το αντιστασιακό κίνημα και ενώ η νεολαία, η ΕΠΟΝ, είχε 800.000 μέλη εξελέγη μόνο ένας: ο Φ. Βέτας που ήταν και Ακροναυπλιώτης. Επιπλέον, ο Γενικός Γραμματέας του Κόμματος Ν. Ζαχαριάδης όταν αναπτυσσόταν αυτό το μεγαλειώδες κίνημα βρισκόταν εκτός Ελλάδας.

Η μνήμη λοιπόν της αντίστασης και ειδικότερα του εμφυλίου διαμορφώθηκε μέσα από τις μαρτυρίες των στελεχών που βρίσκονταν στην Αθήνα, γιατί οι άνθρωποι της ελληνικής επαρχίας υπέφεραν πολύ περισσότερο από τις διώξεις της ‘εθνικόφρονας’ δεξιάς. Οι επαρχιώτες επίσης δεν είχαν τη δυνατότητα να γράφουν αλλά και να εκδίδουν μαρτυρίες. Και το σημαντικότερο είναι ότι οι ιστορικοί δεν είχαν πρόσβαση στα αρχεία. Αρκεί να αναφέρουμε ότι το 1989 όλα τα κοινοβουλευτικά κόμματα αποφάσισαν να στείλουν ‘τους φακέλους’ (τα αρχεία της Αστυνομίας) στην πυρά της Χαλυβουργικής και ότι ακόμα και σήμερα τα αρχεία του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού (ΕΕΣ),  ο οποίος είχε αναλάβει τον εφοδιασμό των «στρατοπέδων πειθαρχημένης διαβίωσης» του εμφυλίου, τον επαναπατρισμό των παιδιών από τις χώρες του Ανατολικού Μπλοκ κ.ά. πολλά, δεν είναι προσβάσιμα στους ιστορικούς.

Η αφήγηση της Σταματίας Μπαρμπάτση όσο και Η ιστορική ανάγνωση δεν αναπαριστούν ένα νεκρό παρελθόν∙ απηχούν τη φωνή ενός ‘απλού’ ανθρώπου και όχι ενός ήρωα-μάρτυρα. Η ίδια βίωσε τα γεγονότα της κρίσιμης δεκαετίας του ’40 και τα αφηγείται μέσα από το οικογενειακό περιβάλλον, το περιβάλλον του χωριού της, την καθημερινότητα των πολέμων της δεκαετίας του ’40, ενός τραυματισμού, αλλά και μιας δεκαετούς φυλάκισης που υπήρξε το επακόλουθο της συμμετοχής της στον αγώνα για μια καλύτερη κοινωνία.

Γεννήθηκε το 1922 στο Περιβόλι Δομοκού και ήταν μια φτωχή αγρότισσα, σαν τόσες άλλες, που η επίσημη ιστορία τις παρέλειπε. Δεν ήταν ‘μορφωμένη’. Δεν μπόρεσε να πάει στο Γυμνάσιο γιατί το κοντινότερο, στο Δομοκό, απείχε πέντε ώρες με τα πόδια. Μπροστά από το χωριό της πέρναγε η σιδηροδρομική γραμμή, πίσω βρίσκονταν τα βουνά και λίγο πιο πέρα τα μεταλλεία χρωμίου. Στη διάρκεια της Κατοχής (1941-44) ήταν χώρος επίζηλα διεκδικήσιμος από τους Γερμανούς και τους αντάρτες. Η Σταματία θα οργανωθεί στην ΕΠΟΝ και με το γαϊδουράκι της, τη Φούλα, θα μεταφέρει εφόδια για τους αντάρτες του ΕΛΑΣ. Θα φτάσει ως την Ήπειρο και τη Θεσσαλία. Με το τέλος του πολέμου και την παράδοση των όπλων του ΕΛΑΣ, θα υποστεί τις συνέπειες της ‘λευκής τρομοκρατίας’ από τη συμμορία του Βουρλάκη.

Το 1947, σε μια επιχείρηση του Στρατού, μαζί με άλλους συγχωριανούς της θα βγουν στο βουνό για να κρυφτούν. Εκεί θα συναντήσουν τους αντάρτες. Αυτοί θα ζητήσουν από τους νέους «όσοι θέλουν, είπαν» να τους ακολουθήσουν. Θα πάρει μέρος σε μια πορεία προς το Γράμμο από όπου θα γυρίσει οπλισμένη και ‘ντυμένη’. Τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας της -με το τέλος των στρατιωτικών επιχειρήσεων- γύρισαν πίσω στο χωριό, το οποίο στη συνέχεια εκκενώθηκε από το Στρατό.

Ως αντάρτισσα του Δημοκρατικού Στρατού πήρε μέρος στη μάχη του Άι Βλάση και σε άλλες επιχειρήσεις στην περιοχή της Τριχωνίδας και της Αιτωλίας. Σε μία από αυτές τις μάχες τραυματίστηκε: διαμπερές τραύμα στην κοιλιακή χώρα. Στάλθηκε σε ένα πρόχειρο νοσοκομείο, το οποίο διαλύθηκε λόγω των επιχειρήσεων, με το όνομα «Χαραυγή», που έκανε ο Στρατός με στόχο την ‘εκκαθάριση’ των ανταρτών από τη Ρούμελη.

Η επιχείρηση «Χαραυγή» έγινε την άνοιξη του 1948. Η Σταματία, ενώ το τραύμα δεν είχε ακόμα κλείσει, προσπαθώντας να φτάσει στα γνώριμά της μέρη, θα δει το φρικτό θέαμα των θερισμένων από τα αεροπλάνα ανθρώπων, οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν άμαχοι που είχαν προσφύγει στον Δημοκρατικό Στρατό. Στο διάστημα αυτής της πορείας της τη συνέλαβαν.

Στη διάρκεια των ανακρίσεων της έβγαλαν δυο νύχια από τα πόδια. Την έστειλαν στις φυλακές Λαμίας, όπου το Έκτακτο Στρατοδικείο καθημερινά έβγαζε καταδίκες σε θάνατο και γίνονταν εκτελέσεις. Από τις φυλακές Λαμίας την έστειλαν στις φυλακές Πάτρας και από εκεί πάλι στη Λαμία για να δικαστεί. Μετά την καταδίκη της μεταφέρθηκε στις φυλακές Αβέρωφ, όπου ‘έζησε’ περίπου δέκα χρόνια.

Μετά την αποφυλάκισή της πήγε στο χωριό της, αλλά δεν μπόρεσε να ενσωματωθεί και ήρθε στην Αθήνα. Δούλεψε σε διάφορες δουλειές, παντρεύτηκε, αγόρασε σπίτι και έκανε και κάποια ταξίδια στο εξωτερικό. Δεν ευτύχησε στο γάμο της. Ζούσε μόνη στο Χολαργό όταν έγραψε τη μαρτυρία της, το 1996. Το βιβλίο με τη μαρτυρία της εκδόθηκε το 2003, γιατί οι εκδοτικοί οίκοι δεν έβρισκαν και πολύ ενδιαφέρουσα τη μαρτυρία μιας αγρότισσας φτωχής και αγράμματης.

Ωστόσο, τα βιώματά της αναδεικνύουν τον ενεργό ιστορικό ρόλο των «συνηθισμένων» ανθρώπων σε κρίσιμες φάσεις του ιστορικού γίγνεσθαι, όπως και η σημερινή. Η ιστορία της δεν αναδεικνύει μια εξαιρετική, μια ιδιάζουσα περίπτωση, αλλά αντιπροσωπεύει την πλειοψηφία των ανθρώπων της αγροτικής -τότε- Ελλάδας που ονειρεύτηκαν και πολέμησαν για ένα καλύτερο αύριο.

Διαβάζοντας την ιστορία της, ίσως οι αναγνώστες κατανοήσουν ότι όλοι είναι ενεργοί παίκτες στην Ιστορία. Εξάλλου, όπως -σωστά-υποστηρίζεται, η προφορική ιστορία χρησιμοποιεί το παρελθόν για να διαμορφώσει το παρόν και κατ’ επέκταση το μέλλον. Δημιουργεί την Ιστορία».

Απόσπασμα από τη μαρτυρία της Σταματίας για τα Δεκεμβριανά, όπως τα έζησε τη «λευκή» τρομοκρατία που ακολούθησε:

Ο πόλεμος δεν τέλειωσε
Μετά από το θάνατο του πατέρα μου δεν άργησαν οι Γερμανοί να φύγουν. Ένα, δυο μήνες μετά, έφυγαν. [Σε όλο αυτό το διάστημα] η αγωνία και η κούραση συνεχιζόταν με τον ίδιο τρόπο. Τα πράγματα άρχισαν να φαίνονται [καθαρά] ότι οι Γερμανοί θα φεύγαν. Τα Τμήματα συγκεντρωνότανε πιο κάτω και η δική μας η κούραση μεγάλωνε. Και τώρα αρχίζει ένας καινούργιος Γολγοθάς. Εκείνο το πιο οδυνηρό για μας [ήταν που] βγήκαν οι επονίτες με τον τηλεβόα και φώναζαν γύρω στα βουνά: «Οι γερμανοί φεύγουνε».

Μόλις φύγανε οι Γερμανοί, θυμάμαι βγήκε ένας με τον τηλεβόα πάνω στα βουνά και λέει «Φεύγουν οι Γερμανοί! Ακούστε, ακούστε, χωριανοί φεύγουν οι Γερμανοί! Θα κατέβουμε αύριο στο χωριό». Και τα μαζέψαμε την ίδια μέρα.
Οι χωριανοί χαιρότανε και χόρευαν και μεις κλαίγαμε για τον καλό μου πατέρα που δεν χάρηκε τη Λευτεριά της πατρίδας και που εμείς δεν είχαμε κανένα να μας βοηθήσει να φτιάξουμε κανένα καλύβι να κατέβουμε στο χωριό. Και έτσι η τυραννία η δική μας μεγάλωνε. […]

Και τώρα ας αρχίσουμε [με] την ανοικοδόμηση. Φέρναμε ξύλα από μακριά, εννέα ή δέκα ώρες, και φτιάχναμε τα καμένα. Για μας βέβαια ήταν λίγο δύσκολο που δεν είχαμε άντρα στο σπίτι να μας βοηθάει και έπρεπε να πληρώνουμε. Πού να βρεθούνε; Και όμως τα καταφέρναμε.

Έλα όμως [που] δεν σταθήκαμε ήσυχοι! Έγιναν τα Δεκεμβριανά. Κατάφτασε η Αθήνα κοπάδια κοπάδια [για] να τους φροντίζουμε να τρώνε, να κοιμούνται και έπειτα φεύγανε αυτοί, έρχονταν άλλοι. Αυτό γινότανε ώσπου να φτιάξουν τα πράγματα. Και όμως το δικό μας μαρτύριο δε θα σταματήσει. Δεν ήταν μόνο που τρώγανε και κοιμόντουσαν, μας γεμίσανε και ψείρα. Κάναμε υπομονή ώσπου να δούμε τι θα γίνει.
Που καλύτερα να το κάνανε αυτό το πράγμα. Να διώχνανε  τους αριστερούς και να γίνουμε κι εμείς δύο. Θα ήταν καλύτερα.
–  Τί δύο;
Μισή χώρα, όπως έγινε η  Γερμανία. Έπρεπε να τις αφήσουν. Είχαν κουβαληθεί οι άνθρωποι οι περισσότεροι εκεί. Δεν  είχαμε που να τους βάλουμε. Να ταΐζουμε, να κοιμούνται, να περνάνε απ’ τα σπίτια γεμάτα. Περνούσαν και πήγαιναν προς το βορρά επάνω. Αλλά μετά δεν ξέρω τι έγινε εδώ πέρα. Λάβανε εντολή και ξαναγύρισαν στα σπίτια τους οι άνθρωποι.

Η «λευκή» τρομοκρατία: οι Βουρλάκηδες
Κάποτε πέρασε και αυτό. Δεν άργησαν [όμως] να έρθουν τα χειρότερα. Δήθεν είχαν τα πράγματα ησυχάσει –με τα λόγια, όχι με τα έργα. Δεν μας έφτανε το χάλι μας που παλεύαμε να φτιάξουμε τα καμένα, να μπούμε μέσα και μεις και [τα] λίγα ζώα που είχαμε, η Πολιτεία οργάνωσε τους ταγματασφαλίτες. Τους πλήρωσε να αρχίσουνε την τρομοκρατία και όπως έγινε.

Μόλις  έφυγαν οι Γερμανοί, αυτό πρέπει να γράψετε, αυτό είναι το πιο κύριο, φτάσανε οι μαυροσκούφηδες στα χωριά.

Εκεί κοντά σε μας είχαμε τους Βουρλάκηδες, από διάφορα χωριά κοντά στη Λαμία: Στίρφακα, Καρυά και άλλα που δεν τα ξέρω. Στη Θεσσαλία τους Σούρληδες που αυτοί κατάφεραν με το ξύλο και το σκότωμα να δημιουργήσουν τον εμφύλιο.

Εμείς στο χωριό μας δεν είχαμε [ταγματασφαλίτες]. Έρχονταν απ’ έξω. Από κάτι χωριά εκεί πέρα που ήταν αυτός –ένας καπετάνιος– ο Βουρλάκης που λεγότανε. [Από] ένα χωριό Καρυά, Στίρφακα από κει πέρα. Μάζευε δικούς του, που ήταν παλιά όλο κλέφτες και έκλεβαν τα κατσίκια τα δικά μας. Ερχόντουσαν και μας τα κλέβανε απ’ τα μαντριά. Αυτοί βγήκαν όλοι και έγιναν ταγματασφαλίτες τότε και πληρώνονταν κι’ έρχονταν και κυνηγούσαν εμάς.

Κρύβονταν οι άνθρωποι στα βουνά και μετά το έριξαν στους κομμουνιστές ότι έκαναν στον εμφύλιο. Άρχισαν με τα ραδιόφωνα και τις τηλεοράσεις να φωνάζουν ενάντια στους κομμουνιστές και τους παρουσιάζανε όπως αυτοί θέλανε. Ληστοσυμμορίτες, σφαγιαστές και ό,τι άλλο μπορούσαν. Άντε τώρα εσύ να βγάλεις από τα μυαλά των απλών ανθρώπων αυτά που ακούγανε κάθε μέρα. Τους έκαναν πλύση εγκεφάλου.

Άρχισαν συλλήψεις, κάθε μέρα: όπου καταλάβαιναν κάποιον αριστερό τον αρπάχνανε. Είχαμε βλέπεις και τους πληρωμένους χαφιέδες που παρακολουθούσαν τα πάντα και έκλεισαν τους μισούς Έλληνες στη φυλακή.

Θα σας γράψω λίγα για τους ταγματασφαλίτες να καταλάβετε τι γινότανε. Το 45 παλέψαμε σκληρά να ξαναφτιάξουμε πάλι τα καμένα καλύβια [για] να μείνουμε εμείς, να βάλουμε τα λίγα ζώα που γλιτώσαμε, να βάλουμε τροφές για το χειμώνα. Εμείς είχαμε κάνει στο αλώνι μας μία μεγάλη αχυρώνα για τις τροφές για τα ζώα. Αυτή κατήντησε να είναι η κρυψώνα των επιδρομ[έ]ων του Βουρλάκη. Τα αλώνια ήτανε πιο κάτω από το χωριό και βολευότανε αυτοί.

Η πρώτη επιδρομή ήτανε μέσα στο χωριό πρωί πρωί. Δεν είχε καλοφέξει ακόμα. Το σπίτι μας εμάς ήτανε στο τέλος του χωριού. Ήτανε η μεγάλη πλατεία του χωριού και από εκεί άρχιζε ο κάμπος γι αυτό ό,τι και να γινότανε στο χωριό το δεχόμασταν εμείς πρώτα. Εκείνο το πρωινό είμαστε με την αδελφή [μου] μόνες στο σπίτι. Σηκώθηκα να βγάλω δυο τρεις κατσίκες που είχαμε να τις πάρει ο τσοπάνος. Ανοίγοντας την πόρτα βλέπω μπροστά μου ένα καβαλάρη με οπλοπολυβόλο στα χέρια έτοιμος να πυροβολήσει και πιο πέρα γεμάτη η πλατεία ταγματασφαλίτες με τα όπλα στα χέρια.  Δεν πρόλαβα καλά καλά να καταλάβω [τί γινότανε]. Έβαλε εμπρός ο καπετάνιος να ρίχνει από πάνω από τα σπίτια. Του πέφτουν οι σφαίρες κάτω και μου φωνάζει: «Μάζεψε τις σφαίρες». Εγώ άλλο από το φόβο, άλλο από τον ύπνο δεν τις έβλεπα. «Πάρε και αυτές. Πάρε!» φώναζε από το άλογο. Ρίχνανε και οι άλλοι στον αέρα. Κι από το φόβο έτρεμα. Τις έτρεμα  πιο πολύ αυτούς παρά τους Γερμανούς, απ’ αυτά που τραβήξαμε.
Τους μαζεύει όλους και φεύγει και μου λέει: «Σήμερα δεν σας πείραξα. Άλλη φορά θα σας μαζέψω όλες και θα μαρτυρήσετε ποια ήτανε στο ΕΛΑΣ, ποια ήτανε στην ΕΠΟΝ». Και έτσι έγινε.

Το μαρτύριο ήταν μεγάλο στο χωριό. Κάθε τρεις και λίγο οι Βουρλάκηδες στην τρομοκρατία. Φόβος, ξύλο και δεν τους εμπόδιζε κανείς. Θα σας γράψω μόνο ένα περιστατικό να καταλάβετε. Ένα βράδυ ήρθανε κρυφά. Κύκλωσαν το χωριό και παρουσιαστήκανε το πρωί και τα κάνανε λίμπα. Στη γειτονιά μας είχαμε [κάτι] ανιψιές του Νικηφόρου, που ήτανε αξιωματικός του ΕΛΑΣ, και δεν είχαν καλές πληροφορίες και πιάσανε εμένα και την αδελφή μου. Και αν δεν ερχότανε μια χωριανή -δεν ξέρω αν ήταν και συγγενής του- να μας βγάλει από τα χέρια του, θάχαμε κακά ξεμπερδέματα. [Αυτή] άρχισε και τον τράβαγε να τον ρίξει κάτω από το άλογο.

Κι ήρθε μια χωριανή του και τον πιάνει και του λέει «Έλα εδώ βρε κατσίκι» του λέει –συγγενή τον είχε τι τον είχε δεν ξέρω— «αυτά τα καλύτερα κορίτσια του χωριού πας να δείρεις; Γιατί τα δέρνεις τα κορίτσια; Κι αν βρέθηκαν τα κορίτσια στο Βουνό κι αν βοηθούσαν τα κορίτσια, τα κορίτσια φταίνε ή ο Γερμανός που ήρθε μέσα; Δεν ντρέπεστε λίγο», λέει, «που βγήκατε και κυνηγάτε τον κόσμο;» Και γλυτώσαμε εκείνη τη φορά. Γλυτώσαμε, γιατί ήρθε η γυναίκα αυτή.

Λεγόταν Σκαλιστήρα αυτή η κυρία. Μας έσωσε τότε.

Διπλό Βιβλίο

Η αφήγηση της Σταματίας Μπαρμπάτση

Η ιστορική ανάγνωση

Τασούλα Βερβενιώτη, Εκδ. Κουκίδα – 2017

Το Διπλό Βιβλίο είναι ένα καινοτόμο βιβλίο. Η Αφήγηση της Σταματίας Μπαρμπάτση περιλαμβάνει τη γραπτή και ένθετα την προφορική μαρτυρία της. Η Ιστορική Ανάγνωση γίνεται με βάση την αφήγηση της Σταματίας, μιας γυναίκας που ακολούθησε τον ρυθμό της εποχής της, του χωριού της, της οικογένειάς της, όπως άλλωστε οι περισσότεροι άνθρωποι τους οποίους μέχρι τώρα η ιστορία συστηματικά τούς παρέλειπε.
Το βιβλίο αποτελείται από τέσσερα μέρη: Το πρώτο αναφέρεται στη ζωή της στο προπολεμικό Περιβόλι, στην ΕΠΟΝ και στον Δημοκρατικό Στρατό. Το δεύτερο -για τις φυλακές- είναι πιο εκτεταμένο, γιατί η ανάγνωσή του έθεσε πολλά ερωτηματικά. Η αφήγηση της Σταματίας δουλεύτηκε συγκριτικά με 31 άλλες γραπτές μαρτυρίες γυναικών κρατουμένων. Το τρίτο μέρος αφορά την ιδεολογική ταυτότητα των εαμογενών αριστερών, των αντιστασιακών. Το τέταρτο αποτελεί μια απόπειρα ιστορικής κειμενικής ανάλυσης της γραπτής και της προφορικής μαρτυρίας της Σταματίας.

Η Τασούλα Βερβενιώτη είναι ιστορικός και η ερευνητική της δραστηριότητα επικεντρώνεται στην κοινωνική ιστορία της δεκαετίας του 1940. Έχει γράψει τα βιβλία: Η Γυναίκα της Αντίστασης. Η Είσοδος των Γυναικών στην Πολιτική 1994 (Οδυσσέας 1994) & (Κουκκίδα 2013)∙  Το Διπλό βιβλίο. Η Αφήγηση της Σταματίας Μπαρμπάτση. Η ιστορική ανάγνωση που τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Μαρτυρίας-Χρονικού (2004)∙ Το Αναπαραστάσεις της Ιστορίας  (Μέλισσα 2009) που αναδεικνύει τα προβλήματα του άμαχου πληθυσμού τη δεκαετία του 1940 και περιέχει περίπου 500 φωτογραφίες από τα αρχεία του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού∙ Το Κούλα Ξηραδάκη «Εγώ δεν τα Παράτησα…» (Κουκκίδα 2012) αποτελεί έναν φόρο τιμής στην αυτοδίδακτη ιστορικό.

Έχει πάρει μέρος σε πολλά συνέδρια και έχει γράψει πλήθος άρθρων στα ελληνικά, αγγλικά, γαλλικά και γερμανικά. Από το 2011 πρωτοστατεί στην οργάνωση σεμιναρίων και την ίδρυση Ομάδων Προφορικής Ιστορίας.

Η Σταματία Μπαρμπάτση γεννήθηκε το 1922 στο Περιβόλι Δομοκού, που βρίσκεται στις αρχές του ορεινού συγκροτήματος της Πίνδου, κοντά στη σιδηροδρομική γραμμή και τα μεταλλεία χρωμίου. Στην Κατοχή ήταν χώρος επίζηλα διεκδικήσιμος και για τους Γερμανούς και τους αντάρτες. Τότε η Σταματία εντάχθηκε στην ΕΠΟΝ και κουβαλούσε φορτία για τους αντάρτες. Μετά την απελευθέρωση, υπέστη τις τιμωρίες της συμμορίας του Βουρλάκη. Το 1947, μαζί με άλλους συγχωριανούς της βγήκε στο Βουνό, λόγω του φόβου των εκκαθαριστικών επιχειρήσεων του Στρατού. Εντάχθηκε στον Δημοκρατικό Στρατό, πήρε μέρος σε μία πορεία 1.000 χλμ. προς τον Γράμμο, καθώς και σε μάχες∙ τραυματίστηκε, συνελήφθη  και έμεινε στη φυλακή περίπου δέκα χρόνια. Επέστρεψε στο Περιβόλι, αλλά δεν έμεινε. Εγκαταστάθηκε στην Αθήνα.

 

 

—

Δημοσιεύτηκε: Tvxs – Διπλό βιβλίο: Η αφήγηση της Σταματίας Μπαρμπάτση και η Ιστορική ανάγνωση

Καστοριάδης: Μια ζωή. Του Francois Dosse

“Μαζί με αρκετούς άλλους σπουδαστές, ο Κορνήλιος Καστοριάδης θα φύγει από το χάος που επικρατεί στην Ελλάδα του 1945 με ένα καράβι που το όνομά του θα γίνει θρύλος. Διωκόμενος και από τα δύο στρατόπεδα, το κυβερνητικό και το κομμουνιστικό, χρησιμοποιώντας ένα υπόγειο για κρυψώνα, ο Καστοριάδης περιμένει την άφιξή του καραβιού για να ξεφύγει από την πολιορκία.

Μια μέρα του Δεκεμβρίου του 1945, ο πατέρας του έρχεται να του ανακοινώσει ότι το «Ματαρόα» βρίσκεται στον Πειραιά. Βγαίνει τότε από την κρυψώνα του, έχοντας μόνον μια τσάντα με ρούχα στο χέρι. Το καράβι φεύγει από τον Πειραιά μεταφέροντας εκατόν ογδόντα επιβάτες, από τους οποίους οι μισοί περίπου είναι υπότροφοι της γαλλικής κυβέρνησης. 

Την παραμονή των Χριστουγέννων, τους αποβιβάζει στον Τάραντα. Το ταξίδι θα συνεχιστεί με τρένο και οι νεαροί εξόριστοι θα φτάσουν τελικά στο Παρίσι στις 23 Δεκεμβρίου: 

«Μεσάνυχτα. Με το μέτωπο κολλημένο στο τζάμι κοιτάμε μήπως ξεχωρίζει τίποτα μες στο σκοτάδι. Τίποτα, μηδέν. Μονάχα μακρυά και πού, κανένα φως, πιο ερμητικό, πιο άγνωστο κι απ’ τη νύχτα. Που να πέφτει η Μονμάρτ; Το Καρτιέ Λατέν; Το Ετουάλ; Και το Δάσος της Βουλόνης; Και όλα κείνα που διαβάσαμε στα βιβλία; Δε φαίνεται τίποτα έξω απ’ τις ράγες του σταθμού που τρέχουν πλάι στο τραίνο. […] Μπα, όχι, φτάσαμε. Απίστευτο. Στο χάλι που βρισκόμαστε, μας φαίνεται σαν ψέμα». Μιμίκα Κρανάκη, “journal d’exil”, Le Temps moderns, Αύγουστος 1950

Το «Ματαρόα» είχε ήδη διακριθεί κατά τη διάρκεια του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου, μεταφέροντας αμερικανικά στρατεύματα στην Ιρλανδία ενόψει της απόβασης των Συμμάχων στη Νορμανδία. Επίσης, είχε μεταφέρει επιζώντες από το Ολοκαύτωμα στην Παλαιστίνη. Αργότερα, μάλιστα, ένα γκρουπ της τζαζ θα πάρει το όνομα του πλοίου: «Ματαρόα». Κοντολογίς, το «Ματαρόα» θα αποκτήσει διαστάσεις θρύλου, θα μείνει στην ιστορία σαν το «Πλοίο των Ελλήνων», αυτό που οδήγησε «το άνθος της ελληνικής νεολαίας» στη χρυσή εξορία. 

Ωστόσο το ταξίδι με το «Ματαρόα» κάθε άλλο παρά ονειρεμένο ήταν.

«Οι συνθήκες στο καράβι ήταν φρικτές. Μεταφέραμε μόνοι μας τις αποσκευές μας –ευτυχώς υπήρχαν και περίπου είκοσι γλύπτες ανάμεσά μας. Είχαμε πάρει μαζί μας ό,τι μπορούσαμε: χειρόγραφα, βιβλία, κλπ. Οι γλύπτες είχαν πάρει μαζί τους προπλάσματα των γλυπτών τους, και εμείς τους βοηθούσαμε να τα μεταφέρουν, σαν να ήμασταν όλοι μέλη μιας κοοπερατίβας. Η πιανίστρια είχε μαζί της ένα μικρό πιάνο… σιωπηλό, για να εξασκείται. Μπορεί αυτό το πιάνο να ήταν «σιωπηλό», αλλά ήταν εξαιρετικά βαρύ. Θυμάμαι την εικόνα, στο λιμάνι του Τάραντα: σκυμμένοι στην κουπαστή του πλοίου, κάποιοι από τους φίλους μας να προσπαθούν να κατεβάσουν το πιάνο από την πλευρική σκάλα…». Κορνήλιος Καστοριάδης, συζήτηση με την πιανίστρια Ντόρα Μπακοπούλου για το ελληνικό ραδιόφωνο. 

Η μαρτυρία της Μιμίκας Κρανάκη επιβεβαιώνει εκείνη του Καστοριάδη αναφορικά με τις συνθήκες που επικρατούσαν κατά τη διάρκεια του ταξιδιού:

«Κοιμόμασταν στο κατάστρωμα […] σαν μετά από καταστροφή. Ελάχιστοι φύγαν μ’ αληθινές βαλίτσες, που θα διαλυθούνε, άλλωστε, πριν φτάσουν στο Παρίσι. Οι πιο πολλοί ταξιδεύουν με σακίδια, καλάθια, μπόγους, ό,τι μπόρεσε να σοφιστεί η φτώχεια κι η αγάπη κείνων που μείναν στην αποβάθρα του Πειραιά κουνώντας τα μαντήλια τους». Μιμίκα Κρανάκη 

Η Οδύσσεια είχε αρχίσει στις 21 Δεκεμβρίου, με την αστυνομία να ελέγχει επί σχεδόν μια ολόκληρη μέρα τους υπότροφους και τις αποσκευές τους.

«Οι αποσκευές μας έπιαναν αρκετό χώρο: μπαούλα, βαλίτσες από χαρτόνι δεμένες με σπάγκο, μπόγοι έτοιμοι να ανοίξουν, μόνο έπιπλα που δεν είχαμε» Νέλλη Ανδρικοπούλου, Το ταξίδι του Ματαρόα, 1945, Εστία – 2007.

Στο «Ματαρόα», που το οδηγούσε μια ομάδα Άγγλων, υπήρχαν και άλλοι επιβάτες εκτός από τους υπότροφους, όπως η μετέπειτα ψυχαναλύτρια Ελένη Μαγκριώτη, δεκατεσσάρων ετών τότε, που ταξίδευε με το γιατρό πατέρα της, τη μητέρα της και τους δύο αδελφούς της. Αφηγείται η Μαγκριώτη:

«Όλοι έκαναν σαν να έφευγαν για πάντα. Κάποιοι είχαν μαζί τους το ποδήλατό τους, τα μπαούλα τους. Από ένα μπαούλο, καθώς το μετέφεραν, έπεσαν καμιά τριανταριά τόμοι με ελληνικές μεταφράσεις του Ζολά». Αυτό το περιστατικό δείχνει πόσο μεγάλη γοητεία ασκούσε η γαλλική κουλτούρα στους Έλληνες που έφευγαν για το Παρίσι. Είπαν τότε στη μικρή Ελένη ότι αυτός ο παράξενος συνταξιδιώτης, τόσο νέος και εντελώς άτριχος, λεγόταν Καστοριάδης και ήταν τροτσκιστής. «Τον αποκαλούσαν «ο τροτσκιστής», κι εγώ νόμιζα ότι τροτσκιστής σημαίνει τερατόμορφος και φαλακρός».

Το καράβι σήκωσε άγκυρα την άλλη μέρα τα ξημερώματα, με αρκετούς από τους επιβάτες να αγωνιούν κατά τη διάρκεια της νύχτας μήπως τους συλλάβουν οι αρχές ασφαλείας΄ στην αποβάθρα υπήρχαν, άλλωστε, αστυνομικοί που είχαν, μεταξύ άλλων, την ευθύνη να μην πάρουν μαζί τους οι υπότροφοι έντυπο υλικό που θα μπορούσε να εκθέσει διεθνώς την ελληνική κυβέρνηση. 

Αρκετοί λοιπόν θα περάσουν τη νύχτα τους ξαπλωμένοι στο κατάστρωμα, ο ένας κολλημένος στον άλλον ώστε να μην κρυώνουν. Κατά τα άλλα, το ταξίδι θα αποδειχθεί μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για… αισθηματικές περιπέτειες. Μολονότι είχε ήδη σχέσεις με τη Νέλλη Ανδρικοπούλου, ο Καστοριάδης θα αναβιώσει τη σχέση του με τη Μιμίκα Κρανάκη, με την οποία συνδεόταν στην Αθήνα και την οποία εξακολουθούσε να βρίσκει εξαιρετικά γοητευτική. Η Κρανάκη, πολύγλωσση, θα μεταφράσει αργότερα Μαρκούζε, θα διδάξει φιλοσοφία στη Ναντέρ και θα εκδώσει το 1995 στη σειρά «Petite Planete» των εκδόσεων Seuil, ένα μικρό βιβλίο, απαραίτητο βοήθημα για αρκετές γενιές γάλλων επισκεπτών της Ελλάδας. […] 

Φτάνοντας στον Τάραντα, όπου τους υποδέχονται ιταλοί σύντροφοι με υψωμένες γροθιές, οι υπότροφοι μαθαίνουν ότι υπάρχει επιδημία πανούκλας στην πόλη. Αφού κατέβηκαν από το «Ματαρόα», κατευθύνθηκαν προς τον σιδηροδρομικό σταθμό. Εκεί επιβιβάστηκαν σε δύο βαγόνια που προορίζονταν για τη μεταφορά ζώων, χωρίς ηλεκτρικό και χωρίς τρεχούμενο νερό, με τα οποία και θα ταξιδέψουν, στριμωγμένοι, περιστοιχισμένοι από τις βαριές αποσκευές τους. 

«Το τρένο κινούνταν με ταχύτητα σαλίγκαρου και, καθώς η μοναδική τουαλέτα ήταν βουλωμένη, έκανε κάθε τόσο στάσεις για τις… ανάγκες μας» Νέλλη Ανδρικοπούλου

[…] Εξαντλημένοι και αξιοθρήνητοι, οι υπότροφοι θα φτάσουν τελικά στον Γκαρ ντε λ’ Εστ, στο Παρίσι, υπό συνθήκες πολικού ψύχους, λίγο πριν από τα μεσάνυχτα. Στο σταθμό τους περιμένουν ο διευθυντής της Ελληνικής Φοιτητικής Εστίας και ένας εκπρόσωπος του Υπουργείου Εξωτερικών της Γαλλίας. […] Το ταξίδι του «Ματαρόα» θα προσλάβει με τον καιρό θρυλικές διαστάσεις, καθώς για πολλούς, στην Ελλάδα αλλά και στη Γαλλία, θα συνδυάζει την ιστορία κάποιων σύγχρονων διανοουμένων που άφησαν πίσω τη γενέθλια γη με τους ελληνικούς μύθους, όπως αυτούς του κόσμου του Ομήρου. 

«Το ταξίδι των Ελλήνων στη Γαλλία, το 1945, θα γίνει έτσι ένα είδος συμβόλου της πνευματικής ιστορίας της Ελλάδας» Francois Bordes 

[…] Ο Καστοριάδης θέτει σύντομα στον εαυτό του υπερφιλόδοξους στόχους. Θα ζητήσει, μάλιστα, από τον καθηγητή ο οποίος εποπτεύει τη διατριβή του να μη χαμογελάσει ακούγοντάς τον να λέει ότι δεν σκοπεύει να επιχειρήσει τίποτα λιγότερο από μια σύνθεση «μεταξύ φιλοσοφικής και μαθηματικής λογικής». […] Επιδίωξη του Καστοριάδη είναι να ανταποκρίνεται πάντοτε στον ρόλο του ως διανοούμενος. «Για τους Έλληνες, ήδη από την εποχή του Αριστοτέλη, ο αυθεντικός διανοούμενος δεν μπορεί παρά να είναι πολύπλευρος». Αυτή ακριβώς θα είναι και η περίπτωση του Καστοριάδη. 

Ζυμωμένος με τη γαλλική κουλτούρα ήδη από τα παιδικά του χρόνια, θα πάρει τη γαλλική υπηκοότητα πολύ αργότερα, στις αρχές της δεκαετίας του 1970. Ωστόσο, δεν θα πάψει ποτέ να συμμερίζεται την ελληνική άποψη για τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να είναι κανείς ιδιαίτερα κοινωνικός και παράλληλα να τηρεί απολύτως μοναχική στάση απέναντι στη φύση και τη σκέψη. Άλλωστε, και η επιθυμία του Καστοριάδη να υιοθετεί πάντα μια κριτική προσέγγιση στα πράγματα επίσης δεν είναι άσχετη με την ελληνική του καταγωγή. […] 

Francois Dosse, «Καστοριάδης: Μια ζωή», Εκδόσεις Πόλις – 2015. Μετάφραση Ανδρέας Παππάς. Σελ. 616. 

 *Στην πρώτη βιογραφία ( «Καστοριάδης: Μια ζωή»), ενός από τους πιο σημαντικούς και ενδιαφέροντες στοχαστές του 20ού αιώνα., ο Francois Dosse, με αφετηρία τη νεανική πολιτική δράση του Καστοριάδη στην κατεχόμενη Αθήνα, αναφέρεται αρχικά στην άφιξή του στο Παρίσι -ήταν κι αυτός ένας από τους υπότροφους που ταξίδεψαν με το θρυλικό “Ματαρόα”-, τη συμμετοχή του στο γαλλικό τροτσκιστικό κίνημα, την ίδρυση του περιοδικού Σοσιαλισμός ή Βαρβαρότητα, στο οποίο θα βάλει τη σφραγίδα του. Το Σοσιαλισμός ή Βαρβαρότητα θα είναι το πρώτο έντυπο της Αριστεράς που θα ασκήσει καταλυτική κριτική στο σοβιετικό οικονομικό και κοινωνικό μοντέλο, συμβάλλοντας έτσι στην ανάδυση της λεγόμενης αντιαυταρχικής Αριστεράς, αλλά και στη διάδοση ιδεών και απόψεων που θα δώσουν εν πολλοίς τον τόνο στον Μάη του ’68.

Οικονομολόγος, κοινωνιολόγος, φιλόσοφος, ψυχαναλυτής, πολιτικός στοχαστής, πραγματικός homo universalis της εποχής μας, ο Καστοριάδης θα γίνει ευρύτατα γνωστός με το θεμελιώδες έργο του Η φαντασιακή θέσμιση της κοινωνίας (1975), αλλά και με άλλα κείμενα και βιβλία του, τα περισσότερα από τα οποία κυκλοφορούν και στα ελληνικά.

Η βιογραφία του από τον Francois Dosse βασίζεται σε ενδελεχή έρευνα αρκετών ετών, μέρος της οποίας ήταν και οι συζητήσεις του με περίπου πενήντα άτομα που γνώριζαν τον Καστοριάδη και συνεργάστηκαν κατά καιρούς μαζί του.

Αυτός ο κοσμοπολίτης Έλληνας, που δεν έπαψε ποτέ να μελετά την αρχαιοελληνική φιλοσοφία και να εμπνέεται από την αθηναϊκή δημοκρατία του 5ου π.Χ. αιώνα, παραμένει πάντα επίκαιρος, τόσο για τη διεισδυτική κριτική του στην υπάρχουσα τάξη πραγμάτων, όσο και για το πρόταγμα της αυτονομίας, το οποίο ποτέ δεν έπαψε να προβάλλει ως προϋπόθεση για την εμβάθυνση της δημοκρατίας και τη χειραφέτηση της κοινωνίας.

Ο Πιερ Βιντάλ-Νακέ, αναφερόμενος στον Καστοριάδη, έκανε λόγο για “μεγαλοφυΐα”, ενώ ο Εντγκάρ Μορέν τον είχε αποκαλέσει “τιτάνα του πνεύματος”.

Francois Dosse

Για τη σχέση μεταξύ του κοινωνικού στοιχείου και του ατόμου, ο Καστοριάδης είχε γράψει σε ένα κείμενό του το 1955:

«Υπάρχει, προφανέστατα, διαλεκτική αντιστοιχία μεταξύ κοινωνικών δομών και «ψυχολογικών» δομών. Από τα πρώτα κιόλας βήματα που κάνει στη ζωή, το άτομο υφίσταται συνεχή πίεση προκειμένου να διαμορφώσει μια δεδομένη στάση απέναντι στην εργασία, στο σεξ, στις ιδέες΄ να στερηθεί τους καρπούς της δραστηριότητάς του, αλλά και να αποκτήσει όλες τις απαραίτητες αναστολές, μέσω της εσωτερίκευσης και της αξιοδότησης αυτής της διαδικασίας ματαίωσης. Η ταξική κοινωνία δεν μπορεί να υπάρξει παρά μόνον στον βαθμό που καταφέρνει να επιβάλει εν πολλοίς αυτήν την αποδοχή. Αυτός είναι και ο λόγος που η σύγκρουση δεν είναι μια αμιγώς εξωτερική σύγκρουση, αλλά μετατοπίζεται στον πυρήνα της ατομικής ύπαρξης». 

Ορισμός που έδωσε ο Καστοριάδης για την πολιτική:

«Η πολιτική δεν μπορεί να γίνεται αντιληπτή μόνον ως συλλογική δραστηριότητα, αλλά και ως ατομική. […] Απαιτείται μια νέα επεξεργασία της διάκρισης σε ιδιωτικό και δημόσιο, με δεδομένο ακριβώς ότι η πολιτική συνδέεται με όλους τους θεσμούς της κοινωνίας».

***

Κρυσταλία Πατούλη

Σύμβουλος ανθρωπίνων σχέσεων – δημοσιογράφος

Αντικλείδι , http://antikleidi.com

Ποιοί είναι οι σημερινοί Άθλιοι

5/1/18: Το θέμα είναι να μην την πατήσουμε μια μέρα σαν τον βοσκό με το λύκο και τα πρόβατα και σταματήσουμε να έχουμε αντανακλαστικά ως κοινωνία και ως πολίτες απέναντι σε ένα Άθλιο γεγονός που συμβαίνει. Πολύ καλά κάναμε και αντιδράσαμε στην ιστορία αυτή, με τον άνεργο πατέρα που υποτίθεται ότι έκλεψε γάλα για το παιδί του, ακόμα κι αν αποδείχτηκε ((;)) ότι ήταν fake news. Το κυριότερο είναι ότι δε μείναμε απαθείς, δεν διαπράξαμε δηλαδή τη μεγαλύτερη βία, ως άλλοι κοινοί κυρ Παντελήδες.

---

Όσοι διάβασαν κάποτε τον Ουγκώ και το περίφημο αριστούργημά του, κατάλαβαν βολικά ότι οι Άθλιοι είναι σίγουρα οι απανταχού Αγιάννηδες που φτάνουν να κλέψουν ένα κομμάτι ψωμί για να ζήσουν. Ο ίδιος, όμως, μπορεί να εννοούσε ως Άθλιους (εξαθλιωμένους από αξίες) όλους εκείνους που συμπεριφέρονται στους Αγιάννηδες, σαν να είναι άθλιοι.

Διότι άθλιοι και εξαθλιωμένοι από ανθρώπινες αξίες, είναι όλοι αυτοί που θέλουν να κλείσουν στη φυλακή έναν άνθρωπο που κλέβει για να μη πεθάνει το παιδί του από την πείνα.

Κι όχι μόνο άθλιοι, αλλά πλέον δράκουλες. Διότι, όταν έχεις μπροστά σου έναν 24χρονο άνεργο πατέρα που δεν έχει λεφτά να πάρει γάλα στο παιδί του και γι’ αυτό μόλις έχει κλέψει απ’ το ράφι του σουπερ μάρκετ σου, και σένα το μόνο που σου έχει μείνει -νομίζεις- είναι να απευθυνθείς στην Αστυνομία, σημαίνει ότι έχεις καταντήσει δράκουλας. Δεν είσαι άνθρωπος. Και δεν είσαι άνθρωπος, διότι δεν είσαι πολίτης.

Όποιος δεν είναι πολίτης της κοινωνίας -και ότι αυτό συνεπάγεται- δεν είναι και άνθρωπος. Έχουμε γεμίσει δράκουλες, γιατί έχουμε γεμίσει από απολίτιστα ζόμπι, εξαθλιωμένα από ανθρώπινες αξίες.

Οι σημερινοί άθλιοι, δεν είναι αυτοί που δεν έχουν να ταϊσουν τα παιδιά τους. Οι σημερινοί άθλιοι είναι όλοι αυτοί που κοιμούνται τον ύπνο του δικαίου και όχι κατά του αδίκου. Οι σημερινοί άθλιοι είναι όλοι αυτοί που ανέχονται να υπάρχουν παιδιά που πεινάνε. Κι όχι μόνο το ανέχονται, αλλά διώκουν και όσους αναγκάζονται να κλέψουν ένα κουτί γάλα για να τα ζήσουν.

Και κάπως έτσι φτάσαμε σήμερα, να καταλάβουμε ποιοί είναι οι σημερινοί Άθλιοι. Ευχαριστούμε το σούπερ μάρκετ του Βόλου, που μας το έκανε σαφές, ως πηγή της αθλιότητας.

Για τη μοναδικότητα που απέκτησε ο Καβάφης στην παγκόσμια ποίηση

[…] Τελειώνοντας, θα προσθέσω δυο λόγια για το ύστερο ταξίδι του Καβάφη, διότι η «Ιθάκη» εκφράζει, κατά τον Βρισιμιτζάκη, την αποδημητική επιθυμία, «το ταξίδι που σε πάει ο μαύρος καβαλλάρης».
Στο τέλος της ζωής του το θέμα του στοματικού ευνουχισμού επανέρχεται δραματικά: το 1932 εκδηλώνεται καρκίνος του λάρυγγος (γνωστό φαλλικό σύμβολο), που τον καταδικάζει σε αφωνία. Αυτόν τον επιδέξιο και φημισμένο στον κύκλο του ρήτορα. Όμως αρνείται την εγχειρητική αφαίρεση του οργάνου, μιας και τη βιώνει ως ευνουχισμό: «αρτιμελής ήθελε να περάσει από τούτη τη ζωή στην άλλη ο Καβάφης», αναφέρει η Ρίκα Σεγκοπούλου.
Έτσι τελειώνει η ζωή του «χάρη σε μια εκπληκτική συνέπεια της Μοίρας» στις 29 Απριλίου του 1933, την ίδια ακριβώς ημέρα που βγήκε «στον πηγαιμό για την Ιθάκη», μετά από ένα οδύσσειο ταξίδι 70 χρόνων. Ή αν αναλογιστούμε και την ασυνείδητη διάσταση, την ημέρα που «συνέβη» το τρομακτικό τραύμα, ο φαντασιωτικός ευνουχισμός του από τη μητέρα του.
Ίσως, και με αυτό συνοψίζω μια βασική μου υπόθεση, η μοναδικότητα που απέκτησε ο Καβάφης στην παγκόσμια ποίηση με την ιδιομορφία του, να μην είναι άσχετη με τη μοναδικότητα που εκπροσωπούσε για τη μητέρα του η πεθαμένη αδελφή του Ελένη, την οποία όφειλε αυτός να αντικαταστήσει και εν μέρει το πραγματοποίησε.
Υπήρξε στη ζωή του, ως φαίνεται, το ίδιο μοιραία, όπως η άλλη, η ωραία Ελένη για τον Όμηρο.

Απόσπασμα: ΓΙΑΝΝΗΣ Σ. ΚΟΝΤΟΣ, ΟΙ ΨΥΧΙΚΕΣ ΟΔΥΣΣΕΙΕΣ ΤΟΥ Κ.Π.ΚΑΒΑΦΗ (ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΗΝ «ΙΘΑΚΗ»),

Από το βιβλίο: Ψυχανάλυση και νεοελληνική λογοτεχνία: Σταυροδρόμια, εκδ. Γαβριηλίδης, Επιμέλεια – Εισαγωγή: Θανάσης Χατζόπουλος

Οι «γραφές της ψυχανάλυσης» αποτυπώνουν κάθε φορά μια διαφορετική εκδοχή από τον πλούτο της κλινικής εμπειρίας της ψυχανάλυσης και του ιδιαίτερου τρόπου της να προσεγγίζει τα φαινόμενα της ζωής και του πολιτισμού. Τον πρώτο λόγο έχει εδώ η εκ-τροπή του ασυνειδήτου σε γραφή, ώστε -παραφράζοντας τη γνωστή φροϋδική προτροπή- «εκεί που ήταν αυτό να έρθει …η γραφή», αλλά και η τροποποίηση του πραγματικού δια της γραφής έτσι όπως μόνον μέσω αυτής μπορεί να επισυμβεί, χάρη στο δικό της ίχνος. Η σειρά απευθύνεται σε όλους όσους, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, έχουν αντιληφθεί ή υποψιάζονται πως ό,τι μας κινεί, και μας οδηγεί, σταθερά μας διαφεύγει.
(Θ. Χ.)

Γράφουν:
η Κωνστάνς Αθανασιάδου για τον Γεώργιο Βιζυηνό
ο Αθανάσιος Αλεξανδρίδης για τον Ανδρέα Εμπειρίκο
ο Κωνσταντίνος Αρβανιτάκης για τον Διονύσιο Σολωμό
ο Κώστας Γεμενετζής για τον Γιώργο Σεφέρη
ο Θανάσης Γεωργάς για τον Γιάννη Κιουρτσάκη
η Βιβή Θεοδοσάτου για τον Γιώργο Χειμωνά
ο Γιάννης Σ. Κόντος για τον Κ. Π. Καβάφη
ο Σωτήρης Μανωλόπουλος για τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη
ο Νίκος Παπαχριστόπουλος για τον Γεώργιο Βιζυηνό
ο Νίκος Σιδέρης για τον Διονύσιο Σολωμό
ο Θανάσης Τζαβάρας και η Ελένη Τζαβάρα για τον Ανδρέα Εμπειρίκο.

 

Γεράσιμος Στεφανάτος: Στη θέση του Οιδίπποδα, βασιλεύει πλέον ο Νάρκισσος

Ποιος ο στόχος και το νόημα της ψυχανάλυσης σήμερα, σε μια εποχή κρίσης, ειδικά στην Ελλάδα, που η κατανάλωση ψυχότροπων φαρμάκων είναι η μεγαλύτερη στην Ευρώπη;

Ο ψυχίατρος, ψυχαναλυτής και συγγραφέας, Γεράσιμος Στεφανάτος, μέλος της γαλλικής ψυχαναλυτικής εταιρείας Quatrieme Groupe O.P.L.F, μιλά στην Κρυσταλία Πατούλη και το Tvxs.gr, επισημαίνοντας, μεταξύ άλλων, πως: «Τίποτα δεν εγγυάται ότι ο έλεγχος που επιτελείται στις ατομικές και συλλογικές ορμές, μπορεί να υποσχεθεί και την πρόοδο των κοινωνιών. Ο πολιτισμός, δεν είναι work in progress, γι’ αυτό οποιαδήποτε στιγμή μπορεί να ανατραπεί», και ότι: «Η γενικότερη κατάσταση -κρίσης- που παρατηρούμε σε διεθνές επίπεδο, και όχι μόνο στη χώρα μας, οδηγεί σε νέες μορφές έκφρασης των διαφόρων ψυχοπαθολογιών του ανθρώπινου υποκειμένου. Δηλαδή, παρατηρούμε νέες μορφές παθολογίας που, αν αναφερθούμε στις κλασσικές φιγούρες της μυθολογίας μας, στη θέση του Οιδίπποδα, βασιλεύει πλέον ο Νάρκισσος».

Ποιο το νόημα της ψυχανάλυσης στη σημερινή εποχή της κρίσης;

Στο κοινωνικό πεδίο αντιλαμβανόμαστε μια δυσφορία στον πολιτισμό, όπως είναι ο τίτλος του περίφημου βιβλίου του Φρόυντ, «Ο πολιτισμός ως πηγή δυστυχίας», που παίρνει πλέον νέες μορφές, μέσα από:

• την καταστρεπτικότητα και το μίσος που βλέπουμε να κυριαρχούν στις σύγχρονες κοινωνίες,
• τα διάφορα γεγονότα της καθημερινής ζωής που διαβάζουμε στις εφημερίδες,
• την άνοδο του ρατσισμού,
• τους περίεργους πολέμους που δεν είναι όπως παλιά, όπως π.χ. ο οικονομικός πόλεμος,
• τις μορφές περιθωριοποίησης, φτωχοποίησης των ανθρώπων, σε όλες τις χώρες της Ευρώπης (και μη μιλήσουμε για τις χώρες του Τρίτου κόσμου που είναι τραγικά τα πράγματα),
• την έλλειψη στόχων – ιδανικών,
• ή συγκεχυμένες, ακόμη, καταστάσεις που δεν μπορούμε να «διαβάσουμε» άμεσα, μας φαίνονται ανεξήγητες. Δηλαδή, κάποιες νέες μορφές δυσφορίας στον πολιτισμό που ο Φρόυντ δεν περιέγραψε, γιατί δεν υπήρχαν στην εποχή του.

Βεβαίως, ο Φρόυντ, γράφει ότι κάθε άνθρωπος είναι δυνητικά εχθρός του πολιτισμού. Θέλοντας να πει ότι, το τίμημα που οφείλει ο άνθρωπος να καταβάλλει για να ελέγξει τις ατομικές και συλλογικές ορμές, είναι τεράστιο, και κατά συνέπεια, ενώ θα ήθελε τον πολιτισμό, συγχρόνως τον αντιπαλεύει. Είναι σαν να λέει «ναι» στον πολιτισμό εξωτερικά και εσωτερικά να λέει «όχι».

Οπότε, τίποτα δεν εγγυάται ότι ο έλεγχος που επιτελείται στις ατομικές και συλλογικές ορμές, μπορεί να υποσχεθεί και την πρόοδο των κοινωνιών. Ο πολιτισμός, δεν είναι work in progress, γι’ αυτό οποιαδήποτε στιγμή μπορεί να ανατραπεί.

Τώρα, αυτή η γενικότερη κατάσταση -κρίσης- που παρατηρούμε σε διεθνές επίπεδο, και όχι μόνο στη χώρα μας, οδηγεί σε νέες μορφές έκφρασης των διαφόρων ψυχοπαθολογιών του ανθρώπινου υποκειμένου. Δηλαδή, παρατηρούμε νέες μορφές παθολογίας που, αν αναφερθούμε στις κλασσικές φιγούρες της μυθολογίας μας, στη θέση του Οιδίπποδα, βασιλεύει πλέον ο Νάρκισσος.

Εννοώ, ότι το Οιδιππόδειο σύμπλεγμα είναι ένα πλέγμα επιθυμιών αλλά και απαγορεύσεων που δομεί το υποκείμενο. Ενώ, ο ναρκισσισμός, είναι το κλείσιμο του υποκειμένου στην απατηλή εικόνα ενός αυτάρκους και παντοδύναμου εαυτού. Στο κοινωνικό επίπεδο εκφράζεται με ένα κλείσιμο σε πεποιθήσεις οι οποίες μπορεί να γίνουν και νοσηρές.

Έτσι, βλέπουμε κάποιες νέες μορφές ψυχοπαθολογίας που εκφράζονται κυρίως στο σώμα, με εξαρτήσεις, είτε από ουσίες, είτε από το σεξ, είτε από τις παθολογικές ανθρώπινες σχέσεις, αντί της δυνατότητας να συνευρεθεί κανείς αποδεχόμενος την ετερότητα του άλλου.

Το ερώτημα, λοιπόν, που τίθεται κατ’ επέκταση, θα ήταν: Πώς μπορεί ο σύγχρονος ψυχαναλυτής να υποδεχτεί αυτές τις νέες μορφές αιτημάτων; Τροποποιούν τη βασική δομή της ψυχαναλυτικής θεωρίας, ή όχι;

Υπάρχουν πολλές απαντήσεις. Η άποψή μου είναι, ότι η φροϋδική θεωρία πρέπει να διατηρηθεί στη βάση της, διότι μόνο με αυτήν ως κεντρική αναφορά μπορούμε να κατανοήσουμε και τις νέες μορφές παθολογιών. Έχοντας, δηλαδή, κάτι σταθερό, μπορούμε να αναγνωρίσουμε το καινούργιο και να προσαρμοστούμε ως προς τις απαντήσεις που δίνει.

Μια δεύτερη σειρά σκέψεων θα ήταν ότι ο σύγχρονος άνθρωπος μοιάζει, πάλι σε αναφορά με τους περιορισμούς και τις επιθυμίες του οιδιπποδείου, να ξεφεύγει από αυτό το σχήμα:

• να μη δέχεται το άγχος (το άγχος είναι συστατικό της ανθρώπινης ύπαρξης),
• να μη δέχεται τους αυτοπεριορισμούς,
• να θέλει την ικανοποίηση της επιθυμίας του με κάθε κόστος,
• και στις πιο απλές εκδοχές, για να κατανικήσει το άγχος, να καταφεύγει στην αλόγιστη χρήση ψυχοφαρμάκων. Το άγχος μπορεί να είναι, είτε δημιουργικό, είτε παθολογικό, αλλά εν πάση περιπτώσει το άγχος είναι κάτι προς εξέταση.

Τα φάρμακα, είναι αδιαμφισβήτητα πολλές φορές απαραίτητα, αλλά η αλόγιστη χρήση τους είναι εξαιρετικά επικίνδυνη και δυστυχώς η χρήση αυτή ευνοείται και από τους ασθενείς και από τους ψυχιάτρους.

Δηλαδή, αντί το άγχος να γίνεται αντικείμενο επεξεργασίας, με προσπάθεια μετατροπής του «κατακλυσμιαίου» –παθολογικού- άγχους, σε άγχος εντασσόμενο στην ανθρώπινη συνθήκη με δυνατότητες δημιουργικών διεξόδων, αντ’ αυτού το φάρμακο «βουλώνει», κατά κάποιον τρόπο, κλείνει το ρήγμα που θα μας πήγαινε ενδεχομένως σε κάτι άλλο, σε μια σημασία, σε ένα συναίσθημα, και σε τελευταία ανάλυση, σε ένα τραύμα που προϋπήρχε, αλλά μπορούμε εκ νέου να το επεξεργαστούμε.

Αντί να αφεθεί ελεύθερη αυτή η δίοδος προς το εσωτερικό της ψυχής, έρχονται τα ηρεμιστικά –που στη χώρα μας, έχουμε τις μεγαλύτερες καταναλώσεις στην Ευρώπη- να «ηρεμήσουν» -ειρωνικά το λέω, προφανώς- να κλείσουν, δηλαδή, τη δυνατότητα αναζήτησης της αλήθειας για τον άνθρωπο.

Ασχολούνται, μόνο με την καταστολή του συμπτώματος, δηλαδή, χωρίς να φτάνουν σε αυτό που το προκαλεί; (όπως συμβαίνει, συνήθως, και για τα κοινωνικά προβλήματα)

Ο Φρόυντ, λέει, ότι το σύμπτωμα τη στιγμή που εκδηλώνεται, αποτελεί πολλές φορές, το πιο ζωντανό σημείο του ψυχισμού. Δηλαδή, πολλές φορές ο άνθρωπος κατά βάθος εκφράζεται από το σύμπτωμά του. Αυτό δεν σημαίνει ότι θα τον αφήσουμε να υποφέρει, αλλά δε θα του στερήσουμε, πάση θυσία, το νόημα που εμπεριέχει το σύμπτωμά του, όπως ακριβώς είπατε.

Και ποιος είναι, λοιπόν, ο στόχος της ψυχανάλυσης, σήμερα;

Ο στόχος της ψυχανάλυσης για τον Φρόυντ, είναι η περίφημη φράση του: «Εκεί που ήταν Αυτό, εγώ πρέπει να γίνω». Όπου, το Αυτό, είναι εν ολίγοις το ασυνείδητο, το ενορμητικό στοιχείο, που σημαίνει ότι το Εγώ του ανθρώπου, οφείλει να το λάβει σοβαρά υπόψη.

Κάτι που προφανώς δε σημαίνει ότι θα εξαφανιστούν οι ορμές, γιατί τότε το ανθρώπινο υποκείμενο θα γινόταν ρομπότ. Σημαίνει οτι το υποκείμενο μέσω της ψυχανάλυσης, θα αποκτήσει γνώση του ενορμητικού του κόσμου -του ασυνειδήτου του , το οποίο ποτέ δεν εξαντλείται- και αυτή η γνώση(που είναι συγχρόνως αποδοχή μιας αδυναμίας, ικανοποίησης επιθυμιών, κυριαρχίας επί του εαυτού), συνιστά συγχρόνως, μια δύναμη.

Σε αυτό το σημείο, γίνεται μία μετατροπή της σχέσης μεταξύ συνειδητού και ασυνειδήτου, μια βαθύτερη αλλαγή της προσωπικότητας, που οδηγεί σε θεραπευτικά αποτελέσματα.

Και ποια τα αποτελέσματα της ψυχανάλυσης;

Κατ’ αρχάς, τα θεραπευτικά αποτελέσματα στην ψυχανάλυση δεν μετριούνται, (όπως μας προτείνουν οι διάφορες τεχνοκρατικές μέθοδοι στατιστικού τύπου, που έχουν ισχύ σε άλλους τομείς). Η ψυχανάλυση έχει δικούς της κώδικες, τους οποίους αναγνωρίζει και ο άνθρωπος που είναι σε ψυχανάλυση και ο αναλυτής.

Τώρα, η αποτελεσματικότητα των θεραπειών είναι ένα μεγάλο ζήτημα, γιατί βοηθούντος του συντηρητισμού των σύγχρονων κοινωνιών, ζητάμε όλα να γίνονται γρήγορα και αποτελεσματικά. Κατά το περίφημο, time is money (ο χρόνος είναι χρήμα), μοιάζει να ζητούνται πλέον απτά και γρήγορα αποτελέσματα, που σίγουρα δεν προσφέρει η ψυχανάλυση. Απ’ την άλλη, μια τέτοια αποτελεσματικότητα, είναι ψευδής, υπό την έννοια ότι έχουμε επανεμφάνιση του συμπτώματος με άλλη μορφή, και όχι μία βαθύτερη αλλαγή της προσωπικότητας.

Πόσο σημαντικό είναι το γνωστικό πεδίο της ψυχανάλυσης, για τον άνθρωπο;

Η γνώση είναι κάτι το οποίο πάντα ανοίγει ορίζοντες, ωστόσο, σε σχέση με τη διεξαγωγή μιας ψυχανάλυσης η ακαδημαϊκή ή εκλαϊκευμένη ψυχολογική γνώση δεν βοηθά ιδιαιτέρως. Αντιστρόφως μπορεί να αποτελέσει και μια άμυνα. Για παράδειγμα όλοι μιλάνε γενικώς για το «οιδιπόδειο σύμπλεγμα», όταν όμως πρόκειται για  την προσωπική ασυνείδητη οιδιπόδεια προβληματική τους, στο πλαίσιο μιας ψυχανάλυσης , τότε τα πράγματα αλλάζουν και εμφανίζονται συχνά αξεπέραστες άμυνες.

Όσον αφορά βέβαια το επιστημονικό γνωστικό πεδίο της ψυχανάλυσης, ανοίγει μια μεγάλη συζήτηση, και για τους άλλους κλάδους. Δηλαδή, κατά πόσο η έννοια του ασυνειδήτου μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν εργαλείο έρευνας για τις άλλες επιστήμες του ανθρώπου. Πράγμα το οποίο συνήθως δεν το βλέπουμε να συμβαίνει.

Μιλάτε για τη διεπιστημονικότητα, και για το πώς οι διάφορες επιστήμες συνθέτουν γνώση και εμπειρία και από τις άλλες επιστήμες;

Ναι, ακριβώς. Και εκεί τίθεται περισσότερο το ζήτημα της γνώσης, που μου θέσατε, και βεβαίως και στον άνθρωπο με την έννοια ότι του δίνει ιδέες, του ανοίγει ορίζοντες.

Επανερχόμενος στο ζήτημα των αντιστάσεων απέναντι στον εσωτερικό – ενορμητικό κόσμο και στο ασυνείδητο, οφείλουμε θα έλεγα μια στάση ταπεινότητας που πρώτος υπέδειξε, και επωμίστηκε, ο Φρόυντ ως επιστήμονας, ως ψυχαναλυτής και ως άνθρωπος, μιλώντας ο ίδιος για τα όνειρά του. Ένα μεγάλο μέρος των ονείρων, που αναφέρονται στην «Ερμηνεία των Ονείρων», είναι όνειρα του ίδιου του Φρόυντ, στο πλαίσιο της αυτό-ανάλυσής του.

Η ψυχανάλυση, βασίζεται στην αφήγηση των αναλυόμενων. Πόσο σημαντικό είναι το να αφηγούνται τη ζωή τους οι άνθρωποι, στο πλαίσιο μιας ανάλυσης, αλλά και γενικά;

Εννοείτε, για τη δυνατότητα του ανθρώπου να μιλήσει για την ιστορία του, για το παρελθόν του, και σε τελευταία ανάλυση να κατασκευάσει ένα παρελθόν για τον εαυτό του; Εδώ ανοίγει μια άλλη μεγάλη συζήτηση. Συμφωνώ ότι είναι αναγκαίες αυτές οι αφηγήσεις, στο τέλος-τέλος μάς το επαληθεύει η ανάγνωση των μεγάλων κλασσικών μυθιστορημάτων, όπως του Μπαλζάκ ή του Ντοστογιέφσκι, που τώρα πια δεν υπάρχουν γιατί οι τρόποι αφήγησης έχουν αλλάξει, αλλά αυτό είναι και θέμα που αφορά την λογοτεχνία.

Όπως και να έχουν τα πράγματα, το ζήτημα της αφήγησης στο ατομικό, στο προσωπικό πεδίο που κυρίως μας ενδιαφέρει αποκτά μια διπλή σημασία: Από τη μία απαιτείται για τη συγκρότηση του υποκειμένου να κατασκευάσει ένα παρελθόν και μία ιστορία, από την άλλη θα πρέπει να ξεχωρίσουμε τη συνειδητή ιστορία των γεγονότων της ζωής, από την ψυχική τους εγγραφή. Ένας που συνέδεσε και τα δύο ήταν ο Προυστ, στο «Αναζητώντας το χαμένο χρόνο», αυτό το κλασσικό μυθιστόρημα που σημάδεψε την ιστορία της  λογοτεχνικής και ψυχικής έκφρασης κάθε αυτο-βιογραφούμενου υποκειμένου.

Εν κατακλείδι, σε μία ψυχανάλυση, έχουμε ανάγκη τη συμβαντολογική αφήγηση(την αφήγηση δηλαδή των συμβάντων, των γεγονότων), η οποία θα χρησιμεύσει σα βάση για να κατασκευαστεί η ασυνείδητη εκδοχή της ιστορίας του υποκειμένου…

Και πόσο σημαντικά είναι τα όνειρα στην ψυχανάλυση;

Αυτή η ερώτηση ανοίγει άλλο ζήτημα, που δεν περίμενε, βέβαια, εμάς για να συζητηθεί. Ο διάλογος έχει αρχίσει από την αρχαιότητα. Ο Φρόυντ στο πρώτο μέρος από την «Ερμηνεία των ονείρων», αναφέρεται στους αρχαίους πως ερμήνευαν τα όνειρα, στη συνέχεια τι έγινε με τους ονειροκρίτες. Θέλω να πώ ότι ο άνθρωπος έχει πάντα την ανάγκη να αναζητήσει νόημα μέσα από διάφορα ψυχικά μορφώματα που εμφανίζονται, όπως είναι κατεξοχήν τα όνειρα.

Είναι γνωστό αυτό που έλεγε ο Φρόυντ, ότι τα όνειρα αποτελούν τη βασιλική οδό προς το ασυνείδητο. Σ’ αυτό μπορούμε να προσθέσουμε ότι τα όνειρα μάς φέρνουν σε επαφή με τον εσωτερικό μας κόσμο και μας εμπλουτίζουν. Πολλές φορές σε διάφορες θεραπείες, όταν εμφανίζονται όνειρα –ανεξαρτήτως του περιεχομένου τους- είναι ένα καλό σημάδι, γιατί δείχνουν ότι το υποκείμενο τρόπον τινά αυτό-θεραπεύεται. Στρέφει δηλαδή την προσοχή του στον εσωτερικό του κόσμο, στρέφει το βλέμμα του, στο εσωτερικό της ψυχής, γεγονός που αποτελεί φροντίδα εαυτού.

Τι θα λέγατε για τη δεοντολογία, ή αλλιώς για την ηθική της ψυχανάλυσης, και για όσους ασκούν το επάγγελμα του ψυχαναλυτή, σε ότι αφορά την συνεχή εποπτεία τους, κλπ;

Με την έννοια της ηθικής βέβαια και όχι της ηθικολογίας. Με την έννοια της ηθικής της ψυχανάλυσης που επιβάλλει διάφορους κανόνες και τόσο για τον αναλυόμενο, όσο και για τον αναλυτή. Ο Φρόυντ έθεσε την προϋπόθεση του ελεύθερου συνειρμού για την διεξαγωγή μιας ψυχανάλυσης, αλλά κυρίως έθεσε για τον αναλυτή την απαίτηση της αποχής και της ουδετερότητας. Δηλαδή, σε μια ψυχανάλυση, να μη δοθεί η δυνατότητα άμεσης ενορμητικής ικανοποίησης, ούτε για το αναλυτή ούτε όμως και για τον αναλυόμενο.

Η ψυχανάλυση είναι μια δραστηριότητα μετουσιωτική η οποία στο πλαίσιο της επιτρέπει, ακριβώς, να έχουμε πρόσβαση στον ενορμητικό κόσμο, μόνον υπό όρους και προυποθέσεις. Που σημαίνει, ότι ο ψυχαναλυτής χρειάζεται-απαιτείται για την άσκηση του επαγγέλματός του, μία διαρκής αυτοανάλυση του ίδιου, σαν προέκταση της ατομικής του ψυχανάλυσης. Αυτό  του επιτρέπει να συνεχίζει να βρίσκεται στην ψυχαναλυτική πολυθρόνα, το υπογραμμίζω, ως ψυχαναλυτής.-

*Ο Γεράσιμος Στεφανάτος είναι ψυχίατρος, ψυχαναλυτής, μέλος της γαλλικής ψυχαναλυτικής εταιρείας Quatrieme Groupe O.P.L.F. Σπούδασε και εργάστηκε στο Παρίσι· Ancient Attache des Hopitaux  Psychiatriques, ασχολήθηκε με τη θεσμική και την ατομική ψυχοθεραπεία των ψυχώσεων και ήταν υπεύθυνος κλινικής διδασκαλίας στην Ιατρική Σχολή Lariboisiere-Saint Louis του Πανεπιστημίου Paris VIΙ . Από το 1989 ασκεί ιδιωτικά την ψυχανάλυση στην Αθήνα. Διετέλεσε Διευθυντής του Τμήματος Ψυχιατρικής Εφήβων και Νέων του ΠΝΑ Γ. Γεννηματάς και ίδρυσε την Εταιρεία Ψυχαναλυτικής Μελέτης της Εφηβείας Ένηβος. Συνεργάστηκε με το Ευρωπαϊκό Κέντρο Μετάφρασης, Λογοτεχνίας και Επιστημών του Ανθρώπου (ΕΚΕΜΕΛ) και δίδαξε στο Τμήμα Θεωρίας και Ιστορίας της Τέχνης της ΑΣΚΤ. Συνιδρυτής του περιοδικού Εκ των υστέρων,  μέλος του  comite de lecture του ψυχαναλυτικού περιοδικού Topique  και της Revue française  de psychanalyse , διευθύνει στις εκδόσεις της Εστίας τη σειρά Ψυχαναλυτικά.  Τελευταίο  βιβλίο του Κατασκευές της ψυχανάλυσης, κατασκευή του ψυχαναλυτή,  Εστία-2016.

Διαβάστε επισης στο Tvxs.gr:

Γεράσιμος Στεφανάτος: Κατασκευή μιας ιστορίας, επινόηση μιας ιστορίας
Η Πιέρα Ολανιέ για την εφηβεία: «Κατασκεύασε το παρελθόν σου

 

Μάσιμο Ρεκαλκάτι: Η «μητέρα» και ο «πατέρας» είναι φιγούρες που υπερβαίνουν το φύλο

Tvxs

«Η ‘μητέρα’ όπως και ο ‘πατέρας’ είναι φιγούρες που υπερβαίνουν το φύλο, το αίμα, τη φυλή και τη βιολογία. ‘Μητέρα’ είναι το όνομα του Άλλου ο οποίος τείνει τα γυμνά του χέρια στη ζωή που έρχεται στον κόσμο, στη ζωή που, ερχόμενη στον κόσμο, επιζητά το νόημα», γράφει ο ψυχαναλυτής Massimo Recalcati, στο βιβλίο «Τα χέρια της μητέρας», που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Κέλευθος, και ακολουθεί απόσπασμα*:

«Ευλογημένα, γράφει ο Ρίλκε, ας είναι τα χέρια της μητέρας. Ευλογημένη η υποστήριξη που προσφέρουν στη δροσοσταλίδα και στην αυγή της ζωής. Ευλογημένα το δέντρο της μητέρας και η μνήμη της.

[…] Εγώ και η μητέρα μου στο μικρό σαλονάκι βλέπαμε τηλεόραση. Ήταν μια ασπρόμαυρη ταινία, βασισμένη σε ένα πραγματικό γεγονός, γνωστό από την ειδησεογραφία: Μια μητέρα συγκρατεί στα χέρια της για ώρες τα χέρια του παιδιού της, το οποίο παίζοντας στο μπαλκόνι του τελευταίου ορόφου μιας μεγάλης πολυκατοικίας, έχει γραπωθεί από τα κάγκελα του μπαλκονιού. Αυτή είναι η ανάμνηση που δεν με εγκατέλειψε όλα αυτά τα χρόνια: μια μητέρα κρατάει με τα χέρια της τα χέρια του παιδιού της, που κρέμεται στο κενό.

[…] Να, λέω στον εαυτό μου σήμερα, αυτό που δεν μου έχει διαφύγει, αυτό που για μένα αποδείχτηκε στ’ αλήθεια αλησμόνητο, αυτό που σε αυτές τις εικόνες επιμένει: Τα χέρια της μητέρας του Τορίνου πιάνουν τα χέρια του παιδιού που κρέμεται στο κενό. Είναι μια μεταφορά του Άλλου ο οποίος αποκρίνεται στην κραυγή της ζωής χωρίς να την αφήνει να εκπέσει στην ασημαντότητα, αλλά της παρέχει μια υποστήριξη χωρίς την οποία θα κατακρημνιζόταν στο κενό. Να αυτό που η μητέρα του Τορίνου χάραξε ανεξίτηλα σε εμένα και που σήμερα το ξαναβρίσκω: η σιωπηρή αντίσταση, η προσφορά των γυμνών χεριών της, το πείσμα να μην αφήσει τη ζωή μόνη και χωρίς ελπίδα, το δώρο μιας παρουσίας που δεν χάνεται. Είναι η μητέρα που σαν «δέντρο» υποδέχεται, κατά τα λόγια του Ρίλκε, τη «δροσοσταλίδα» και τον ερχομό της αυγής.

Τα χέρια δεν είναι άραγε το πρώτο πρόσωπο της μητέρας; Τα χέρια της μητέρας μου δεν είναι άραγε αυτά που χάιδεψαν το σώμα μου σπέρνοντάς το με γράμματα, μνήμες, σημεία, οργώνοντάς το σαν να ήταν χώμα, γη;

Πόσο μπορεί να μετράνε για ένα παιδί τα χέρια της μητέρας; Και για τον λόγο αυτό η εικόνα αυτή της εκδήλωσης της μητρότητας δεν με έχει ποτέ εγκαταλείψει και παρέμεινε ανεξίτηλη.

Στη φροϊδική περιγραφή του μητρικού Άλλου, ως του πρώτου «διασώστη-σωτήρα» στο τραυματικό ξεκίνημα της ζωής, μπορούμε να ανακαλύψουμε τα ίχνη ενός πρώτου ορισμού της μητέρας ως εκείνου του «πιο κοντινού» Άλλου, ο οποίος ξέρει να απαντήσει στην έκκληση της ζωής που φωνάζει.

Αν ο άνθρωπος έρχεται στη ζωή, όπως εξηγούν ο Φρόιντ και ο Λακάν, σε μια κατάσταση «πρώιμης ωρίμανσης», «απροετοιμασίας», «κατακερματισμού», «ανημπόριας», «απόλυτης εγκατάλειψης», σε μια κατάσταση ανεπάρκειας, τρωτότητας, έκθεσης στο μη νόημα του πραγματικού, χρειάζονται κυρίως τα χέρια του Άλλου –η παρουσία του Άλλου- για να προφυλάξουν εκείνη τη ζωή, να την προστατέψουν, να τη γλιτώσουν από την πιθανότητα της πτώσης.

Τα χέρια της μητέρας του Τορίνου δεν είναι χέρια που σωφρονίζουν, τιμωρούν, ταπεινώνουν. Δεν είναι τα χέρια της οργής και της βίας, δεν είναι χέρια που χτυπούν και που μπορούμε να θυμηθούμε στις πληγές μας ως τέκνα. Είναι χέρια γυμνά, χέρια που τείνουν προς άλλα χέρια, χέρια που υποστηρίζουν τη ζωή στην απύθμενη άβυσσο. Η ζωή ως ανθρώπινη ζωή έχει ανάγκη να συναντήσει αυτά τα χέρια, τα γυμνά χέρια της μητέρας, τα χέρια που σώζουν από τον γκρεμό που προκύπτει από την έλλειψη νοήματος.

Δεν είναι αυτό που το παιδικό μου βλέμμα, καθώς ήμουν καθισμένος δίπλα στη μητέρα μου, έβλεπε να προβάλλεται στην ασπρόμαυρη οθόνη της τηλεόρασης; Αυτή είναι για μένα το πρώτο πρόσωπο της μητρότητας, που παραμένει αναλλοίωτο αντέχοντας στια αλλαγές των καιρών μας, καθώς και σε όλες τις μεταμορφώσεις της οικογένειας που μας βομβαρδίζουν.

Αν σήμερα η μητρότητα δεν συμπίπτει πια με την ικανότητα αναπαραγωγής ή με την έμπρακτη εμπειρία της κυοφορίας, αλλά χάρη στη δύναμη της επιστήμης, επεκτάθηκε και σε άλλες δυνατές μορφές που καθιστούν μη απαραίτητη τη συνουσία ή το πραγματικό του φύλου, τα χέρια της μητέρας του Τορίνου μάς υπενθυμίζουν μια ουσιαστική λειτουργία της μητρότητας την οποία καμία ιστορική αλλαγή δεν θα μπορέσει ποτέ να ακυρώσει: Η Μητέρα είναι το όνομα του Άλλου που δεν αφήνει να πέσει η ζωή στο κενό, που την συγκρατεί με τα δικά της χέρια, εμποδίζοντάς τη να συντριβεί΄ είναι το όνομα του πρώτου «διασώστη-σωτήρα».

Αυτό είναι ένα κομβικό σημείο του βιβλίου: Αυτό που εδώ αποκαλώ «μητέρα» δεν αντιστοιχεί απαραίτητα στην πραγματική μητέρα, νοούμενη ως τη βιολογική μητέρα που γεννά το παιδί της. Μάλιστα ήδη για τον Φρόιντ η «μητέρα» είναι το όνομα της πρώτης μορφής του Άλλου που ασχολείται με μια ανθρώπινη ζωή, την οποία αναγνωρίζει ως δικό της δημιούργημα.

Αυτό σημαίνει ότι η «μητέρα» όπως και ο «πατέρας» είναι φιγούρες που υπερβαίνουν το φύλο, το αίμα, τη φυλή και τη βιολογία. «Μητέρα» είναι το όνομα του Άλλου ο οποίος τείνει τα γυμνά του χέρια στη ζωή που έρχεται στον κόσμο, στη ζωή που, ερχόμενη στον κόσμο, επιζητά το νόημα.”

*Απόσπασμα από το βιβλίο «Τα χέρια της μητέρας», του Massimo Recalcati, Μετάφραση: Χρήστος Πονηρός, Εκδόσεις Κέλευθος – 2017, (Σελ.11 και 21 με 27).

«Η μητέρα που καταπιέζει τη γυναίκα -όπως συνέβαινε στην πατριαρχική εκδοχή της μητρότητας- ή η γυναίκα που αρνείται τη μητέρα -όπως συμβαίνει στην υπερμοντέρνα εποχή μας- δεν είναι δύο απεικονίσεις της μητέρας, αλλά δύο αποκλίσεις της εξίσου παθολογικές. Αυτό το βιβλίο στέκεται σε αυτό, χωρίς καθόλου ωστόσο να σκοπεύει να περιορίσει τη μητρότητα στην παθολογία της. Η διδασκαλία του Λακάν έδειξε πως η υπόσταση της επιθυμίας ως μη εξ ολοκλήρου απορροφημένης σε αυτή της μητέρας είναι η ουσιαστική προϋπόθεση ώστε η επιθυμία της μητέρας να μπορεί να είναι δημιουργική. Μόνο αν το βλέμμα της μητέρας δεν επικεντρώνεται αποκλειστικά στην ύπαρξη του παιδιού, η μητρότητα μπορεί να ολοκληρώσει την λειτουργία της. Είναι αυτό που διδάσκει καθημερινά η ψυχανάλυση: Μόνο αν η μητέρα δεν είναι όλη μητέρα, το παιδί μπορεί να βιώσει την απουσία αυτή που καθιστά δυνατή την είσοδό του στον κόσμο των συμβόλων και του πολιτισμού».

Ο Μάσιμο Ρεκαλκάτι είναι ένας από τους γνωστoύς Ιταλούς ψυχαναλυτές με αδιαμφισβήτητη αναγνωρισιμότητα όχι μόνο στην ιταλική και διεθνή επιστημονική κοινότητα, αλλά και ευρύτερα στην ιταλική κοινωνία στο σύνολό της. Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο του Μιλάνου και στο Παρίσι. Εκεί μάλιστα του δόθηκε η ευκαιρία να δουλέψει με τον Jacques-Alain Miller και κατόπιν να αναλυθεί από τον ίδιο. Είναι ένα από τα ιδρυτικά μέλη του ALI (Ιταλικός Σύλλογος Λακανικής Ψυχανάλυσης) και επιστημονικός διευθυντής του IRPA (Ερευνητικό Ινστιτούτο Εφαρμοσμένης Ψυχανάλυσης), όπου διδάσκει «Βασικές Αρχές Λακανικής Ψυχανάλυσης». Εμπνευστής και ιδρυτής του Jonas Onlus (Κέντρο Ψυχαναλυτικής Κλινικής για τα νέα Συμπτώματα), με πλούσια δράση σε πολλές πόλεις της Ιταλίας. Από το 2005 είναι επικεφαλής της Νευροψυχιατρικής Μονάδας του Νοσοκομείου Παίδων Sant’Orsola στην Μπολόνια. Έχει διδάξει στα πανεπιστήμια του Μιλάνου, της Πάντοβας, του Μπέργκαμο και του Ουρμπίνο, καθώς και στο Διεθνές Πανεπιστήμιο Menenedez Pelayo της Ισπανίας. Σήμερα διδάσκει Ψυχοπαθολογία της Διατροφικής Συμπεριφοράς στο Πανεπιστήμιο της Παβίας και Ψυχαναλυτική Κλινική της Ανορεξίας στο CEPUSPP (Centre d’Enseignement Post-Universitaire pour la Specialisation en Psychiatrie et Psychotherapie) της Λωζάνης. Συμμετέχει με παρεμβάσεις σε σεμινάρια στις μεγαλύτερες ευρωπαϊκές πόλεις. Στο συγγραφικό του έργο συγκαταλέγονται περίπου 30 βιβλία, πολλά από τα οποία έχουν μεταφραστεί στη Γαλλία, την Ισπανία, την Αυστρία, την Αργεντινή, τη Σερβία, τη Βραζιλία, τη Γερμανία και τις Ηνωμένες Πολιτείες.

---

(κεντρική φωτό, από το έργο του Paul Klee «Mother and child»

Ο Στέφανος Ροζάνης για τον Κορνήλιο Καστοριάδη

Ο καθηγητής φιλοσοφίας και συγγραφέας Στέφανος Ροζάνης, μιλά στην Κρυσταλία Πατούλη, και το Tvxs.gr, για τον Κορνήλιο Καστοριάδη, με αφορμή τα 20 χρόνια από την επέτειο του θανάτου του, το Δεκέμβριο του 1997.

Τι θα λέγατε για τον Κορνήλιο Καστοριάδη, με αφορμή τα 20 χρόνια από την επέτειο του θανάτου του;

Ο Κορνήλιος Καστοριάδης ήταν ένας κομβικός ευρωπαίος στοχαστής, ο οποίος πάντα προσπάθησε να είναι εξεγεργεσιακός. Προσπάθησε, επίσης, να διαβάσει τον μαρξισμό και την φιλοσοφία με ένα διαφορετικό τρόπο. Άφησε ένα πάρα πολύ μεγάλο και βαθύ ίχνος πάνω στη Μετανεωτερικότητα, από το Μάη του ’68 μέχρι σήμερα. Τα βιβλία του και κυριότατα για μένα «Η φαντασιακή θέσμιση της κοινωνίας», είναι πραγματικά ένα πάρα πολύ σημαντικό βιβλίο, όχι μόνον για την κριτική του παρελθόντος αλλά και του παρόντος και του μέλλοντος. Ένας άνθρωπος με τον οποίο προσωπικά μπορεί να διαφωνούσα σε πολλά σημεία, αλλά που ακόμα και τη διαφωνία την έκανε διάλογο, και ο διάλογος αυτός γεννούσε καινούργια ερωτήματα, καινούργιες αφορμές και εναύσματα για αναστοχασμό.

Είναι από τους λίγους αναστοχαστικούς φιλοσόφους της Ευρώπης, μαζί βέβαια με μια πλειάδα άλλων. Να αναφέρω μόνο τους Έλληνες που για μένα έχουν πολύ μεγάλη σημασία, όπως ο Κώστας Παπαϊωάννου και η Μιμίκα Κρανάκη, που όλοι μαζί συγκροτούν την εξορισμένη Ελλάδα, που παρήγαγε τελικά, σκέψη.

Η σκέψη, την εποχή εκείνη, παρήχθη εκτός της Ελλάδος, από Έλληνες. Δηλαδή, ουσιαστικά η γαλλική σκέψη, οδηγήθηκε – κατά κάποιον τρόπο, για να μην είμαι απόλυτος- από αυτούς τους Έλληνες της διασποράς που βρέθηκαν με το περίφημο «Ματαρόα» στο Παρίσι.

Βλέπω ακόμα και σήμερα, το πόσο οι νεώτεροι άνθρωποι ασχολούνται με τον Καστοριάδη, με αποτέλεσμα να έχουμε πάρα πολύ σημαντικά έργα από νέους Έλληνες διανοουμένους, τα οποία τελικά μιλούν για τον Καστοριάδη, σε μια μετακαστοριαδική εποχή. Ένα από αυτά τα βιβλία που κυκλοφόρησε πρόσφατα, είναι  το βιβλίο του Αλέξανδρου Σχισμένου και του Νίκου Ιωάννου: «Μετά τον Καστοριάδη. Δρόμοι της αυτονομίας στον 21ο αιώνα», των εκδόσεων Εξάρχεια, το οποίο είναι εξαιρετικά σημαντικό βιβλίο.

Κι εκείνο που είναι παρήγορο, γενικά, είναι πως υπάρχει μια ζύμωση των ιδεών του Καστοριάδη, μέσα σε μια καινούργια προοπτική. Που σημαίνει ότι το ίδιο το έργο του δημιούργησε αφορμές για καινούργιες αναγνώσεις. Και επίσης σημαίνει, ότι το έργο αυτού του στοχαστή – διότι προσωπικά, στοχαστή τον ονομάζω – είναι ένα έργο πολυστρωματικό, πολυδυναμικό, που συνέχεια ανανεώνεται μέσα από τα καινούργια κοινωνικά ρεύματα, μέσα από τις καινούργιες κοινωνικές καταστάσεις, όπως διαμορφώνονται στην Ευρώπη, και συνέχεια αποτελεί έναυσμα διαλόγου – κι αυτό είναι το πιο σημαντικό για μένα – που μπορεί να βασίζεται σε προκείμενες καστοριαδικές – όπως λέμε – αλλά που φεύγουν πέρα απ’ αυτό και προεκτείνουν το έργο του ίδιου του Καστοριάδη.

Ποια από εκείνα που έλεγε ο Καστοριάδης, θεωρείτε ότι μας αφορούν περισσότερο σήμερα;

Ουσιαστικά, τα σημαντικά κέντρα γύρω στα οποία κινήθηκε ο Καστοριάδης, είναι η έννοια του «φαντασιακού», την οποία συνέδεσε με το κοινωνικό φαντασιακό, με πάρα πολλά στοιχεία φαντασιακού-ρομαντικού, φέρνοντας τον Φίχτε, τον Χέρντερ και τον Σέλινγκ, πάλι μέσα στην επικαιρότητα, προκειμένου να ερευνήσει το τώρα, το κοινωνικό τώρα. Κι αυτή ακριβώς η επαναφορά, ο αναστοχασμός, πάνω στις παλιές φιλοσοφικές και κοινωνικές πηγές, δημιούργησε στον Καστοριάδη, εκείνο ακριβώς το περιβάλλον, το οποίο χρειαζόταν για να προσθέσει κάτι το οποίο είναι καινούργιο, εξεγερσιακό, ρηγματικό.

Ειδικά για την έννοια του «φαντασιακού», τι θα μπορούσατε, να πείτε, περισσότερο;

Η δική του ιδέα, είναι, ότι η θέσμιση μιας κοινωνίας, δεν είναι μια κοινωνική θέσμιση, αλλά μια φαντασιακή θέσμιση. Εκείνο το οποίο θεσμίζει είναι το φαντασιακό, όχι το εμπειρικό. Το εμπειρικό δεν μπορεί να θεσμίσει μέσα στην κοινωνία. Αυτό που θεσμίζει και προεκτείνει την κοινωνία, είναι το φαντασιακό.  Τώρα, το φαντασιακό του Καστοριάδη, όπως είπα, έχει κατ’ αρχάς, σημαντική προέλευση από τον Σέλινγκ, τον Χέρντερ και τον Φίχτε, αλλά προεκτείνεται σε μια κριτική σκέψη. Κριτική, όμως, του τώρα. Παίρνοντας το φαντασιακό ως κριτική αυτού που γίνεται σήμερα.

Το φαντασιακό, δεν είναι κάτι το οποίο επιλέγει το ανθρώπινο υποκείμενο. Το φαντασιακό του Καστοριάδη, περισσότερο συνδέεται με το συλλογικό ασυνείδητο του Γιουνγκ, παρά με οποιαδήποτε ελεύθερη βούληση και οποιαδήποτε κοινωνική επιλογή.

Τι έχετε κρατήσει από τον Κορνήλιο Καστοριάδη;

Από τον Καστοριάδη και από τις συζητήσεις που είχα μαζί του στο σπίτι του στη Rue de l’ Alboni, από την εποχή εκείνη του Παρισιού, έχω κρατήσει κάτι, κι αυτό το κάτι για μένα είναι πολύτιμο. Μπορεί να διαφωνούσαμε, στο κατά πόσον το φαντασιακό μπορεί να είναι ατομικό ή κοινωνικό. Είναι μια διαφωνία που είχαμε φιλοσοφικά. Πέραν, όμως, αυτού, εκείνο που για μένα έχει πάρα πολύ μεγάλη σημασία, είναι ότι αυτή η διαφωνία -σε εισαγωγικά ή χωρίς εισαγωγικά- γινόταν πάντα αφορμή αναστοχασμού, και δικού μου και δικού του. Μου έγραφε πάντα, ή μου έλεγε, ότι «διαφωνούμε ογκωδώς», χρησιμοποιούσε το επίρρημα «ογκωδώς». Αλλά παρόλα αυτά, έβλεπα πόσο ο ίδιος προσπαθούσε να αντλήσει από τη διαφωνία, και πόσο καλό μου έκανε, εμένα, να αντλήσω πάλι από τη δική του διαφωνία, και να προχωρήσω στη δική μου έρευνα.

Και σχετικά με αυτήν σας την έρευνα, ποια είναι η δική σας η κατάθεση;

Η δική μου η εργασία  είναι να προσπαθήσω να δείξω μια επικαιροποίηση του στοχασμού του 19ου αιώνα. Δηλαδή, να δείξω, πόσο η ρομαντική αντίληψη για την κοινωνία, για την ατομικότητα, για την υποκειμενικότητα, είναι αξίες οι οποίες επικαιροποιούνται σε κάθε πεδίο, σε κάθε χώρο, μέσα στο τώρα των κοινωνικών πραγμάτων. Των πραγμάτων, δηλαδή, τα οποία διαμορφώνονται, βρίσκονται υπό διαμόρφωση.

Μη ξεχνάτε ότι ακόμα και η θέση μου περί του εκφασισμού της Ευρώπης, πάλι βασίζεται σε ρομαντικές προκείμενες. Και προσπαθώ με τα βιβλία μου, να δείξω ακριβώς αυτό το πράγμα: Πόσο ο 19ος αιώνας, υπήρξε «προφητικός», ακόμα και για τον εκφασισμό που σήμερα υποφέρουμε όλοι.

Με ποιόν τρόπο υπήρξε προφητικός ο 19ος αιώνας;

Μέσα στον 20ο αιώνα, ήταν ο Χίτλερ ως απαύγασμα αυτού που λέγεται «αστικό πνεύμα». Θα πρέπει να το λάβουμε υπόψη μας σοβαρά αυτό, ότι ο Χίτλερ, ή ο φασισμός, δεν ήταν μια βαρβαρική επιδρομή, αλλά ήταν γέννημα-θρέμμα του ίδιου του ευρωπαϊκού πνεύματος. Αρκεί να διαβάσουμε συγγραφείς, όπως για παράδειγμα ο Στέφαν Τσβάιχ, ή κοινωνιολόγους όπως ο Μαξ Βέμπερ, ή ακόμα, με τις εμπειρίες του Καρλ Σμιτ, με τον κανόνα εξαίρεσης. Αυτό, δικαιολογεί, σήμερα, τον φασισμό. Όλα αυτά, είναι προϊόντα της σκέψης του 19ου αιώνα.

Υπό αυτή την έννοια, οι δικές μου έρευνες παίρνοντας ως έναυσμα και τον Κορνήλιο Καστοριάδη, προσπαθούν να συνεχιστούν μέχρι τώρα.

Στον Ρομαντισμό όμως βασίστηκε με κάποιον τρόπο και η θεωρία του ναζισμού για την αρία φυλή, κλπ.;

Θα αρκούσε κανείς να διαβάσει τα βιβλία του φίλου μου, Μικαέλ Λεβί, ο οποίος είναι ένας εξαιρετικός κοινωνιολόγος στοχαστής. Είχε, τέτοια, στοιχεία ο ρομαντισμός. Μονάχα που δεν είχε μόνον αυτά! Μέσα στον ρομαντισμό, εκτός από τα στοιχεία αυτά, τα οποία προμηνύουν μια φασιστική νοοτροπία, υπάρχουν άλλα στοιχεία τα οποία είναι εξαιρετικά, ιακωβινικά. Στοιχεία, δηλαδή, τα οποία δημιουργούν το ανθρώπινο υποκείμενο ως εξεγερσιακή οντότητα.

Ο «Homme Revolte» (Ο εξεγερμένος άνθρωπος) του Καμύ, δεν είναι τίποτα άλλο, παρά η σύνοψη αυτών των εξεγερσιακών στοιχείων του ρομαντισμού. Αυτά τα εξεγερσιακά στοιχεία του ρομαντισμού, προβάλλω, ως διαρκή επικαιρότητα του ρομαντισμού. Ο ρομαντισμός ως εξεγερσιακότητα. Αυτό υποστηρίζω σε όλα τα τελευταία βιβλία, όπως είναι τα «Δύο δοκίμια πολιτικής αισθητικής του ρομαντισμού», στις εκδόσεις Εξάρχεια, αυτό ακριβώς προσπαθώ να εδραιώσω και να υποστηρίξω. Και σ’ αυτό, πραγματικά, βρίσκω στον Μικαέλ Λεβί, μια πλήρη συμφωνία, παρόλο ότι διαφωνούμε, επειδή ο Μικαέλ επιμένει να μιλάει για επαναστατικό ρομαντισμό, ενώ εγώ τού αντιτείνω ότι ο ρομαντισμός (που βέβαια είναι επαναστατικός με την έννοια της κοινωνικής επανάστασης), παρόλο που προκάλεσε κοινωνικές επαναστάσεις, ουσιαστικά ήταν εξεγερσιακός.

Τι σημασία έχει, να θυμόμαστε σήμερα τον Κορνήλιο Καστοριάδη;

Θα πρέπει ο νέος στοχασμός, αυτός ο στοχασμός ο οποίος προκύπτει… και η Ελλάδα έχει στοχασμό, όπως έχει και η καινούργια Γαλλία, και η καινούργια Γερμανία. Ο Καστοριάδης είναι ένα σημείο αναφοράς. Δεν μπορεί να προχωρήσουμε σε έναν κοινωνικό αναστοχασμό, χωρίς ένα από τα σημεία αναφοράς μας να είναι ο Καστοριάδης. Όχι βέβαια το μοναδικό. Αλλά ωστόσο, παραμένει ένα σημείο αναφοράς.

Μίλησε και για την αυτονομία, και για την ελευθερία.

Ακριβώς, για την αυτονομία. Και εκεί διαφωνούσαμε, ως προς το πώς έβλεπε τις αρχαίες ελληνικές δημοκρατίες, και την αυτοδιαχειριζόμενη κοινωνία, αλλά εν πάση περιπτώσει, πέρα των επί μέρους διαφωνιών, τα σημεία αυτά, του Καστοριάδη, είναι κομβικά για τον σύγχρονο στοχασμό.

Κάτι που θα θυμάστε πάντα από τον ίδιο;

Πέρα από αυτές τις πάρα πολύ όμορφες συναντήσεις στη Rue de l’ Alboni, θυμάμαι τις πολύ ωραίες συζητήσεις που είχαμε κάνει πάνω στο βιβλίο του «Η φαντασιακή θέσμιση της κοινωνίας», θυμάμαι τις συζητήσεις που είχαμε κάνει για το το «Fait et à faire» που ήταν το τελευταίο του βιβλίο, το οποίο δεν έχει μεταφραστεί στην Ελλάδα, και στο οποίο συνόψιζε όλη την κοινωνική και φιλοσοφική προοπτική του.

Παρόλο που ήταν ένας άνθρωπος μάλλον είρων και μάλλον σκληρός στη συζήτηση που έκανε, θυμάμαι, πόσο πίσω από αυτή την ειρωνεία ή αυτήν την σκληρότητα, ήταν ένας άνθρωπος στοχαστικός, πραγματικά στοχαστικός. Όπως και με πόση ανοικτότητα δεχότανε τις δικές μου αντιρρήσεις και διαφωνίες, με πραγματικά μεγάλη ευρύτητα και ανοικτότητα.

Μιχάλης Παπαγγελής: Το πορτραίτο της εποχής μας

Tvxs.gr

“Όλες οι καλές τέχνες ήρθαν και ενώθηκαν και γίναν αγκάθινο φωτοστέφανο, που λούζει τα μαλλιά σου με άρρωστο φως…”  Δημήτρης Ασημακόπουλος (2017)

Το πορτραίτο της Dora Maar, λάδι σε καμβά του 1936 (κεντρική φωτογραφία). Ένα πρόσωπο σφιγμένο, σχεδόν ικανοποιημένο. Δυο μάτια έξω από τις κόγχες, εστιάζουν απεγνωσμένα στoν εξωτερικό κόσμο. Πίσω από τα μάτια, δυο πύλες στα εσώτερα της ψυχής, που το φωτεινό χρώμα τους υποδηλώνει έναν κόσμο καυτό και παλλόμενο, που επίσης απεγνωσμένα επιχειρείται να αγνοηθεί. Το γνωρίζω αυτό το πρόσωπο! Καθρεφτίζει τους ανθρώπους της εποχής μας.

Ζούμε προσπαθώντας απελπισμένα να πιαστούμε από την εξωτερική πραγματικότητα. Προσπαθούμε να αντλήσουμε ικανοποίηση από αυτήν. Ταυτιζόμαστε μαζί της. Παραβλέπουμε επιδεικτικά εσωτερικές σκέψεις και συναισθήματα, γινόμαστε ξένοι απέναντι στον ίδιο τον εαυτό μας. Ποιο κίνητρο μας ωθεί σ’αυτήν την στάση;

Υπάρχει ένας κοινά αποδεκτός “ρεαλισμός”, στο όνομα του οποίου όλοι υποκλινόμαστε. Καλούμαστε κάθε στιγμή να επιλέξουμε, όχι ότι έχουμε ανάγκη πραγματικά, αλλά ότι είναι καλύτερο στις δεδομένες συνθήκες. Το “καλύτερο στις δεδομένες συνθήκες”, ενδεχομένως αποτελεί αυτονόητη στάση για όλους τους ανθρώπους σε όλες τις εποχές. Εκείνο που δημιουργεί το πρόβλημα  είναι οι “δεδομένες συνθήκες” της εποχής μας.

Tον τόνο της ιδιαίτερης υφής των “δεδομένων συνθηκών” στον πρώτο κόσμο, μας δίνει ο John Kenneth Galbraith, στο βιβλίο του “Η κοινωνία της αφθονίας” του 1958. Εκεί διαπιστώνει το γεγονός ότι:

“πολλές ανάγκες μας είναι συνθετικά δημιουργήματα των διαφημιστών… τους δίνει  σάρκα και οστά η τεχνική της πώλησης… πλάθονται και διαμορφώνονται σύμφωνα με την θέληση παρασκηνιακών δυνάμεων που αναλαμβάνουν να μας πείσουν για το τι θέλουμε…” και αλλού: “ στην πραγματικότητα η παραγωγή δημιουργεί η ίδια τις ανάγκες που έπειτα επιδιώκει να ικανοποιήσει…” και “η διαφήμιση παίζει έναν αποφασιστικό ρόλο μονάχα όταν απευθύνεται σε ανθρώπους που δεν ξέρουν καλά-καλά τι θέλουν…”.

Με αυτά τα λόγια, ο διαπρεπής οικονομολόγος, διαπιστώνει την ουσία της εποχής μας. Ένας παραγωγικός μηχανισμός, που έκτοτε έχει τελειοποιηθεί και έχει επικρατήσει παγκόσμια, επιβάλει μέσω της διαφήμισης, όχι την χρήση ενός προϊόντος, αλλά την υιοθέτηση ενός ολόκληρου τρόπου ζωής, σε ανθρώπους που δεν ξέρουν καλά – καλά τι θέλουν και απαιτεί την συμμετοχή με διπλό τρόπο:  ·  αφ’ ενός να  εργαζόμαστε γι’ αυτόν σε κάποιο τομέα του (που αυτό σήμερα γίνεται όλο και πιο δύσκολο)

·  και αφ’ ετέρου να καταναλώνουμε, ότι αυτός παράγει, στον ελεύθερο χρόνο μας και έτσι: “η σχέση μεταξύ ανθρώπινης ζωής και παραγωγής, υποβιβάζει την πρώτη σε εφήμερο επιφαινόμενο της δεύτερης”(Adorno).

Σ’ αυτές τις “δεδομένες συνθήκες” μας σπρώχνει να υποταχθούμε ο “ρεαλισμός” που αναφέραμε. Το δίλημμα είναι πραγματικό. Τι εναλλακτικές λύσεις υπάρχουν γι’ αυτούς που αρνούνται να ενταχθούν;

Η συντριπτική πλειοψηφία θα βυθιστεί σε ένα πολύ πιο μίζερο περιθώριο, όπου επικρατεί ένας τρισχειρότερος κομφορμισμός, εν πολλοίς ελεγχόμενος από τον ίδιο παραγωγικό μηχανισμό, κάποιοι θα χαθούν ή θα πεθάνουν και μόνο ελάχιστοι θα μπορέσουν να διασωθούν. Το να πιαστούμε από αυτόν τον κόσμο γίνεται όντως ζήτημα επιβίωσης. Σε αυτόν τον θεμελιώδη εκβιασμό αναγκαζόμαστε να υποκύψουμε.

Στο βιβλίο του “Η έκλειψη του λόγου” του 1947 (όμως τόσο επίκαιρου!) ο Max Horkheimer ονομάζει αυτήν την κυρίαρχη σκέψη της εποχής μας “υποκειμενικό λόγο”. Σύμφωνα με αυτόν, λογικό και αληθινό είναι το χρήσιμο για το κάθε υποκείμενο. Η λογική αυτή οδηγεί σε άκριτη “ρεαλιστική” αποδοχή αυτού που υπάρχει, οδηγεί σε μια αναγνώριση της αυθεντίας της επιστήμης, μιας επιστήμης όμως που όλο και περισσότερο εξαρτάται και καθορίζεται από τον κυρίαρχο παραγωγικό μηχανισμό, έχει σαν αποτέλεσμα την αυταρχική αντίληψη, ότι ο άνθρωπος δικαιούται να εκμεταλλεύεται ασύστολα το φυσικό περιβάλλον και τελικά, καθιστά αδύνατη την στοιχειοθέτηση κάποιας ηθικής.

Σε αυτόν τον τρόπο σκέψης ο Horkheimer αντιδιαστέλει αυτόν που ονομάζει “αντικειμενικό λόγο”. Εδώ η σκέψη προσπαθεί, να ανακαλύψει την αντικειμενική αλήθεια και ο άνθρωπος θεωρείται ένα κομμάτι του σύμπαντος. Κάθε δραστηριότητά του λοιπόν, ατομική, συλλογική ή επιστημονική, πρέπει να περιορίζεται από τους κανόνες, που διέπουν αυτήν την ολότητα. Οδηγούμαστε έτσι στον σεβασμό της Φύσης και στην υιοθέτηση κανόνων ηθικών.

Σε κάθε τομέα των σύγχρονων κοινωνιών αυτοί οι δύο τρόποι σκέψης συγκρούονται, με τον “υποκειμενικό λόγο” να εκτοπίζει τον “αντικειμενικό”, καθώς η κυρίαρχη παραγωγή επικρατεί σε όλα τα μήκη και τα πλάτη.

Ας πάρουμε σαν παράδειγμα τον τομέα της εκπαίδευσης. Ο αντικειμενικός λόγος αντιπροσωπεύεται εδώ από τον τύπο εκπαίδευσης, που ο Noam Chomsky, ονομάζει  “παραδοσιακή αναγεννησιακή αντίληψη”. Σύμφωνα με αυτήν, σκοπός της εκπαίδευσης, είναι να μάθει ο εκπαιδευόμενος να ερευνά, χρησιμοποιώντας την φαντασία και την “παρορμητική ελεύθερη ενασχόληση”, να κατανοεί με τον δικό του τρόπο τα πράγματα, να είναι έτοιμος να επανεξετάσει τις κατευθύνσεις και να απελευθερώνει την δημιουργικότητά του.

Αντίθετα τα  εκπαιδευτικά συστήματα, που καθορίζονται από τον υποκειμενικό λόγο, έχουν στόχο, σύμφωνα με τον Chomsky, την χειραγώγηση των εκπαιδευομένων, την εξειδίκευση, την επαγγελματική αποκατάσταση και τελικά την υποταγή χωρίς αμφισβήτηση στο υπάρχον. “Τι θέλουμε;”, αναρωτιέται ο Chomsky: “καλύτερους ανθρώπους ή ανθρώπους που θα ανεβάσουν το ΑΕΠ”; Η απάντηση σε αυτό το ρητορικό ερώτημα είναι αλλοίμονο εύλογη…

Σε κάθε επίπεδο της εκπαίδευσης έρχονται σε σύγκρουση, αυτοί οι δυο τρόποι σκέψης. Κατ’ αρχήν ακούγονται ηχηρές πολιτικές διακηρύξεις, ότι η εκπαίδευση πρέπει να απελευθερώνει την δημιουργικότητα και να πλάθει ελεύθερους ανθρώπους, αντάξιους ενός δημοκρατικού πολιτεύματος. Στην πραγματικότητα τα υφιστάμενα εκπαιδευτικά προγράμματα και τα εκπαιδευτικά συστήματα, προσαρμόζονται, όλο και περισσότερο στις απαιτήσεις του σύγχρονου παραγωγικού μηχανισμού.

Αυτό δεν συμβαίνει μόνο με άνωθεν εντολές, αλλά είναι και αίτημα των εκπαιδευτικών και των γονέων, που αγωνιώντας για την αποκατάσταση των παιδιών, θεωρούν αυτονόητο και ρεαλιστικό να τα πιέζουν να προσαρμοστούν στην υφιστάμενη τάξη. Δεν πρέπει να δημιουργεί έκπληξη λοιπόν η διαπίστωση του παιδαγωγού sir Ken Robinson, ότι με την πρόοδο της εκπαίδευσης τα παιδιά χάνουν την δημιουργικότητά τους, ούτε η επισήμανση  του Ευγένιου Τριβιζά, ότι:

“η εκπαίδευση, αντί να εμπνέει και να χαρίζει δημιουργικά φτερά, συνθλίβει και καταθλίβει, με την συσσώρευση γνώσεων το παιδί”. Αυτός είναι ο “ρεαλιστικός” στόχος!

Ωστόσο δίπλα σε όλα αυτά και κυρίως κάτω από όλα αυτά, υπόγεια, οι δημιουργικές πνοές των παιδαγωγών, των γονέων και των παιδιών, κάποτε σμίγουν και ίσως βρουν το πεδίο να εκφραστούν με έναν απροσδόκητο τρόπο, στο πρόσωπο του χαρισματικού δασκάλου, που λατρεύεται από τα παιδιά, σε αυτό του τολμηρού μεταρρυθμιστή, που κατορθώνει να θεσμοθετήσει προς δημιουργικές κατευθύνσεις και κυρίως στο “άφημα”, που εκδηλώνεται σε κάποιες προνομιακές στιγμές, των παιδαγωγών και των γονέων, να διδαχθούν από την άμεση και αμόλυντη από θεωρητικές μεσολαβήσεις θεώρηση του κόσμου από τα παιδιά, σεβόμενοι και ανεχόμενοι την αποκλίνουσα σκέψη τους, που ο Ken Robinson, θεωρεί, προϋπόθεση της δημιουργικότητας: “μου πήρε τέσσερα χρόνια να ζωγραφίσω σαν τον Ραφαήλ, αλλά μια ολόκληρη ζωή να ζωγραφίσω σαν παιδί…”, διατείνεται ο Picasso.

Πέρα όμως από αυτές τις περιφερικές εκδηλώσεις αμφισβήτησης, ο κανόνας παραμένει και απαιτεί την προσαρμογή και η προσαρμογή απαιτεί βία. Κάθε κοινωνία, σε κάθε ιστορική εποχή, εκπαιδεύει τα νέα μέλη της, ώστε να προσαρμοστούν στις απαιτήσεις της. Αυτή η εκπαίδευση ενέχει πάντοτε ένα στοιχείο βίας, αφού οι αυθόρμητες επιθυμίες καταστέλλονται ή εκτρέπονται σε αποδεκτές κατευθύνσεις. Τελικά όμως υπάρχει η επιβράβευση της ενσωμάτωσης και της συμμετοχής στην κοινωνία των ενηλίκων.

Στην εποχή μας, η ενσωμάτωση στην κοινωνία των ενηλίκων, ακόμα και όταν είναι δυνατή, δεν είναι καθόλου ελκυστική. Στο συγκλονιστικό κείμενο της με τίτλο, “Για χάρη των παιδιών”, η ψυχολόγος Ελένη Νίνα, αναφερόμενη στις περιπτώσεις βίας, που ασκείται στα παιδιά, διαπιστώνει, ότι οι άνθρωποι δολοφονούν το μέλλον και αναρωτιέται μήπως: “Μια μυστική ρωγμή της ύπαρξης… ενέχει στους ανθρώπους την επιθυμία να εξαφανιστούν…”. Ίσως όμως αυτή η έκδηλη και οπωσδήποτε καταδικάσιμη βία, να αποτελεί απόρροια μιας άλλης βίας, θεμελιακής και νόμιμης, που κανένας εισαγγελέας ενηλίκων ή ανηλίκων δεν καταδικάζει.

Είναι η βία που σκοπό έχει να οδηγήσει στην προσαρμογή των ανθρώπων σε ένα απάνθρωπο παραγωγικό μηχανισμό. Ο “ρεαλισμός”, μέσα σε αυτήν την κατάσταση εξανδραποδισμού των ζωών μας, δείχνει ότι αυτός ο δρόμος, αυτή η βία, είναι η καλύτερη δυνατή λύση για τα ίδια τα παιδιά.

Είδαμε ότι εναλλακτικές λύσεις σχεδόν δεν υπάρχουν. Ακόμη και για τα δωδεκάχρονα της εξωτικής Ανατολής, που δουλεύουν σε εργοστάσια, που φέρουν δικτυωτό πλέγμα, στα παράθυρα, για να μην αυτοκτονήσουν, η επιλογή αυτή είναι “ρεαλιστική”, αφού διαφορετικά ή θα πεθάνουν από την πείνα ή θα εκδοθούν σε παιδεραστές!

Ίσως η “μυστική ρωγμή της ύπαρξης” να είναι η έκδηλη μορφοποίηση, μιας διεστραμμένης απώθησης, ότι πιο ζωντανού και δημιουργικού κρύβει μέσα του ο άνθρωπος, το τίμημα μιας ψευδούς ασφάλειας, που οδηγεί στον μαρασμό.

“Κάθε υποκείμενο πρέπει όχι μόνο να λάβει μέρος στην καθυπόταξη της εξωτερικής φύσης, ανθρώπινης ή μη, αλλά για να κατορθώσει κάτι τέτοιο, πρέπει να καθυποτάξει την φύση μέσα του…”, λέει ο Max Horkheimer. Ίσως η εκδίκηση της “φύσης μέσα του” να δημιουργεί τις καταστροφικές εκδηλώσεις των ανθρώπων, που εν μέσω του πολέμου, τρόμαξαν τόσο τον Freud, ώστε να τον οδηγήσουν να επινοήσει την θεωρητική έννοια του «ενστίκτου του θανάτου”…

Σε ένα πιο βαθύ επίπεδο, την βία αυτή συνοδεύει η σύγχρονη στάση απέναντι στον θάνατο. Ο Walter Benjamin στο κείμενό του “ο αφηγητής”, πριν έναν αιώνα, αφού διαπιστώσει πως μαζί με την παρακμή της χειροτεχνικής παραγωγής, παρακμάζει και η ικανότητα της αφήγησης και ότι “…o αφηγητής από τον θάνατο δανείστηκε την αυθεντία του…”, συνεχίζει:

“…Στη διάρκεια των νέων χρόνων το θνήσκειν εκτοπίζεται όλο και περισσότερο από τον αντιληπτικό κόσμο των ζωντανών. Κάποτε δεν υπήρχε κανένα σπίτι, ίσως και κανένα δωμάτιο, που να μην είχε πεθάνει κάποιος… Σήμερα οι αστοί είναι αποστειρωμένοι κάτοικοι της αιωνιότητας μέσα σε χώρους, που παρέμειναν καθαροί από τον θάνατο και οι κληρονόμοι θα τους στοιβάξουν, όταν θα φθάσει το τέλος τους, σε σανατόρια ή νοσοκομεία…”, ( θυμίζουν τίποτε τα λόγια αυτά; ).

Έτσι λοιπόν εκτοπίζεται από παντού, το βίωμα του θανάτου. Μέσα σε μια υπνωτιστική καταναλωτική αφέλεια, που θυμίζει την στάση των ιθαγενών της Αμερικής απέναντι στα καθρεφτάκια, που πρόσφεραν οι εισβολείς, ο θάνατος τοποθετείται σε ένα αόριστο μέλλον, κάποια μακρινή στιγμή, σαν κάτι που δεν μας αφορά, που αφορά πάντοτε κάποιον άλλον.

Αν κάποτε μας αγγίξει, με κάποια απώλεια, οριοθετείται άμεσα κάποια περίοδος πένθους και μετά επιτακτικά απαιτείται η επάνοδος στην “φυσιολογικότητα”.

Η σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα δεν ανέχεται την αίσθηση του εφήμερου, ούτε την αίσθηση του απείρου. Αυτό αντανακλάται και στην αγωγή και στην εκπαίδευση, καθώς μόνιμο μέλημα είναι να προστατεύσουμε τα παιδιά, από δυσάρεστες εμπειρίες.

Τι θα πούμε όμως στην μικρή του σχολείου που: “όταν μας έβαζε η δασκάλα έκθεση για την γιορτή του πατέρα εγώ έγραφα ψέματα, μυθοπλασία για το πώς μπορεί να είναι η γιορτή του πατέρα. Μου ήταν απολύτως αντιληπτό, ότι δεν μπορούσα να μοιραστώ τα βιώματά μου, όπως ότι την ημέρα της γιορτής του πατέρα μου, ετοιμάζομαι, γιατί θα πάμε στον τάφο του, θα τον πλύνουμε, θα τον φροντίσουμε, θα βάλουμε λουλούδια, θα ανάψουμε το καντήλι, θα μυρίσει λιβάνι, θα του κάνουμε τρισάγιο και όταν θα γυρίσουμε, θα μοιράσουμε, στην μνήμη του, κόλλυβα σε όλη την γειτονιά”…

Ο ανθρωπολόγος Georges Devereux, θεωρούσε την προσαρμοστικότητα ως την κατ’ εξοχήν ιδιότητα της ψυχικής υγείας. Προσαρμοστικότητα σημαίνει η ικανότητα να επιβιώνεις σε διαφορετικά περιβάλλοντα διατηρώντας την αίσθηση του εαυτού. Σημαίνει επίσης ότι δεν ταυτίζεσαι ολοκληρωτικά με κανένα περιβάλλον.

Αυτήν την προσαρμοστικότητα πρέπει να επιζητά η εκπαίδευση. Να δημιουργήσει ανθρώπους ικανούς να επιβιώνουν στην σύγχρονη κοινωνία. Ικανούς επίσης να βυθίζονται στην μισοφωτισμένη νύχτα, αναζητώντας την καρδιά της δημιουργίας, έτοιμοι αν αξίζει τον κόπο να χαθούν, ακολουθώντας μια επιθυμία ή ένα όνειρο…

ΥΓ: Τα αποσπάσματα του John Kenneth Galbraith είναι από το βιβλίο “H κοινωνία της αφθονίας” εκδόσεις Παπαζήση  1970, σε μετάφραση Κώστα Χατζηαργύρη. Τα αποσπάσματα του Horkheimer, από το βιβλίο “Η έκλειψη του λόγου” εκδόσεις κριτική 1987, σε μετάφραση της εκδότριας Θέμιδος Μίνογλου. Τα αποσπάσματα του Benjamin, είναι από το κείμενο “Ο αφηγητής” δημοσιευμένο στο περιοδικό Λεβιάθαν Νο 11 σε μετάφραση της Ουρανίας Νταρλαντάνη. Η προμετωπίδα είναι από ποίημα του Δημήτρη Ασημακόπουλου, που δεν έχει δημοσιεύσει ακόμη.

* Ο Μιχάλης Παπαγγελής, είναι ψυχίατρος  

Διαβάστε επίσης: Ψυχιατρική είναι… Του Μιχάλη Παπαγγελή

Περικλής Κοροβέσης: Σήμερα είναι η εποχή της σποράς και όχι της συγκομιδής

Ο δημοσιογράφος, συγγραφέας και πολιτικός ακτιβιστής Περικλής Κοροβέσης, μιλά στην Κρυσταλία Πατούλη και το Tvxs.gr με αφορμή τα 100 χρόνια από την Οκτωβριανή Επανάσταση, επισημαίνοντας: «Ν’ αφήσουμε τα μεγαλεπήβολα σχέδια και τις οκτωβριανές επαναστάσεις, ή τις γαλλικές επαναστάσεις, και να δούμε με τις μικρές μας τις δυνάμεις τι μπορούμε να κάνουμε στον μικρό μας χώρο, κι αυτό δεν είναι λίγο […] Προχωράμε την ουτοπία. Δηλαδή, σήμερα, είναι η εποχή της σποράς και όχι της συγκομιδής […] Αν θέλουμε να επαναστατήσουμε, πρώτα απ’ όλα πρέπει να είμαστε ζωντανοί. Να «κρατήσουμε τη ζωή μας». Γιατί όπως είπε ο Καστοριάδης, οι πιο πολλοί άνθρωποι είναι «αναπνέοντα πτώματα». Αφού αναπνέουμε να είμαστε ζωντανοί, και όχι πτώματα».

Η Πρωτοβουλία «Το 2017 για το 1997» σε συνεργασία με τον Οργανισμό Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας Δήμου Αθηναίων (ΟΠΑΝΔΑ)  διοργάνωσε μια εκδήλωση που συμμετείχατε στους ομιλητές. Που καταλήξατε, εκεί;

Ήταν μια συνάντηση του Δημήτρη Πουλικάκου, του Τεό Ρόμβου, του Αντώνη Αντωνάκου και εμού, η οποία έγινε στο κτήριο του EAT-ΕΣΑ, ένας συμβολικός χώρος που από άντρο βασανιστηρίων τώρα έχει γίνει χώρος πολιτισμού και στεγάζονται τα γραφεία της Ένωσης Φυλακισθέντων και Εξορισθέντων ’67-’74.

Ήταν μια μάζωξη από ανθρώπους που ψάχνονται. Και εκεί η κουβέντα εξελίχθηκε σ’ έναν προβληματισμό, «που είμαστε», «τι κάνουμε», «ποιοι είμαστε». Έγιναν κάποιες παρεμβάσεις που είχαν πάρα πολύ μεγάλο ενδιαφέρον, και ο καθένας χωρίς να ταυτίζεται με τον άλλον κατέθεσε τη δικιά του την εμπειρία. Δηλαδή, ο καθένας τι κάνει; Γιατί όλοι αυτοί με το δικό τους τρόπο είναι ενεργά άτομα στην κοινωνία, ο καθένας στον τομέα του. Οπότε, μεταφέραμε τις εμπειρίες μας και λίγο πολύ όλοι είπαμε ότι κάνουμε αυτό που μπορούμε.

Ν’ αφήσουμε τα μεγαλεπήβολα σχέδια και τις οκτωβριανές επαναστάσεις, ή τις γαλλικές επαναστάσεις, και να δούμε με τις μικρές μας τις δυνάμεις τι μπορούμε να κάνουμε στον μικρό μας χώρο, κι αυτό δεν είναι λίγο. Αυτό ήταν περίπου το πνεύμα της εκδήλωσης.

Αυτό τον καιρό παίζεται στους κινηματογράφους η ταινία «Όταν ο Μαρξ συνάντησε τον Ένγκελς», όπου τελειώνει με τη σύνταξη του  Κομμουνιστικού Μανιφέστου. Με αυτά που βλέπουμε να γίνονται στις μέρες μας, όπως π.χ. τα σκλαβοπάζαρα στη Λιβύη, δείχνει τρομακτικά επίκαιρη. Γιατί παρ’ όλους τους αγώνες που άλλαξαν τον πλανήτη, είμαστε ακόμα έως και σε χειρότερη κατάσταση;

Σε χειρότερη δεν είμαστε, αλλά πιστεύω, ότι ξαναβρισκόμαστε στο ίδιο επίπεδο αναζητήσεων του ‘19ου αιώνα, που υπήρχαν οι διάφορες φάσεις, από τον Προυντόν, τον Μαρξ, παλιότερα τους τοπικούς σοσιαλιστές, οπότε ήταν τότε όλα αυτά ένα είδος λέσχης. Δεν ήταν ενωμένα με τα κινήματα. Δηλαδή, είχαμε το 1848, είχαμε την Παρισινή Κομμούνα αργότερα, το 1871, που ήταν ένας συνδυασμός κινημάτων και ιδεών.

Στον ‘21ο αιώνα που είμαστε σήμερα, έχουμε δει ότι η επαναστατική ουτοπία γίνεται ολοκληρωτισμός. Το είδαμε στην Κίνα, στη Ρωσία, στο Βιετνάμ. Είδαμε ότι ο κομμουνισμός σε τελική ανάλυση, ανανέωσε τον καπιταλισμό. Στη Ρωσία έγινε κρατικός καπιταλισμός, στην Κίνα μισοκρατικός-μισοελεύθερος καπιταλισμός, στο Βιετνάμ το ίδιο, οπότε εκεί πέρα υπάρχει ένα πρόβλημα, ότι όταν η επανάσταση είναι για την εξουσία τελικά καταντάει δεξιά εξουσία. Η εξουσία είναι πάντοτε δεξιά, όποιο ένδυμα κι αν φορέσει, του σοσιαλισμού ή του κομμουνισμού. Εκτός βέβαια από τον αναρχισμό, που ο αναρχικός δεν έκανε ποτέ εξουσία.

Επομένως, είμαστε σ’ εκείνη την περίοδο, γιατί μπορεί, ότι δεν κατόρθωσαν να κάνουνε οι Γερμανοί και οι δοσίλογοι, η δεξιά του εμφυλίου πολέμου και η χούντα, δηλαδή να καταργήσουν την Αριστερά… διότι δεν είναι τυχαίο όταν το Κομμουνιστικό Κόμμα της Ελλάδας με τον εμφύλιο πόλεμο παθαίνει πολιτική και στρατιωτική συντριβή, μέσα σε 8 χρόνια η Αριστερά γίνεται αξιωματική αντιπολίτευση΄ δεν ηττήθηκε στην ουσία ξαναγεννήθηκε.

Ε, με τον Τσίπρα, νομίζω, μπήκε η οριστική ταφόπλακα της Αριστεράς, όπως την γνωρίζαμε. Και μπορεί η Αριστερά να έχει θαφτεί, όχι όμως οι Αριστεροί. Υπάρχουν, σκέφτονται. Τώρα, το τι θα αποδώσει αυτό, είναι ακόμα άγνωστο, αλλά εν πάση περιπτώσει έτσι κινείται η ιστορία.

Δηλαδή σε τι βάσεις, τώρα πια; Να πάρουμε όλες αυτές τις ιστορικές εμπειρίες και να τις μεταμορφώσουμε σε κάτι άλλο, κι αυτά που έλεγαν πριν 100 χρόνια, πρέπει κάπως να τα επαναπροσδιορίσουμε; Να δούμε τι θα κρατήσουμε και τι θα αφήσουμε για να προχωρήσουμε;

Αυτή τη δουλειά έκανα για 10 χρόνια στη στήλη μου στην Εποχή, που λεγόταν «Αριστερή ανακύκλωση». Δηλαδή, ότι πολύτιμο μας έχει δοθεί από την παράδοση αλλά και από όλη την ιστορία της ανθρωπότητας, να το χρησιμοποιήσουμε και να το προχωρήσουμε ακόμη πιο πολύ. Γιατί οι άθλιοι δεν παλεύουνε από το 19ο αιώνα, παλεύουνε από την αρχή της ανθρωπότητας. Συγκεκριμένα όταν αρχίζει η νεολιθική εποχή, που ο άνθρωπος μαθαίνει να εξημερώνει ζώα, να καλλιεργεί τη γη, και παύει πια να είναι τροφοσυλλλέκτης και κυνηγός, εκεί που διαμορφώνεται η πρώτη ιδιοκτησία και αρχίζουν οι πρώτες εξεγέρσεις.

Αυτό είναι μέσα στην ιστορία της ανθρωπότητας, στο σημείο που υπάρχει ιδιοκτησία, διαμορφώνει κράτος και εξουσία, που «μετριέται από το τι αποκλείει», όπως λέει ο Φουκώ. Δηλαδή η εξουσία αποκλείει και όσο πιο πολλούς αποκλείει, τόσο πιο μεγαλύτερη γίνεται η εξουσία. Ολοκληρωτισμός, δηλαδή. Έτσι έχουμε και τις γενοκτονίες και τα ολοκαυτώματα, τις εθνοκαθάρσεις, κλπ.. Ε, λοιπόν, αυτό το παιχνίδι που ξεκινάει από την αρχή της ανθρωπότητας, από τη Νεολιθική εποχή, περίπου από το 10.000 π.Χ., έγινε ένας αγώνας μεταξύ θανάτου-εξουσίας και ζωής-επανάστασης. Υπάρχει αυτό το ζεύγος, και η ζωή συνεχίζεται.

Σήμερα όμως, τι θα μπορούσαμε να κρατήσουμε για να προχωρήσουμε, και πώς;

Προχωράμε την ουτοπία. Για παράδειγμα, όταν οι γυναίκες, που μετείχαν στη Γαλλική Επανάσταση το 1789, ζητήσανε ψήφο, τους έκοψαν το κεφάλι. Σήμερα όλες οι γυναίκες, σχεδόν σε όλο τον κόσμο, ψηφίζουν. Η ιστορία μερικές φορές κάνει πιο μεγάλα βήματα από τη ζωή του ανθρώπου. Είναι σαν έναν σπόρο που τον φυτεύεις για να γίνει ένα δέντρο το οποίο μπορεί να έχει και χίλια χρόνια ζωή. Δηλαδή, σήμερα, είναι η εποχή της σποράς και όχι της συγκομιδής.

Και τι σπέρνουμε;

Τη ζωή μας! Αυτό που μας αναλογεί, πλέον να το κάνουμε! Αν θέλουμε να επαναστατήσουμε, πρώτα απ’ όλα πρέπει να είμαστε ζωντανοί. Να «κρατήσουμε τη ζωή μας». Γιατί όπως είπε ο Καστοριάδης, οι πιο πολλοί άνθρωποι είναι «αναπνέοντα πτώματα». Αφού αναπνέουμε να είμαστε ζωντανοί, και όχι πτώματα.

Διότι ο άνθρωπος που είναι κλεισμένος στο αυτοκίνητό του, στο σπίτι του, στην ψευτοδουλειά του, και δεν κάνει τίποτα, είναι η βάση του φασισμού. Όταν ακούς άνθρωπο που λέει «δε γίνεται τίποτα», αυτός είναι η βάση του φασισμού, γιατί εκτός των άλλων, περιμένει ένα σωτήρα, που σωτήρες δεν υπάρχουνε.

Πώς μπορούμε να λέμε ότι ζούμε, όταν δεν βλέπουμε και δεν ακούμε;

Αν δεν βλέπουμε και δεν ακούμε, είμαστε αναπνέοντα πτώματα, και όχι μόνο. Να δώσω ένα παράδειγμα: Διάβαζα για τη ζωή της Μπίλι Χόλιντεϊ, στη πρέζα που είχε πέσει, ότι σε ένα ξενοδοχείο που τραγουδούσε αναγκαζόταν να αλλάζει στο ανσασέρ, επειδή ήταν μαύρη και δεν της έδιναν δωμάτιο, κλπ.. Λοιπόν, επειδή είναι μια τραγουδίστρια που μου αρέσει, κάνω ένα μυθιστόρημα -στο μυαλό μου, βέβαια- ότι είμαι Έλληνας εργαζόμενος σ’ αυτό το ξενοδοχείο και παίρνω την Μπίλι και της δίνω το δικό μου δωμάτιο. «Εκμεταλλεύομαι» την Μπίλι, στο μυαλό μου, και μετέχω στη ζωή της, και αυτό το κάνω για οποιαδήποτε Μπίλι, και ζω σε έναν κόσμο αγάπης. Γιατί έχω όλη την ανθρωπότητα στην βιβλιοθήκη μου, με τα έργα τους, και λέω, ρε Όμηρε, έλα να μου πεις ιστορίες. Παπ! Τον κατεβάζω τον Όμηρο, και φεύγω με τον Οδυσσέα, περιπλανιέμαι. Λοιπόν, μας έχει δώσει πάρα πολλά η ανθρωπότητα, και μπορεί να μας κάνουνε πλούσιους, πολύ πλούσιους.

Και μπαίνει τώρα η βιοπολιτική, που λέει ο Φουκώ, που μας κλέβουνε τη ζωή. Δηλαδή, η τηλεόραση (όπως ο Έκο το είχε πει, «όταν υπάρχει τηλεόραση δεν χρειάζονται τανκς») μπαίνει μέσα στη ζωή σου και στην αλλοτριώνει. Σε κάνει ένα τίποτα. Αν κοιτάζεις την τηλεόραση από το πρωί μέχρι το βράδυ, συνέχεια, σε κάνουνε να είσαι ένα τίποτα στην υπηρεσία του καπιταλισμού.

Και όταν κάποια στιγμή σταματήσεις να βλέπεις τηλεόραση και βγεις έξω, επειδή έχεις «εκπαιδευτεί» ως θεατής, συνεχίζεις να «ζεις» σαν θεατής;

Κι όχι μονάχα αυτό. Υπάρχει ένας συγγραφέας, ονόματι Χαράρι –Εβραίος είναι- που έχει γράψει το «Sapiens» (κυκλοφορεί και στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Αλεξάνδρεια). Εκεί, γράφει ότι το ανθρώπινο είδος, δεν είναι τόσο αθώο όσο φαίνεται. Ήδη από τη νεολιθική εποχή, δημιούργησε μεγάλες καταστροφές. Και κάνει μια υπόθεση στο τέλος, ότι θα γίνουμε ένα είδος ρομποτοάνθρωποι, εξαρτημένοι από κάποιο μηχάνημα. Στις μέρες μας έχουν βγει τα smartphone και οι άνθρωποι δεν μιλάνε μεταξύ τους, είναι εξαρτημένοι από το μηχάνημα. Κι αυτό είναι πάρα πολύ επικίνδυνο, γιατί όταν π.χ. ο άλλος κάνει sex από το τηλέφωνο, κλπ., απαρνιέται την ανθρώπινή του διάσταση. Κι αυτό μπορεί να οδηγήσει σε πολύ άσχημα πράγματα.

Έχει ήδη οδηγήσει; Γιατί όταν κάποιος έχει ζήσει κολλημένος σε ένα μηχάνημα, μετά περιμένει οι άνθρωποι να αντιδρούν σαν το μηχάνημα.

Ναι, το ότι έχουν την τηλεόραση ανοιχτή από το πρωί μέχρι το βράδυ για συντροφιά, στην ουσία αυτή η συντροφιά είναι η χειρότερη μοναξιά. Γιατί δεν μετέχουν σε τίποτα.

Ενώ π.χ. όταν διαβάζουμε, όπως έλεγε ο καθηγητής κοινωνιολογίας, Γρηγόρης Λάζος, δρούμε, γιατί μέσα στο μυαλό μας δημιουργούμε έναν κόσμο, τον σκηνοθετούμε, τον διαμορφώνουμε, δηλαδή, ο αναγνώστης επεμβαίνει σ’ αυτό που διαβάζει.

Σίγουρα, και το χειρότερο απ’όλα είναι, ότι στην τηλεόραση με το ζάπινγκ και τις συνεχείς διακοπές για διαφημίσεις, ο σύγχρονος άνθρωπος μαθαίνει να αντιλαμβάνεται αποσπασματικά και δεν μπορεί να συγκροτήσει ένα αφήγημα, το αφήγημα της ζωής του. Κι ο άνθρωπος, που δεν μπορεί να αφηγηθεί, σημαίνει ότι έχει χάσει την κυριαρχία του εαυτού του. Ενώ εκείνος που μπορεί να αφηγηθεί τη ζωή του, μπορεί να δαμάσει τη ζωή του, και να δώσει μια εμπειρία για όλους. Όπως ήταν ο Χρόνης Μίσσιος, ο φίλος μου, ο οποίος ήταν ένας πολίτης που κατάφερε και δάμασε την περιπέτεια της ζωής του, την έκανε ένα αφήγημα και μας το έδωσε, στην αρχή προφορικά, μετά και γραπτά.

Και ακόμα πιο πολύ, αυτός που μπορεί να πει τα μυστικά του, τα απόρρητα, τα απαγορευμένα, ακόμα καλύτερα, από εκεί έρχεται η απελευθέρωση, κι αυτό για παράδειγμα, το δείχνει το κίνημα των ομοφυλόφιλων. (Όπου, παρεμπιπτόντως, κακώς τους λέμε ομοφυλόφιλους, γιατί είναι μία διάκριση. Όμως, ανήκουν στο ανθρώπινο είδος, και το ανθρώπινο είδος έχει βιοποικιλία΄ δεν ξέρουμε για τα 7,2 δις που είμαστε στον πλανήτη, τι κάνει ο καθένας. Εγώ θα έλεγα ότι είμαστε όλοι ένα ανθρώπινο είδος, με μια ποικιλία. Δεν πιστεύω ότι υπάρχει διαφορά άντρα- γυναίκα. Είναι το ανθρώπινο είδος, που βγαίνει με αυτή ή την άλλη μορφή, όπως στα ζώα, ή ακόμα και στα φυτά που υπάρχουν αρσενικά και θηλυκά. Οι διακρίσεις που γίνονται είναι υπό την εξουσία, κι όχι από τη φύση. Η φύση μας θέλει όλους ίσους).

Ο ποιητής Νάνος Βαλαωρίτης, μου είπε σε μια συνέντευξη, ότι οι μεγάλες αφηγήσεις και τα μεγάλα αφηγήματα μας τελειώσανε, και πρέπει να στραφούμε στα μικροαφηγήματα, δηλαδή στις ιστορίες των ανθρώπων.

Έχει απόλυτο δίκιο. Δηλαδή, το να έρθει κάποιος στην παρέα και να μιλάει για τον Πλάτωνα, επειδή έχει κάνει αναλύσεις για τη φιλοσοφία του, ενδιαφέρον έχει, αλλά αυτό μπορώ να δω και μόνος μου. Και εγώ έχω Πλάτωνα στη βιβλιοθήκη μου. Μπορείς, όμως να μου πεις, τι ένιωσες προχτές που τσακώθηκες με τη γυναίκα σου, με το παιδί σου, με το φίλο σου; Μετάφερέ μου ανθρώπινη εμπειρία! Αυτή με θρέφει. Και μας θρέφει όλους, η ανθρώπινη εμπειρία.
Οι γνώσεις δε σημαίνουν αναγκαστικά καλλιέργεια. Αν σκεφτούμε, ότι πολλοί ναζί εγκληματίες πολέμου ήταν γιατροί. Ή αν σκεφτεί κανείς, ακόμα, ότι τα όργανα βασανισμών της Ιεράς Εξέτασης, τα είχαν κάνει οι γιατροί για να επιμηκύνουν τον πόνο και να μη βλάπτουν ζωτικά όργανα, ώστε να βασανίζονται οι άνθρωποι χωρίς να πεθαίνουν, ή να πεθαίνουν με ένα μαρτυρικό θάνατο.

Ως επίλογο, για τα 100 χρόνια από την Οκτωβριανή Επανάσταση, τι θα λέγατε;

Λοιπόν, έχουμε δίκιο να επαναστατούμε, γιατί υποστηρίζουμε τη ζωή, τα παιδιά μας, τα εγγόνια μας, και όλους τους άλλους. Και να τελειώσω με αυτό που είπε ένας ηγέτης Ινδιάνος: «Τίποτα δεν είναι δικό μας, τα πάντα τα έχουμε δανειστεί από το μέλλον».

 

Κρυσταλία Πατούλη: Ποιος θα υποστηρίξει -και- ψυχολογικά τους πλημμυροπαθείς;

Από στατιστικά στοιχεία η Πολιτεία γνωρίζει πως οι θάνατοι από πλημμύρες αποτελούν τη δεύτερη αιτία θανάτου από μαζικές καταστροφές στη χώρα μας, όπως και ότι οι επιζώντες από φυσικές καταστροφές έρχονται αντιμέτωποι με το μετατραυματικό στρες. Η ανάγκη, δηλαδή, ψυχικής υποστήριξης των πληγέντων -πόσο μάλλον εκείνων που χάνουν και δικούς τους ανθρώπους- είναι εξίσου σημαντική με την οικονομική υποστήριξη -μέσω των αποζημιώσεων- αλλά και την παροχή ειδών πρώτης ανάγκης, για να μην αναφερθούμε και στην πρόληψη.

Πατέρας που έχασε το γιο του στη Μάνδρα Αττικής από τις πλημμύρες, είπε χαρακτηριστικά πως “Μόνο μία ψυχολόγο είδαμε, από την ΕΜΑΚ” και αυτήν άπαξ.

Εν τω μεταξύ, το τηλέφωνο της Κοινωνικής Υπηρεσίας του Δήμου Μάνδρας δεν απαντά, εφόσον όλοι οι υπάλληλοι βρίσκονται έξω για τις υπέρογκες ανάγκες των προβλημάτων που έχουν προκύψει. Όσο για την ψυχική υποστήριξη, η κυρία Θεοδώρα Λιούλη από το Γραφείο Δημάρχου, ανέφερε ότι μέχρι στιγμής:

“Δεν έχουμε φτάσει σ’ αυτό το σημείο, διότι ακόμη βγάζουμε ανθρώπους από τη λάσπη! Υπάρχουν ψυχολόγοι που μάς έχουν προταθεί, αλλά αυτή τη στιγμή, ο κόσμος βγάζει ακόμα λάσπες… Δηλαδή, βρίσκεται η αδρεναλίνη στο 100%. Δεν έχει συνειδητοποιήσει ακόμα ο κόσμος τι έχει γίνει…”.

Διαπιστώνουμε, λοιπόν, πως -εκτός των άλλων- οι δομές ψυχικής υγείας στη χώρα, έχουν συρρικνωθεί πλέον σε επικίνδυνο βαθμό,  όπως κατέδειξε και η πρόσφατη έρευνα.

Ο γιατρός Γεώργιος Βήχας, έγραψε στη σελίδα του στο φ/β: “[…]

Κατά τη παραμονή μας στη περιοχή της Μάνδρας μιλήσαμε με κατοίκους οι οποίοι μία βδομάδα μετά τη καταστροφή παλεύουν μέσα στις λάσπες προσπαθώντας να επαναφέρουν μια στοιχειώδη κανονικότητα στη ζωή τους. Ο τρόμος από τη τραγωδία που έζησαν είναι έκδηλος σε κάθε λέξη τους, σε κάθε βλέμμα τους. Μέσα σε αυτή την απερίγραπτη καταστροφή και την οδύνη, βλέπουμε δύο ανθρώπους, να καθαρίζουν ότι έχει απομείνει από το κατεστραμμένο μαγαζί τους, το φωτογραφείο της περιοχής, με πρόσωπα ήρεμα και χαμογελαστά.Η μόνη στιγμή που η γυναίκα δακρύζει είναι όταν αναφέρεται στη δυστυχία των συμπολιτών της που έχασαν τους ανθρώπους τους λέγοντας, «πως μπορώ να στεναχωριέμαι για τις υλικές ζημιές όσο μεγάλες και αν είναι όταν δίπλα μου έχουν χαθεί ανθρώπινες ζωές; Και δεν είναι μόνο οι καταγεγραμμένοι νεκροί και αγνοούμενοι, είναι και οι ξένοι που δούλευαν στα χωράφια τριγύρω και δεν θα τους αναζητήσει κανείς. Για όλους αυτούς κλαίω και όχι για το μαγαζί μας που καταστράφηκε.» […]”

Για να μπορέσουμε να αντιληφθούμε -στο ελάχιστο- τι αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι που βγήκαν από τα συντρίμμια των τελευταίων πλημμυρών στη χώρα μας, δεν έχουμε παρά να ενημερωθούμε για το τι σημαίνει «επιζών της βίας» από φυσικές –και όχι μόνο- καταστροφές, τι σημαίνει «ψυχικό τραύμα» και μετατραυματικό στρες, και κυρίως τι επιπτώσεις επιφέρει στις ζωές των ανθρώπων, εφόσον δεν αντιμετωπιστεί με την απαραίτητη υποστήριξη ειδικών ψυχικής υγείας και κοινωνικών λειτουργών:

«Επιζώντες της βίας» ονομάζονται όλοι οι άνθρωποι που υπέστησαν ψυχικό τραύμα από φυσικές καταστροφές και όχι μόνο. Αναμετρήθηκαν με τη βία και βγήκαν ζωντανοί, γι’ αυτό και ο όρος «επιζώντες» έχει καθιερωθεί από χρόνια παγκοσμίως. Οι ειδικοί επιστήμονες ανακάλυψαν -ύστερα από μακρόχρονη έρευνα δεκαετιών- αυτή την τόσο ανομοιογενή «ομάδα» που μετά από μία τραυματική εμπειρία απειλείται σοβαρά από το σύνδρομο μετατραυματικού στρες:

Άτομα που επέζησαν από ένα ναυάγιο ή από άλλη φυσική καταστροφή, βετεράνοι πολεμιστές, πολιτικοί κρατούμενοι, αιχμάλωτοι πολέμου, όμηροι, μετανάστες πολέμου, Θύματα σεξουαλικής ή άλλου είδους κακοποίησης ­ ανεξαρτήτως φύλου και ηλικίας, θύματα οικογενειακής βίας, και τέλος άτομα που απειλήθηκε βίαια η ζωή τους με οποιονδήποτε τρόπο, συνθέτουν αυτήν την «ομάδα» με ακρίβεια.

Οι πιθανές αντιδράσεις από μία καταστροφική εμπειρία:

Βάσει στοιχείων της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας Ελλάδος, οι πιθανές αντιδράσεις μετά από μια καταστροφική εμπειρία είναι συνήθως οι εξής:

• – ο φόβος απώλειας της ζωής
• – η ανημπόρια
• – η αδυναμία φυγής
• – η αίσθηση αβοήθητου

Ανάλογες εμπειρίες είναι ικανές να προκαλέσουν στη συνέχεια, άμεσες ή μακροπρόθεσμες μετατραυματικές αντιδράσεις έως και διαταραχές, όπως συμπτώματα υπερδιέγερσης (υπέρταση, ταχυκαρδία, επιτάχυνση αναπνοής, δυσκολία στον ύπνο), αποφευκτική συμπεριφορά, αποσύνδεση (όταν ένα άτομο, την ώρα του κινδύνου, δεν είναι σε θέση να αμυνθεί ή να φύγει).

Όταν κάποια πίεση ξεπεράσει τα όρια του σώματός μας, επέρχεται σωματικός τραυματισμός: το δέρμα μας ανοίγει, οι μύες και οι τένοντες παθαίνουν θλάση, τα κόκαλα σπάνε. Τι συμβαίνει όμως με την ψυχή μας όταν έρθουμε αντιμέτωποι με μία εξαιρετικά στρεσογόνο ή σοκαριστική εμπειρία, π.χ. από μια φυσική καταστροφή, έως ένα βίαιο ψυχικό ή σωματικό επεισόδιο;

Ο κλάδος της ψυχολογίας που ασχολείται με τη δημιουργία και τις συνέπειες των ψυχικών τραυματισμών είναι η Ψυχοτραυματολογία. Η γένεσή της -δεν είναι τυχαίο πως- συμπίπτει με τους παγκόσμιους πολέμους, το ολοκαύτωμα, τον πόλεμο του Βιετνάμ καθώς και τις τεχνικές και φυσικές καταστροφές του προηγούμενου αιώνα. Τα τραυματικά βιώματα επηρεάζουν άμεσα το σώμα και τον νου, με αντίκτυπο στο άτομο, την οικογένεια και την κοινωνία.

Η «επίθεση» του τρόμου:

Το ψυχικό τραύμα πλήττει τον ανίσχυρο. Τη στιγμή του τραύματος μια τρομακτική δύναμη κάνει το θύμα ανίσχυρο. Όταν η δύναμη αυτή έρχεται από τη φύση, μιλάμε για φυσικές καταστροφές. Όταν επιβάλλεται από άνθρωπο, μιλάμε για φρικαλεότητες.

Ο ψυχίατρος Κάρντινερ περιγράφει: «Οταν ένα άτομο κατακλύζεται από τρόμο και αδυναμία, κατακερματίζεται ολόκληρο το οικοδόμημα της συγκροτημένης και συντονισμένης δραστηριότητας».

Ενδεικτικά, τα συμπτώματα του μετατραυματικό στρες περιγράφονται ως εξής:

1. Η υπερδιέγερση: Ύστερα από ένα τραυματικό γεγονός, το ανθρώπινο σύστημα αυτοάμυνας φαίνεται να βρίσκεται σε συνεχή συναγερμό, σαν να πρόκειται ο κίνδυνος να επανέλθει οποιαδήποτε στιγμή. Δύο ψυχολόγοι παρατήρησαν ότι: «Στρατιώτες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου που υπέστησαν ψυχικό τραύμα δείχνουν να πάσχουν από χρόνια διέγερση του συμπαθητικού νευρικού συστήματος».

2. Η παρεμβολή: Αφού περάσει ο κίνδυνος, για πολύ καιρό το τραυματισμένο άτομο ξαναζεί το γεγονός σαν να συμβαίνει συνεχώς στο παρόν. Είναι σαν ο χρόνος να έχει σταματήσει στη στιγμή του τραύματος. Συχνά οι ενήλικες, καθώς και τα παιδιά, νιώθουν την ανάγκη να αναπαραστήσουν τη στιγμή του τρόμου, με την ψευδαίσθηση ότι θα μεταβάλλουν την κατάληξη της τραυματικής εμπειρίας. Σε αυτήν τους την προσπάθεια μπορεί να εκθέσουν τον εαυτό τους σε κίνδυνο μεγαλύτερης βλάβης.

3. Η συρρίκνωση: Όταν ένα άτομο είναι τελείως ανίσχυρο, όταν θεωρεί ότι οποιαδήποτε μορφή αντίστασης είναι άσκοπη, τότε είναι πιθανό να καταθέσει τα όπλα. Το σύστημα αυτοάμυνας διακόπτεται τελείως. Το ανίσχυρο άτομο ξεφεύγει από αυτή την κατάσταση όχι ενεργώντας μέσα στην πραγματικότητα, αλλά τροποποιώντας την συνειδησιακή κατάστασή του.

Η αντιφατικότητα και τα αποτελέσματά της:

Οι δύο αντικρουόμενες αντιδράσεις της παρεμβολής και της συρρίκνωσης επιβάλλουν έναν ρυθμό με μεταπτώσεις. Και τα δύο συμπτώματα δεν επιτρέπουν την αφομοίωση του τραυματικού γεγονότος. Το άτομο είναι αιχμάλωτο ανάμεσα στα άκρα της αμνησίας και της αναβίωσης του τραύματος, ανάμεσα σε κατακλυσμό από έντονα, ανυπόφορα συναισθήματα και σε καταστάσεις κενού. Με την πάροδο του χρόνου αυτή η αντιφατικότητα αυξάνει.

Μια έρευνα Ολλανδών με άτομα που υπήρξαν όμηροι επιβεβαιώνει τις μακροχρόνιες επιπτώσεις ενός μόνο τραυματικού γεγονότος. Ένας βετεράνος πολεμιστής του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου είχε ξαφνικά ίδιους εφιάλτες και συμπτώματα παρεμβολής ύστερα από 30 χρόνια!

Η ψυχική αποσύνδεση:

Το τραυματικό γεγονός κλονίζει βασικές ανθρώπινες σχέσεις. Κλονίζει τους δεσμούς της οικογένειας, της φιλίας, της αγάπης και της κοινότητας, θρυμματίζει τη δομή της προσωπικότητας, την πίστη του θύματος προς τον Θεό και τη φύση, το ρίχνει σε υπαρξιακή κρίση. Όταν χάνεται η εμπιστοσύνη, το τραυματισμένο άτομο νιώθει ότι ανήκει περισσότερο στους νεκρούς παρά στους ζωντανούς.

Η κλονισμένη προσωπικότητα:

Το τραυματικό γεγονός παραβιάζει τη σωματική ακεραιότητα του ατόμου. Το σώμα κατακτάται, τραυματίζεται, βεβηλώνεται, ή χάνει εντελώς τον έλεγχο. Η πεποίθηση του θύματος ότι μπορεί να διατηρεί την ατομικότητά του σε σχέση με το περιβάλλον κλονίζεται ανεπανόρθωτα.

Ευπάθεια και ανθεκτικότητα:

Κανένα άτομο δεν παραμένει αλώβητο όταν εκτεθεί σε σοβαρό ψυχικό τραύμα. Όταν βιώνεται μια τραυματική εμπειρία ο οργανισμός βρίσκεται σε σοκ, οπότε τα δύο ημισφαίρια δεν συνεργάζονται επαρκώς, με αποτέλεσμα να μπλοκάρεται η επικοινωνία τους και κατ’ επέκταση να κλειδώνεται η εμπειρία ασυνείδητα στο νευρικό μας σύστημα.

Είναι ένας βιολογικός μηχανισμός επιβίωσης (τέσσερις μηχανισμοί άμυνας υπάρχουν για την αντιμετώπιση μιας τραυματικής εμπειρίας: φεύγω, επιτίθεμαι, παγώνω, παραδίδομαι).

Έτσι, ένα τραυματικό βίωμα δεν αφομοιώνεται αν δεν συνεργαστούν τα δύο ημισφαίρια για να το επανεξεργαστούν. «Η εκπαίδευση είναι εξαιρετικό πράγμα. Αλλά ό,τι αξίζει να μάθουμε, δυστυχώς δεν μπορεί να διδαχθεί» είχε πει ο Όσκαρ Ουάιλντ. Δηλαδή, μόνο με τη λογική, κανείς δεν μπορεί να μας «διδάξει», πώς θα θεραπευτούμε από ένα ψυχικό τραύμα.

Τι είναι το ψυχικό τραύμα:

Είναι το αποτέλεσμα μιας εμπειρίας που:

• -είναι ρεαλιστική και πραγματική απειλή της ζωής (ένας σεισμός, μια πλημμύρα, μια φωτιά, μια εγκληματική επίθεση, ένας πόλεμος κ.λπ.),
• -συνοδεύεται από την αίσθηση πλήρους αδυναμίας, ανικανότητας, έντονων συναισθημάτων και κατακλυσμιαίου άγχους,
• -οδηγεί τις περισσότερες φορές στην εκδήλωση/ανάπτυξη της μετατραυματικής αγχώδους διαταραχής (PTSD),
• -είναι ανεξάρτητη από την ενεργό συμμετοχή μας σε ξαφνικά απρόβλεπτα γεγονότα όπως είναι π.χ. οι φυσικές καταστροφές,
• -είναι ανεξάρτητη του ρεαλιστικού μεγέθους του γεγονότος.

Ενδεικτικά, ένα ψυχικό τραύμα μπορεί να προκληθεί από:

• –  θάνατο αγαπημένου προσώπου
• –  κακοποίηση προς τους ίδιους ή προς άλλους – με συναισθήματα φόβου π.χ. εκφοβισμός (bullying), ανημπόριας ή και φρίκης.
• –  Σεξουαλική βία ή άλλου είδους ψυχική ή σωματική βία και κακοποίηση – ανεξαρτήτως φύλου και ηλικίας
• –  Οικογενειακή ψυχική ή σωματική βία, εγκατάλειψη, απουσία φροντίδας, στέρησης, κλπ.
• –  Εγκληματική βία οποιασδήποτε μορφής και επιπέδου βιαιότητας σωματικής ή ψυχικής
• –  Πόλεμο, ομηρία, αιχμαλωσία, βίαιη μετανάστευση, βασανιστήρια
• –  Παντός είδους φυσικές καταστροφές (πχ. φωτιά, σεισμός, πλημμύρες).

Όλοι οι άνθρωποι που έχουν βιώσει ανάλογες εμπειρίες είναι «επιζώντες» της βίας, οι οποίοι κουβαλούν μέσα τους συνήθως ψυχικά τραύματα (αδιαχείριστα) που τους καθιστούν συχνά ασθενείς της περίφημης Μετατραυματικής Αγχώδους Διαταραχής.

Τα συμπτώματα της Μετατραυματικής Αγχώδους Διαταραχής (PTSD – Post Traumatic Stress Disorder), είναι  η πιο συνηθισμένη διαγνωστική κατηγορία που χρησιμοποιούμε για να περιγράψουμε συμπτώματα που προκαλούνται από τραυματικές εμπειρίες. Τα τραυματικά συμπτώματα ενδεχομένως είναι προσαρμοστικά και αρχικά έχουν εξελιχθεί για να μας βοηθούν να αναγνωρίζουμε και να αποφεύγουμε επικίνδυνες καταστάσεις.

Άλλα συμπτώματα που μπορεί να προκύψουν:

-Η κατάθλιψη, το άγχος και ο ψυχικός διχασμός ή διάσχιση μπορεί να προκύψουν μερικές φορές έπειτα από τραυματικές εμπειρίες, ή ακόμη και σωματόμορφες διαταραχές.

-Διαφορές μπορεί να διαπιστωθούν από τον τρόπο με τον οποίο κάθε άτομο αντιμετωπίζει ή εξωτερικεύει το άγχος του, και επηρεάζουν τόσο την ένταση όσο και τον τύπο των συμπτωμάτων που βιώνονται.

Ο ψυχικός διχασμός ή διάσχιση:

Ώς έναν βαθμό, σχεδόν όλοι αποσυνδέονται από ένα τραυματικό γεγονός όπως «περιγράφει» ο ζωγραφικός πίνακας «Η Διόπτρα» του Rene Magritte (1963): Τα δύο ημισφαίρια αποσυνδέονται (Ο ουρανός είναι που «κόβεται» στη μέση; Έξω από το παράθυρο φαίνεται σκοτάδι; Ή μέσα στο δωμάτιο είναι σκοτάδι; Στα τζάμια είναι ο ουρανός;).

Αυτό που έχει σημασία, είναι ότι η πραγματικότητα έχει πια αλλοιωθεί. Μετά από ένα ψυχικό τραύμα δεν μπορούμε να δούμε όλη την «εικόνα», την πραγματική εικόνα. Δεν αντιλαμβανόμαστε, ούτε βιώνουμε, την πραγματικότητα στο σύνολο αλλά σε κομμάτια.

Ο ψυχικός διχασμός είναι μια αρκετά φυσιολογική στρατηγική αντιμετώπισης εν όψει υπερβολικού άγχους, αλλά οι ακραίες διχαστικές τάσεις μπορεί να είναι παθολογικού χαρακτήρα. Τα δύο ημισφαίρια του εγκεφάλου, δείχνουν να μην συνεργάζονται για να διαχειριστούν την συγκεκριμένη ανάμνηση του τραυματικού γεγονότος.

Επίσης τα άτομα μπορεί να:

1. κατακλύζονται από εικόνες, σκέψεις και συναισθήματα που σχετίζονται με την τραυματική εμπειρία,
2. παρουσιάζουν δυσκολία συγκέντρωσης,
3. έχουν γενικευμένο άγχος,
4. έχουν δυσκολία στον ύπνο,
5. βλέπουν συχνά εφιάλτες,
6. έχουν εκρήξεις θυμού,
7. παρουσιάζουν κρίσεις πανικού ή φοβίες,
8. υποφέρουν από κατάθλιψη,
9. σκέφτονται πως η ζωή τους είναι χωρίς νόημα,
10. δυσκολεύονται να δημιουργήσουν ή να διατηρήσουν στενές σχέσεις,
11. έχουν ψυχοσωματικές αντιδράσεις (πονοκέφαλοι, ταχυκαρδίες).

Δευτερεύων τραυματισμός:

Μια άλλη πλευρά της έκθεσης σε ψυχικά τραύματα επηρεάζει και τους εργαζόμενους που βοηθούν θύματα ψυχικών τραυμάτων και καταστροφών (αλλά και των μαρτύρων, δηλαδή εκείνων των ατόμων που βρέθηκαν άθελά τους σε μια σκηνή τραυματικού γεγονότος ως παρατηρητές ακόμη και από μια οθόνη τηλεόρασης πχ. Δίδυμοι πύργοι). Στα άτομα αυτά περιλαμβάνονται ψυχολόγοι και άλλοι ειδικοί στην ψυχική υγεία, καθώς επίσης και εργαζόμενοι σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης (αστυνομικοί, διασώστες, πυροσβέστες, ένορκοι, δημοσιογράφοι, φωτορεπόρτερ, κλπ.) οι οποίοι μένουν υπερβολικά εκτεθειμένοι, στη βία, τον πόνο ή και τον βίαιο θάνατο των θυμάτων. Στα επαγγέλματα αυτά υπάρχει πάντα ο κίνδυνος του «δευτερεύοντος» τραυματισμού, με όλα τα επακόλουθα.

Όταν το τραύμα γίνεται μαργαριτάρι

«Καμιά φορά συμβαίνει να εισχωρήσει σε ένα στρείδι ένας κόκκος άμμου ή ένα ξένο σώμα. Εάν το στρείδι δεν μπορεί να το αποβάλει, τότε το ξένο αυτό σώμα διαταράσσει την ισορροπία του. Γύρω του δημιουργείται ένα είδος μόλυνσης, σκλήρυνσης ή σήψης. Αυτή η διαταραχή μπορεί να κάνει όλο το βιολογικό σύστημα του στρειδιού να νοσήσει.

Για να αμυνθεί, το στρείδι χτίζει αλλεπάλληλα στρώματα πέρλας γύρω από τον κόκκο της άμμου. Έτσι δημιουργείται σιγά σιγά το μαργαριτάρι. Ο κόκκος απομονώνεται από το περιβάλλον του και δεν μπορεί πια να βλάψει το στρείδι. Το μαργαριτάρι εξασφαλίζει στο στρείδι την επιβίωση. Ίσως γι’ αυτό παρομοιάζουν το μαργαριτάρι με δάκρυ, επειδή με κάποιον τρόπο εμπεριέχει τον πόνο».

Ο ανθρώπινος οργανισμός ύστερα από μια τραυματική εμπειρία κατά την οποία ένιωσε ανήμπορος και αβοήθητος μπορεί να αντιδράσει σαν το στρείδι, όχι όμως πάντα για να… δημιουργήσει ένα μαργαριτάρι:

Οι αναμνήσεις, οι εικόνες και οι αισθήσεις τις οποίες δεν μπορούμε να επεξεργαστούμε απομονώνονται σωματικά και ψυχικά. Αποσυνδέονται από το σύνολο, ασυνείδητα. Κάποιες φορές δεν θυμόμαστε καν τι έγινε. Όταν όμως υπάρξει η κατάλληλη αφορμή, ή σε μια κρίσιμη περίοδο της ζωής μας, ο τρόμος και η απόγνωση έρχονται στην επιφάνεια. Το στρείδι ανοίγει.

Συνέπεια μπορεί να είναι η εκδήλωση μιας μετατραυματικής διαταραχής, κατάθλιψης, φοβίας ή ψυχοσωματικών συμπτωμάτων. Τα συμπτώματα αυτά, όμως, όσο δυσάρεστα κι αν είναι, μπορεί να αποτελέσουν και την ευκαιρία επούλωσης του ψυχικού τραύματος!

Κατά τη διάρκεια της Τραυματοθεραπείας επιστρατεύονται όλες μας οι δυνάμεις και ικανότητες. Ανακαλύπτουμε τον εσωτερικό πλούτο του ψυχισμού μας και ελευθερώνουμε το παρόν από τον τρόμο του παρελθόντος. Το καθαυτό γεγονός παραμένει κομμάτι της προσωπικής μας ιστορίας.

Μετά την επανεπεξεργασία του όμως, είναι σχεδόν βέβαιο ότι μπορεί να αποκτήσει άλλο νόημα και θέση στη ζωή μας: Σαν ένα ακριβό μαργαριτάρι μέσα στον θησαυρό των πιο δύσκολων -ή ακόμα και τραγικών- εμπειριών μας.

***

Κρυσταλία Πατούλη, σύμβουλος ανθρωπίνων σχέσεων – δημοσιογράφος

Πηγές:

Οι επιζώντες της βίας

Το ψυχικό τραύμα και η μέθοδος EMDR

Τραυματικές εμπειρίες ζωής

by Αντικλείδι , http://antikleidi.com